O’g’il bolalar ich kiyimini loyixalashtirish Reja: Kirish

3. Loyixalash jarayoni.Dizayner faoliyati. Badiiy loyixachi takliflari maxsulo asosiy goyasining tuzilishi va shakllarini umumlashtirishdan iboratdir.
Bu jarayen topshirikni chukur urganib, badiiy loyixachi va adabiyetlar taxlilidan foydalanib bulgandan sung boshlanadi.
Loyixalashtirishning xakikiy tarzda boshlanishini rassom fikrlari tasviriy chizma yeki bushlik xajmda uz aksini topa boshlaganidan bilish mumkin. Birok amalga oshirilgan birinchi niyatlar xali idrok kilingan, faxmlangan buyumdan yirok buladi.
Ammo buyumning shunday guruxlari xam mavjudki, ularda xajm transport tuzilishi yeki oldindan kattik belgilangan yeki shuncha sodda va oddiyki, dastlabki xajm-transport kayfiyati uchun muammo tugdirmaydi.
Maxsulot tuzilishini belgilash badiiy loyixalash jarayenining eng mas’uliyatli kismidir. Odatda maxsulot tuzilishini belgilash bir vaktda dizayner va muxandis-loyixachi tomonidan amalga oshiriladi.
Loyixachi maxsulotning asosiy kismlari, ularning ulchamlari va joylashtirilishini aniklaydi. Tasviriy chizmadan xabardor va mavxum tasavvurga ega bulgan dizayner maxsulot, buyum kismlarini joylashtirishning kurinishlarini izlaydi va turli kurinishlardan kelib chikadigan xulosa, karorlarga tayanadi. Shundan keyin loyixachi tanlangan kurinishlar bilan ishlash imkoniga ega buladi.
Maxsulotning estetik jixatdan shakllanishiga muxitning shart-sharoitlari va shakl mazmuni kurinishi yeki manzaraviy kiyeslanganligi katta ta’sir etadi. Maxsulot va buyum shakliga turli faktorlar xam ta’sir etmay kolmaydi: xavo tozaligi,atrofni iflos kiladigan moddalar, maxsulotdan foydalanish joyi (ochik xavo, yepik bino, suv), xarorat tizimi, muxitning teskari ta’siri,iklim sharoiti (Uzok Shimol,Urta mintaka, issik, iklim, tropiklar).
Demak, maxsulotning estetik sifatlari uning shakli va mazmunini belgilaydigan anik shart-sharoitlar bilan boglik.
Badiiy loyixachi takliflar boskichidagi ishlarni amalga oshirish natijasida asosiy tamoyillar tizimiga yeki rejasiga javob bera oladigan loyixachilik va tizim yechimlarining ikki-uch varianti paydo bulishi kerak.
Loyixani tasdiklash jarayeni tadkikot natijalarini uzida ask ettirgan loyixalash topshirigini xisobga olib, butun loyixa xujjatlarini dikkat bilan taxlil etishni talab etadi.
Tasdiklashga takdim etilgan badiiy loyixachining loyixasiga kuyidagilar kiradi:
1.Tushuntirish xati.
2.Badiiy loyixachi taklifini tasdiklash tugrisida majlis bayenidan kuchirma.
3.Umumiy kurinshlar va texnik kurilmalarning chizmalari, chizmada tasvirlash usullari, rasmlar.
4.Namunalar, andazalar, ish boskichlari buyicha rasmlarning fotosuratlari.
5.Uxshashliklar va timsollarning fotosuratlari.
6.tashki kurinishi andazasi yeki kurinishi.
Badiiy loyixachi loyixasi tasdiklangandan keyin dizayner maxsulotining murakkab sirtini geometrik jixatdan rejalashtirishning chizmalari va tamoyillarini ishlab chikadi,tekis polga chiziladigan chizmalarni ishlab chikish, namunaviy nusxa tayyerlashda ishtirok etadi, chiziklar bilan rasm solish bulimlarini, jadval va namunalarni bajaradi, ilova xujjatlarni tuzib chikadi.
Maxsulotni ommaviy tarzda ishlab chikarish uchun tekis polga chiziladigan chizma yerug kulrang buyeklar bilan koplangan alyuminiy taxtalarda ijro etiladi. Jadvalda belgilar orasidagi oralik 200 mm. bulganda uning anikligi 0,25 mm.ga tengdir.
Alyuminiy taxtalarida tekis polga chiziladigan chizmaning ijro etilishi loyixa anikligi va saklanishini oshiradi. Barcha burchakli va kesimli chiziklar kabi jadvalda chiziklar kora tush bilan bajariladi yeki igna bilan tirnaladi.
