tabe olan yerli əhali, hətta yeni dillərin üstünlük təşkil etməyə
başladığı yerlərədə də uzun m üddət müstəqilliyə can atmış və
asılılıqdan qurtarm ağa çalışmışdır. D il baxım m dan bir neçə
dialektə parçalanan qədim hürrilərin və qafqaz dil qrupuna
aid olan bir çox digər xalqlarm , m üxtəlif samidilli xalqların
törəmələri, qədim hind-avropa dilləri ailəsinin daşıyıcılarmm
qalıqları burada yaşam aqda idilər, baş verən hadisələrin
müasirləri olan qarışıq əhali onlarla oturaqlaşırdı. Təsadüfı
deyildir ki, M idiya və H axam anişi hökm darları öz ərazilərini
fəth olunm uş tayfalarm və ya dövlət birliklərinin sərhədlərini
nəzərə alm aqla satraplıqlara bölürdübr. Çox hallarda bu sat-
raplıqlarm başm da onlar əvvəlki hökm darları saxlayırdılar.
M ərkəzi hakimiyyət zəiflədikdə isə ayrı-ayrı ərazilərin başçı-
ları öz müstəqilliklərini elan edirdilər.
Türkdilli tayfalarm buraya axmı Qədim Şərqin iri döv-
b tb rin in tənəzzülü və başlarının daxili işlərinə qarışdığı, ya-
xud da bir-birbri ilə m üh arib əb r aparm aları i b eynı vaxta
təsadüf edir. Qədim iri im periyalardan olan S asan ib r dövləti
həm Bizansla, həm Ə rəb xilafəti ib , həm də şimal və şimali-
şərq sərhədbrindən müdaxilə edən k ö ç ə rib rb məbarizədə tə-
nəzzülə uğradı. Bu ərazibrdə mövcud olan bir çox səbəbbrin
- siyasi qurum larm zəifliyi, iranlılarm və ərəblərin haki-
miyyətindən narazılıq, dil cəhətdən əhalinin qarışıqlığı və
başqa tarixi m əqam ların məcm usu - tarixi proseslərin nisbə-
tən çox qısa dövr ərzində türkdilli qruplarm tez və geniş şə-
kildə yayılmasma im kan verdi. Oğuz-səlcuq türklərinin heg-
em onluğunun baş tutm asında daha əvvəlki vaxtlarda bu эга-
zib rd ə oturaqlaşm ış türkdilli tayfalarm da böyük rolu ol-
m uşdur.
ƏDƏBİYYAT
Azərbaycan tarixi. 1-2 cildbr. Bakı, 1998.
Bartold V.V. Müsəlman dünyası tarixində Xəzəryanı bölgələrin
yeri. Ak. Z.Bünyadov və t.e.n. E.Ağayevanın tərcüməsində. Bakı,
1999.
Hüseynoğlu K. Qədim Turan: mifdən tarixə doğru. Bakı, 2006.
Qaşqay S.M. Qədim Azərbaycan tarixi mixiyazılı mənbələrdə.
Bakı, 2006.
Qaşqay S.M. Manna dövbti. Bakı, 1993.
Qaşqay S.M. Skiflərin Yaxm Şərqə m üdaxib yollan və Azər-
baycan II A M E A Tarix İnstitutunun Elmi əsərləri. 19-cu
cild. Bakı, 2007.
M ustafayev Ş. Tarixi qaynaqlarm işığmda «Kitab-i Dədə
Q orqud»un yazıya almdığı etnik və m ental m ühit II Azər-
baycan tarixinin çağdaş problem bri. Bakı, 2000.
Osmanov F.L. Qafqaz Albaniyasınm maddi mədəniyyəti (е.э. IV
- b .e . III əsrləri). Bakı, 1982.
Piriyev V.Z. Azərbaycan XIII-XIV əsrlərdə. Bakı, 2003.
Rüstəmov C.N., Muradova F.M. Qobustan petroqlifləri. 1-2,
Bakı, 2003.
Vəlixanlı N. Naxçivan ərəblərdən monqollaradək. Bakı, 2005.
Абаев В.И. К вопросу о прародине и древних миграциях
индоиранских народов // Древний Восток и Античный мир.
Москва, 1972.
Абибуллаев О.А. Энеолит и бронза на территории Нахиче
ванской АССР. Баку, 1982.
Акишев А. Искусство и мифология саков. Алма-Ата, 1984.
Алексеев А.Ю. Хронография Европейской скифии. Санкт-
Петербург, 2003.
Алексеев В.П. Происхождение народов Кавказа. Москва, 1974.
Алексеев В.П. Этногенез. Москва, 1986.
Алиев И. История Мидии. Баку, 1960.
Алиев И. О скифском царстве в Азербайджане // Переднеа
зиатский сборник, 3. Москва, 1979.
Алиев И., Погребова М.Н. Об этнических процессах в об
ластях Западного Ирана в конце II - начале I тыс. до н.э. //
Этнические проблемы истории Центральной Азии в древно
сти. Москва, 1981.
Алиев И. Очерк истории Атропатены. Баку, 1989.
Алиев И. О некоторых вопросах этнической истории
Азербайджанского народа. Баку, 2002.
Алиев К. Кавказская Албания. Баку, 1974.
Амусин И.Д. Кумранская община. Москва, 1983.
Аникеева Т.А. Елементы древне-тюркской картины мира
(на примере огузского героического эпоса Деде-Коркуд) //
Тюркологический сборник, Москва, 2005.
Ардзинба В.Г. Некоторые проблемы наследия Хаттов в тра
диции Хеттского царства // Культурное наследие Востока.
Ленинград, Наука, 1985.
Артамонов М.И. К вопросу о происхождении скифов //
Вестник древней истории, 1950, №2.
Артамонов М.И. История Хазар. Ленинград, 1962.
Арутюнян Н.В. Биайнили. Ереван, 1970.
Асланов Г., Ибрагимов Б., Кашкай С. Древние некрополи
Хараба-Гилана. Баку, 2002.
Асланов Г.М., Ваидов Р.М., Ионе Г.И. Древний Мингечаур.
Баку, 1959.
Афанасьева В.К. От начала начал. Антология шумерской
поэзии. Санкт-Петербург, 1997.
Ахундов Т.И., Махмудова В.А. Южный Кавказ в кавказско-
переднеазиатских этнокультурных процессах IV тыс. до н.э.
Баку, 2008.
Ахундова Н. Тюрки в системе государственного управления
Арабского халифата. Баку, 2004.
Бабаев И.А. Города Кавказской Албании в IV в. до н.э. - III
в. н.э. Баку, 1990.
Бабаев И.А., Казиев С.М. Кабалинский клад монет эллини
стической эпохи // Нумизматика и эпиграфика, т. IX, 1971.
Белицкий М. Забытый мир шумеров. Москва, 1980.
Бернштам А.Н. Очерк истории гуннов. Ленинград, 1951.
Бойс М. Зороастрийцы: верования и обычаи. Москва, 1987.
Бонгард-Левин Г .М., Грантовский Э.А. От Скифии до Ин
дии. Москва, 1974.
Буниятов 3. Азербайджан в VII- IX вв. Баку, 1965.
Вердиева X., Гусейн-заде Р. “Родословная” армян и их ми
грация на Кавказ с Балкан. Баку, 2003.
Вильхельм Г. Древний народ хурриты. Москва, 1992.
Виноградов В.Б. О скифских походах через Кавказ (по
письменным источникам) // Труды Чечено-Ингушского
НИИ, т. 9. Грозный, 1964.
Виноградов В.Б. Сарматы Северо-восточного Кавказа.
Грозный, 1963.
Гаджиев Д.В., Гусейнов М.М. Первая для СССР находка
ашельского человека (Азербайджан, Азыхская пещера) //
Ученые записки Азгосмединститута, 1970, т. 31.
Гамкрелидзе Т.В., Иванов В.В. Индоевропейский язык и
индоевропейцы. Т. 1-2, Тбилиси, 1984.