Ish chizmalari tayyerlanayetgan paytda dizayner juda katta mas’uliyatga ega buladi. Badiiy loyixacha loyixada uz aksini topgan fikrlar, muljallar buzilmasligini va foydalanish kulayligini kuzatish detallar va kismlarning tayyerlanishi ustidan doimiy nazorat urnatishi kerak.
Maxsulotning tajribaviy nusxasini tayyerlash va sinashda xam dizayner faol ishtirok etadi. Tajribaviy nusxa sifatlari foydalanishning mavjud sharoitlarida loyixaga asos kilib olingan talablar asosida tekshiriladi.
Buyumlar olamini loyixalash bilan shugullanadigan kishi uzining pirovard maksadi-chiroyli buyum yaratishga xarakat kilar ekan, u birinchi navbatda mazkur buyumning estetik kiymati nimadan iborat ekanligini bilishi lozim.
Dizaynerlar, muxandis loyixachilar, olimlar, texnologlar, iktisodchilar, shifokorlar, texnikani ishlatuvchilar bilan ijodiy xamkorlikda ishlashi, nafakat tashki kurinishi, balki umumiy xususiyatlari buyicha xam ma’kul buyumlar ishlab chikarish yullarini izlashlari lozim.
Muxandis-loyixachi, texnolog, ergonomist kilishi kerak bulgan ishlar rassom loyixachi vazifasiga kirmaydi, ammo bu masalalarda xam u yetarli darajada bilimga ega bulmogi lozim.
Shuning uchun dizayner bilim doirasi keng bulib, u xar kanday mutaxassisning kasbiy tilini tushunishi kerak.
Dizayner uz faoliyatida kupgina ilmiy fanlar orasidan uzi uchun keraklisini ajratib olish kobiliyatiga ega bulish, ularda dizayn uchun ilmiy kiymatga ega bulgan narsalarni tushunishi va baxolay bilmogi darkor.
Dizayner saviyasi va estetik didi baland,ishlab chikarish masalalarini yetarli biladigan, istikbolni kura oladigan,shakl izlashning taxliliy va xajmiy usullarini egallagan, loyixalangan va pardozlash buyumlarini yaxshi tushunadigan bulishi lozim.
Dizayner loyixada ogib turadigan va uz soyalarini, shu’la va yeritgichlarni maxsulotning uzida xam, ikkinchi darajali yuzalarida xam nurlarning turli yunalishida tasvirlay bilishi kerak.
Dizayner nusxalashtirish va namuna tayyerlashga bevosita daxldordir. Namuna ba’zan maxsulotni loyixalashtirish bilan alokador bulgan ma’lum masalani urganish va tekshirish uchun tayyerlanadi. Masalan, kupgina transport vositalarida odamlarni urinlarga joylashtirish va avtobusdagi odamlarni kuchira bilishni urganish uchun (samolet-vagon, avtomobil) namunasidan foydalanadilar.
Dizayner tajribasining rivojlanishi uchun Vazirlar maslaxatining 1987 yil 3 noyabrida "Dizaynni yanada rivojlantirish va sanoat maxsuloti sifatini oshirishda, xamda uy-joy,ishlab chikarish, ijtimoiy-madaniy soxalari sanoat binolarini takomillashtirishda undan foydalanishni kengaytirish choralari tugrisida" gi karori aloxida axamiyatga ega.
Yangi kurgazma namunalarini odatda usta namunachilar bajaradilar: ular namunalashtirishning barcha nozik tomonlarini bilishlari kerak. Ular ana shu maksad uchun maxsus jixozlangan xonada ishlaydilar.
Gips yerdamida koliplash ustaxonasi odatda aloxida kurib chikiladi, bunga sabab u yerda chang va namlikning mavjudligidir, ular xar kanday maxsulotning saklanishiga ta’sir kursatadi. Ustaxona asbob-uskunalari oddiy; gips saklanadigan maxsus sandikcha, marmar taxtachasi tushalgan stol, bir necha idishlar, koliplarni kuritish uchun javonlar, kuraklar, pichok va boshka asboblar.
Shunday kilib,loyixalashning fakat boshlanishi ish stoli atrofida bajariladi, sungra u namuna va polda chizilgan rasmlarga kuchiriladi, ularda kolip va uning barcha kamchilik joylari oxiriga yetkaziladi.
Biz bu yerda avtomobillarni loyixalash ustida tuxtalib utdik, lekin dizaynerlar uchun mavzular niyaxoyatda kup bulib,ularning xammasi uziga xos xususiyatlarga ega. Shunga binoan loyixachilik byurolarining tuzilishi xam, shu bilan birga ularning barcha me’morlik reja tuzilishi va jixozlari xam xilma-xildir. Ba’zida bular murakkab kup kirrali bulib, ularga namoyish xonasi, kutubxona, uslubiy xonalar va boshkalar kiradi. Buyumlarni loyihalash va konstruktsiyalash ancha murakkab ish.. Studentlar yasaladigan buyumni tasavvur etishlari, uning yasalishi davlat standartlariga mos kelishini oldindan bilishlari lozim. Ana shunda studentlar konstruktsiyalash jarayonida yuz beradigan kutilmagan tasodiflarga, qiyinchiliklarga duch kelmaydilar. Bu jarayonda konstruktor va loyihachilardan texnikaviy fikrlash, olingan nazariy bilim, malaka va ko’nikmalarni amalda tadbiq etish talab etiladi.