Герни О.Р. Хетты. Москва, 1987.
Геродот. История. Перевод Г.А.Стратановского. Ленинград,
1972.
Гиршман Р. Иран и миграция индоарийцев и иранцев // Эт
нические проблемы истории Центральной Азии в древно
сти. Москва, 1981.
Грантовский Э.А. Иран и иранцы до Ахеменидов. Москва,
1998.
Грантовский Э.А. О хронологии пребывания киммерийцев и
скифов в Передней Азии // Российская археология, 1994, №3.
Грантовский Э.А. Ранняя история иранских племен Перед
ней Азии. Москва, 1970.
Гумилев Л. Н. Хунну. Москва,1960.
Гумилев Л.Н. Древние тюрки. Москва, 1967.
Гумилев Л.Н. Тысячелетие вокруг Каспия. Баку, Азернешр,
1991.
Гусейнов М.М. Древний палеолит Азербайджана. Баку, 1985.
Дадашева С.А. Основные черты денежного обращения Кав
казской Албании // Вестник древней истории, 1976, № 4.
Дандамаев М.А. Месопотамия в ахеменидский период: сим
биоз тысячелетних и новых государственных институтов //
Государство на Древнем Востоке. Москва, 2004.
Дандамаев М.А. Политическая история Ахеменидской дер
жавы. Москва, 1985.
Дандамаева М.М. Понятия “Ассирия”, “Вавилония”, “Ме
сопотамия” в античной традиции // История и языки Древнего
Востока: Памяти И.М.Дьяконова. Санкт-Петербург, 2002.
“Деде Коркуд”, перевод акад. В.В.Бартольда, подг. к печати
Г.Араслы, М.Г.Тахмасиб. Баку, 1973.
Джафарзаде И.М. Гобустан. Баку, 1973.
Джафаров Ä.K. Мустьерская культура Азербайджана (по
материалам Тагларской пещеры). Баку, 1983.
Джафаров Ю.Р. Гунны и Азербайджан. Баку, 1985.
Древняя Эбла (Раскопки в Сирии). Сб. под ред. П.Маттиз.
Москва, 1985.
Дунаевская И.М. О характере и связях языков древней Ма
лой Азии // Вопросы языкознания, 1964.
Дунаевская И.М. Принципы структуры хаттского (прото-
хеттского) глагола // Переднеазиатский сб. Москва, 1961.
Дьяконов И.М. Алародии (хурриты, урарты, кути, чеченцы,
дагестанцы) // Алародии (этногенетические исследования).
Махачкала, 1995.
Дьяконов И.М. История Мидии. Москва-Ленинград, 1956.
Дьяконов И.М. Некоторые лингвистические данные к про
блеме связей населения Восточного Кавказа и Закавказья с
Древним Востоком в III-I тыс. до н.э. (Тезисы). Баку, 1966.
Дьяконов И.М. О прародине носителей индоевропейских
языков // Вестник древней истории, № 3,1982.
Дьяконов И.М. Предыстория армянского народа. Ереван, 1968.
Дьяконов И.М. Хетты, фригийцы, армяне // Переднеазиат
ский сборник, Москва, 1961.
Дьяконов И.М. Языки древней Передней Азии. Москва, 1967.
Дьяконов И.М., Старостин С.А. Хуррито-урартские и вос-
точно-кавказские языки // Древний восток. Этнокультурные
связи. Москва, 1988.
Заблоцка Ю. История Ближнего Востока в древности. Мо
сква, 1989.
Ибрагимов Б., Кашкай С., Медведская И. Раскопки некро
поля Пловдаг II // Эдубба вечна и постоянна.Материалы
конференции посвященной 90-летию со дня рождения
И.М.Дьяконова. Санкт-Петербург, 2005.
Иванчик А.И. Киммерийцы. Москва, 1996.
Истрин В.А. Развитие письма. Москва, 1961.
Канева И.Т. Шумерский язык. Сакт-Петербург, 2006.
Кашкай М.С., Селимханов И.Р. Из истории металлургии
Кавказа. Баку, 1973.
Кашкай С.М. Нахичеванская зона в период урартских за
воеваний // История и языки Древнего Востока: Памяти
И.М.Дьяконова. Санкт-Петербург, 2002.
Клейн JI.C. Археологические признаки миграций // IX Меж
дународный конгресс антропологических и этнографиче
ских наук (Чикаго, сентябрь, 1973). Москва, 1973.
Клейн JI.C. Индоарии и скифский мир', общие истоки идео
логии // Народы Азии и Африки. 1987, №5.
Климов Г.А. Кавказские языки. Москва, 1965.
Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Государства и народы ев
разийских степей. Санкт-Петербург, 2004.
Короглы X. Огузский героический эпос. Москва, 1976.
Кошкарлы К.О. Античная и раннесредневековая торевтика
из Азербайджана. Баку, 1985.
Крамер C.H. История начинается в Шумере. Москва, 1991.
Крупнов Е.И. Древняя история Северного Кавказа. Москва,
1960.
Крупнов Е.И. О походах скифов через Кавказ // Вопросы
скифо-сарматской археологии. Москва, 1954.
Кузьмина Е.Е. Происхождение индоиранцев в свете новей
ших археологических данных // Этнические проблемы ис
тории Центральной Азии в древности. Москва, Наука, 1981.
Куклина И.В. Этногеография Скифии по античным источ
никам. Ленинград, 1985.
Куфтин Б.А. Археологические раскопки в Триалети. Тбили
си, 1941.
Кушнарева К.Х. Южный Кавказ в IX-II тыс. до н.э. Санкт-
Петербург, 1993.
Кычанов Е.И. Кочевые государства от гуннов до маньчжу
ров. Москва, 1997.
Кьера Э. Они писали на глине. Москва, 1984.
Липин Л., Белов А. Глиняные книги. Ленинград, 1956.
Литвинский Б.А. Древние кочевники Крыши мира. Москва,
1972.
Лордкипанидзе О.Д. Древняя Колхида. Тбилиси, 1979.
Луконин В.Г. Древний и раннесредневековый Иран. Моск
ва, 1987.
Маккуин Дж.Г. Хетты и их современники в Малой Азии.
Москва, 1983.
Мамедов Т.М. Албания и Атропатена, Баку, 1977.
Мамедов Т.М. Кавказская Албания в IV-VII вв. Баку, 2003.
Мамедова Ф. Политическая история и историческая геогра
фия Кавказской Албании. Баку, 1985.
Меликишвили Г.А Наири-Урарту. Древневосточные мате
риалы по истории народов Закавказья. Тбилиси, 1954.
Меликишвили Г.А. К истории древней Грузии. Тбилиси, 1959.
Меликов Р. Этническая картина Азербайджана в период
Ахеменидского владычества (VI-IV вв. до н.э.). Баку, 2003.
Мерперт Н.Я. Миграция в эпоху неолита и энеолита // Вес
тник древней истории, 1978, №3.
Мизиев И.М. Шаги к истокам этнической истории Цен
трального Кавказа. Нальчик, 1986.
Мирзоев М.Н. Вавилония в период господства касситской
династии (XVI-XII вв. до н.э.). Автореферат на соискание
ученой степени кандидата исторических наук. Баку, 1995.
Мунчаев Р.М. Кавказ на заре бронзового века. Москва, 1975.
Мурзин В.Ю. Происхождение скифов: основные этапы
формирования скифского этноса. Киев, 1990.
Мусхелишвили Д.Л. Из исторической географии Восточной
Грузии. Тбилиси, 1982.
Нариманов И.Г. Культура древнейшего земледельческо-
скотоводческого населения Азербайджана. Баку, 1987.
Османов Ф.Л. История и культура Кавказской Албании. Ба
ку, 2006.
Очерки Истории Грузии. Т.1, Тбилиси, 1989.
Палеолит СССР. Москва, 1964.
Пиотровский Б.Б. Ванское царство. Москва, 1959.
Плетнева С.А. Хазары. Москва, 1976.