Amaliy mashg’ulotlarda konstruktsiyalashga erishish uchun studentlarning ijodiy faoliyatini, uning ayrim bosqichlari bo’yicha analiz qilib chiqish, mos keladigan metodikani ishlab chiqish zarur. Buning uchun studentlarni texnikaning barcha sohalaridagi bilimlaridan ratsional foydalanishlarini ta’mnnlash, shuningdek, ob’ektiv faktorlarii e’tiborga olishimiz kerak bo’ladi. Ulardan eng muhimlarini quyida keltiramiz:
1. Cheklash — bunda masalaning aniq shartlari beriladi, ammo u bilan bog’liq bo’lmagan holda mavjud bo’ladi. Konstruktsiyalashga hech qachon cheklanmagan vaqt berilmaydi. Hamma vaqt studentlarning konstruktorlik ishlari chegaralangailigndan konstruktsiyalanadigan buyumlar ham chegaralangan bo’ladi.
Buyum konstruktsiyasini nshlab chiqishda studentlar praktikum o’qituvchisi rahbarlngnda kollektnv bo’lib ishlaydilar. Unda ustaxoialarda konstruktsiyalangan buyumni amalda yasab chiqarish uchun etarli asbob, moslamalar talab etiladi.
2. Tabiiy o’zaro bog’lanishlar:a) tuzilish shartlari; b) buyumni konstruktsiyalashdagi xatoliklar; v) yaqinlashishdan uzoqlashishga.
Yuqoridagilar konstruktsiyalashda hal qiluvchn faktorlar singari ta’sir ko’rsatadi. Bulardan studentning ijodiy-aqliy ishida alohida ahamiyat kasb etganligi tufayli foydalaniladi.
a) T u z i l i sh (struktura) shartlari. Har bir buyum yoki fikr, tushuncha shakl, mazmuni va ta’sirchanligi jihatidan o’z elementlari orqali namoyon bo’ladi. Buyumning funktsiyasi uning strukturasi va energetik xossalariiing natijasi bo’lib hisoblanadi. Keyiigilari esa buyumni tashkil etuvchi va ularning o’zaro bog’lanishini xarakterlovchi shartlardir.
b)Konstruktsiyalashdagi xatolar. Ma’lumki, amaliy mashg’ulotlarda hamma studentlar ham buyumlarni konstruktsiyalashda texnikaviy xatoliklarga yo’l qo’yadilar. Xatolar texnikaviy ma’noda uni keltirib chiqaruvchi sabablarga bog’liq bo’lmagan haqiqatdan chetlanishdan aniqlanadi.
O’quv ustaxonasida o’tkaziladigan mashg’ulotlarda hamma xatolar nazariya bilan amaliyot o’rtasidagi farqni ifodalaydi. Masalan, ustaxonalarda nazariyani amaliyotda stundentlarga sinab ko’rsatadigan bo’lsak, albatta xatolar mavjud bo’ladi. Agar maktab ustaxonalarida o’quvchilar bilan amaliy mashg’ulotlarda biror buyum yasaladigan bo’lsa, xatolar albatta bo’ladi. Ammo bu erda nazariy ishlab chiqarish umuman imkoniyatli bo’lib qolishini e’tiborga olib, tushunib yoki tushunmasdan ba’zi faktlarga e’tibor berilmaydi.
Bu imkoniyat boricha shunday o’tkazilishi kerakki, nazariya va amaliyot (praktika) mashg’ulotlarda ko’proq yaqinlashsin.
v) Ya q i n l a sh i sh. Bu yaqinlashish darajasi ijodiy, aqliy faoliyat sistemasini aniqlaydi yoki nazariy bilymlarini amaliyotda sinab ko’radi. Bu esa mehnat ta’limini o’qituvchining ijodiy injenerlik ishini sistemali yaratish maqsadida ko’riladi. Bir vaqtning o’zida yaxshiga intilish etarli emas. Balki, uning noto’g’ri o’rnini tuzatish yoki bo’lmasa, yomonni kamaytirish yo’li bilan amalga oshiriladi.
3. Studentning fikrlash va bilish qobiliyatlari.
Texnikaviy predmetlarning qonun-qoidalaridan konstruktsiyalash tajribalariga muvofiqlarini tailash va ratsional kombinatsiyalash talab etiladi.