Погребова М.Н. К вопросу о миграциях ираноязычных пле
мен в Восточном Закавказье в доскифскую эпоху // Совет-
ская археология, № 2, 1977.
Погребова M.H., Раевский Д.С. Ранние скифы и Древний
Восток. Москва, 1992.
Пьянков И.В. К вопросу о путях проникновения ираноязыч
ных племен в Переднюю Азию // Переднеазиатский сбор
ник. Москва, 1979.
Рагимова М.Н. Из истории использования свинца в древнем
и средневековом Азербайджане. Баку, 1978.
Раджабли А. Нумизматика Азербайджана. Баку, 1977.
Радлов В.В. Сибирские древности. Т. 1-2. СПБ, 1888-1902.
Раевский Д.С. Очерки идеологии скифо-сакских племен.
Москва, 1977.
Сеидов А.Г. Памятники Куро-Араксской культуры Нахиче
вани. Баку, 1993.
Смирнов К.Ф. Савроматы. Москва, 1964.
Степи Евразии s эпоху средневековья. Москва, 198L
Страбон. География. Пер. Г.А.Стратановского. Москва, 1964.
Струве В.В. История древнего Востока. Ленинград, 1941.
Тревер К.В. Очерки по истории и культуре Кавказской Ал
бании. Москва-Ленинград, 1959.
Фридрих И. Дешифровка забытых письмен и языков. Моск
ва, 1961.
Халилов Дж.А. Материальная культура Кавказской Алба
нии (IV в. до н.э.- III в. н.э.). Баку, 1985.
Хинц В. Государство Элам. Москва, 1977.
Циркин Ю.Б. Финикийский мир и арамейские государства
Сирии //Государство на Древнем Востоке. Москва, 2004.
Шифман И.Ш. Финикийские мореходы. Москва, 1965.
Шифман И.Ш. Социально-политическое развитие древнего
Переднеазиатского Средиземноморья (до эпохи домината) //
Государство на древнем Востоке. Москва, 2004.
Энеолит СССР. Москва, 1982.
Юсифов Ю.Б. Элам. Социально-политическая история. Мо
сква, 1968.
Янковская Н.Б. Клинописные тексты из Кюль-тепе в собра
ниях СССР. Москва, 1968.
Якобсон В.А. Месопотамия в XVI-XI вв. до н.э. // История
древнего мира. 1. Ранняя древность. Москва, 1982.
Якобсон В.А. Становление империи и имперской идеологии
в древней Месопотамии // Государство на Древнем Востоке.
Москва, 2004.
Balkan К. Kassitenstudien. Vol. VI. New-Haven, 1954.
Burton-Brown T. Excavations in Azabaijan. 1948. London, 1951.
Diakonoff Igor М., Kashkai S.M. Geographical Names Accord
ing to Urartian texts // Repertoire Geographique de Texts Cunei-
formes. Band 9, Wiesbaden, 1981.
Dyson R.H. and Voigt Mary M. East o f Assyria // The Highland
Settlement o f Hasanlu Expedition, vol. 31, nos.2-3, 1989 (в
журнале имеются и другие обобщающие статьи на основе
раскопанного в Хасанлу материала).
Ghirshman R. Invasions des nomades sur le Plateau Iranien aux
premiers siecles du I millenaire avant J.C. // Dark Ages and
Nomads. Istanbul, 1964.
Ghirshman R. L ’lran et la migration des Indo-Aryens et des
Iraniens. Leiden, 1977.
Giorgadze G.G. Ethnic processes in Ancient Near East and the
Caucasus/ / Caucasica, 1,1998.
Hintze Almut. The Migrations o f Indo-Iranians and Iranian
Sound-Change s > h sprache und Cultur der Indogermanen. Ins-
bruck, 1998.
Jacobsen Jh. The Sumerian King List. Chicago, 1939.