Konstruktsiyalash mantiqiy jihatdan fikrlash protsessidir. Ammo uni qandaydir tasviriy san’at deb, qarab bo’lmaydi. Amalda konstruktsiyalash qobiliyati xuddi «sun’iylik» dek bo’lsa, maqsadga muvofiq yo’naltirilgan natijaga erishadi. Unga izchil va ishonchli, hech bo’lmaganda qanoatlanarli echimning bo’lishi juda zarur.
Buyumni konstruktsiyalashning boshqa bilimlarga bog’liqligi.
Yaxshi texnikaviy konstruktorlik ijodiy ishlarini texnikaviy chizmachilik, metallar texnologiyasi, texnikaviy mexanika kabi fanlarni bilmasdai turib, amalga oshirib bo’lmaydi. Bu borada shunday deyish mumkii: biriichi aqliy akt sifatida o’qimishli shunday modelni tuzish kerakki, unda bosh problemaning muhim xossalari ishtirok qilishi, barcha ortiqcha va keraksizlari tushirib qoldiririshi kerak.
Hamma harakatlar imkoniyatlardan kelib chnqadi. Ammo shunday imkoniyatlar reallashgan bo’ladiki, ular uchun shartlar va ob’ektiv qonuniyatlar mavjud hisoblanadi. Agar bilimlar orqali kon- struktsiyalash yo’llarini ko’rsatadigan bo’lsak:
A — hodisa (buyum),
B — ta’sir etuvchi faktorlar,
U — abstrakt bog’lanish bo’lib, bular o’zaro sistematik holda bog’lanishdan ta’sir etuvchi faktor orqali abstrakt A — B — U bog’lanishga o’tadi.
Kuzatish va loyihalashda umumiylik ko’rinadiki, bunda xususiylikdan borish maqsadga muvofiqdir.
Ilmiy bilishga to’la imkoi beradigan tekshirishlar ob’ektiv qonuniyatlarni ochish uchun xizmat qiladi. Ilmiy texnikaviy loyihalash, ya’ni funktsiyalar, yangi bog’lanishlarnn asoslashda yangi maqsad kasb ztadi. Tekshirish hodisa A — mavjud ta’sir natijasi bo’lishi ko’proq yoki ozroq tarqalgan funktsional zanjirdan iborat. Tekshirishda hodisani keltirib chiqaruvchi, alohida ta’sir etuvchi faktorlar (B) to’g’risida tasavvur hosil qilinadigan hodi- salar to’g’risidagi analiz e’tiborga olinadi.
Buyumni loyihalashda bir necha chegar.alangan, masalan, aniq hodisa (buyum) A ni keltirib chiqaruvchi (buyumning qismlari, uzellar, xullas buyumni tashkil etuvchi texnikaviy tuzilmalar) faktorlardan foydalaiiladi. Funktsional zanjirni asoslash uchun funktsionallanuvchi elementni izlaydilar. Buning uchun bir yoki shuningdek, istalgan turli funktsiyalanuvchi elementlarni qo’llash bilan hosil qilinishi mumkin.
Loyihalash biror masala yoki konstruktsiyaning mohiyatidai keltirib chiqarish hodisasiga yo’naltirilgan. Analiz, sintez va abstraktsiya hozirgi yoki kelajakka yo’naltirilishig a bog’liq tafakkurning muhim komionenti bo’lib hisoblanadi.
Analiz o’zi bilan ilmiy bilimlarni talab etuvchi hodisalarning mavjud xossalarini mavjud bo’lmagan xossalar idan ajratadi. Shu bilan birga analiz abstraktsiyaga o’tadi. Bu irotsess doimo har qanday turdagi problemani hal etishda asosiy bo’lib hisoblanadi.
Agar biror konstruktsiyani hal qilishda qo’llash mumkin bo’lgan barcha operatsiyaga va imkoniyatlarni yanada takrorlanadigan bo’lsa, bu imkoniyatlardan qaysi biri ochiq va muayyan maxsus konstruktsiya uchun yanada muhimligi dastlab aniq bo’lmaydi.
Tanlash protsessi bu erda topilgan elementlar sistemalarining sintezi va konstruktsiya shartlari, analiz bilan parallel boradi.
Studentlar ilmiy bilimlaridan konstruktsiyalashda foydalanishda tafakkur protsessining hamma stadiyalarida buyumni konstruktsiyasi mavjud va mavjud bo’lmagan kuchda ayrim studentlarimizda engil bo’lsa, ayrimlarida esa, aniq bo’lmagan bir holga aylanib qolishiga olibkeladi. Shuning uchun ham buyum konstruktsiya- si bilimlar hajmiga bog’liq holda konstruktsiyalar yaxshiroq yoki yomonroq ko’rinish olishi mumkin.