Khol Philip L. Migrations and Cultural Diffusions in the Later
Prehistory o f the Caucasus // Migration und Kulturtrasfer Der
Wander - und zentralasiatischer Kulturen im Umbruch vom 2
zum 1 vorchriftlichen Jahrtausend Akten des Intemationalen
kolloquiums. Berlin, 23, bis 26. November 1999. Dr.Rudolf Ha-
belt Gtnb H. Bonn, 2001.
Klengel H. Lullubum. Ein Beitrag zur Geschichte der Altvor-
derasiatischen Gebirgsvolker // Mitteilungen des Institute fur
Orientforschung, 1966, XI, 3.
Lloyd S. Early Highland peoples of Anatolia. The Phrygians.
Leiden, 1967.
Muscarella O. Excavations at Dinkha-Tepe, 1966 // The Metro
politan Museum of Art Bulletin. Vol.27, November 1968.
Rothman M.S. Transcaucasians: settlement, migration and trade
in the Kuro-Araxes periods // Archaologische Mitteilungen aus
Iran und Turan. Band 37, Berlin, 2005.
Sulimirski T. Scythian Antiquities in Western Asia // Artibus
Asiae, 1954, XVII.
Tokhtas’ev Sergej. Die Kimmerier in der Überlieferung // Hiper-
boreus, vol.2, fasc.l, 1966.
Vallat François. Les nom geographiques des sources suso-
elamites. Repertoire geographique, band 11. Wiesbaden, 1993.
Young C. The Iranian Migration into the Zagros // Iran, 1967.
MÜNDƏRİCAT
G iriş ............................................................................................... . 3
Cəmiyyətin maddi-m ədəniyyət cəhətdən keçdiyi
m ərhələlər......................................................................................... 5
D illər haqqm da ümumi m əlum at............................................... 14
Yazı sisteminin yaranm ası və öyrənilməsi................................ 19
Yazılı mənbələrdə təsvir olunan tayfalar və ölkələr:
Şum erlər....................................................................................... 26
Samidilli tayfalarm yayılması: A k k a d ............... .....................33
K u tilə r............................................................................................ 34
L ullubu(m )..................................................................................... 35
E lam ..............................................................................................36
E b la....................................................... .......................................... 37
H ürrilər və M ittanni dövləti....................................................... 38
Amorilər. B ab il.............................................................................42
K assilər........................................................................................... 43
A ssuriya.......................................................................................... 44
Assuriya və Babilin yeni yüksəlişi............................................. 45
U ra rtu .............................................................................................49
M a n n a ............................................................................................ 53
Cənubi Q afqaz tay faları............................................................. 56
Kiçik Asiyanm qədim tayfaları. H a ttla r ................................. 58
H ettlər-nesilər............................................................................... 63
A ralıq dənizinin şərq sahillərində baş verən tarixi
proseslər:
Fələstin. İsrail. İordaniya. F in ik iy a.......................................... 66
Е.э. I - b.e. I minilliklərində xalqlar və ölkələr:
A ra m ib r..........................................................................................71
M idiyalılar, parslar, skiflər......................................................... 77
H ax am an işib r və ellinizm dö v rü ............................................... 80
A tropatena. A lb an iy a........................................................... . 84
Sasanibr dövrü və ərəblər........................................................... 89
Türkdilli ta y fa la r..........................................................................92
M o n q o lia r.................................................................................... 103
N əticə............................................................................................ 104
Ədəbiyyat......................................................................................107
Qaşqay Solmaz Mirtağı qızı
Ön Asiyada miqrasiya proseshrinə dair
Kompüter yığımı: RuqiyəTalıbova
Kompüter dizaynı: Aynur Məhərrəmli
Yığılmağa verilmişdir: 15.03.2009
Çapa imzalanmışdır: 5.04.2009
Sifariş: № 108
_____ Pormatı: 60/84 - ]/i6. Həcmi: 7,5 ç.v. Tirajı: 500_____
Kitab AMEA A.A.Bakıxanov adma Tarix İnstitutunun Elmi
İnformasiya şöbəsində yığılıb-səhifəbnmiş
Kitab “Şərq-Qərb” mətbəəsində çap olunmuşdur.
Dostları ilə paylaş: |