Nailə Vəlixanlı
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
44
"nəqşi-cahan" adlandırdıqları, monqolların isə "demək olar boş səhraya çevirdikləri" (145) bu gözəl şəhər başqa Azərbaycan şəhərləri kimi Monqol xaqanlığının tabeliyinə keçir. Azərbaycanda, onun ayrılmaz hissəsi Naxçıvanda, monqol hökmranlığı dövrü başlayır. 45
Qeydlər, istifadə olunmuş mənbə və ədəbiyyat: 1. Садр ад-Дин Али ал-Хусайни. Ахбар ад-даулат ас-селджукиййа (Зубдат ат-таварих). Mətnin nəşri, tərcümə, giriş, qeydlər və əlavələr Z. M. Bünyadovundur. M., 1980 (bundan sonra: əl- Hüseyni), s. 63, ərəb mətni. [123 - 123]
2. С. Г. Агаджанов. Государство селджукидов и Средняя Азия в XI-XII вв. М, 1991, s. 91. 3. Əl-Hüseyni, s. 206-207. 4. Yenə orada, s. 206. 5. Urfalı Mateos Vekayi-namesi (952-1136) və Papaz Qriqorun zeyli (1136-1162). Türkçeye çeviren D. Andreasyan. Ankara, 1962, s. 181-182. 6. Əl-Hüseyni, s. 80, ərəb mətni: v. 44b; R. Məmmədov (Naxçıvan şəhərinin tarixi oçerki, B, 1977, s 72) "bəzi müəlliflərə" istinad edərək, XII əsrin əvvəllərində Naxçıvanda canişinlik edən "Yıxarmış adlı bir feodal"ın adını çəkir. Heç bir mənbədə belə bir ada rast gəlməsək də, onu "Yaquti" adının təhrif edilmiş şəkli güman etmək olar. 7. Yenə orada, s. 79-80; bax həmçinin: İbn əl-Əsir. Əl-Kamil fi-t-tarix. Əl-Qahirə, 1348 (bundan sonra: İbn əl-Əsir), с. VIII, s. 191-198. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, səlcuq taxtı uğrunda gedən mübarizədə təkcə Məlik-şahın oğlanları deyil onların əmiləri də iştirak edirdilər. Bax: Əl-Hüseyni, s. 78-80; İbn əl-Əsir. Əl-Kamil fı-t-tarix (Z. Bünyadovun nəşri), В., 1996, s. 103-105. 8. Əl-Hüseyni, s. 79-80; İbn əl-Əsir, VIII, s. 198 və b. 9. İbn əf-Əsir, VIII, s. 207. 10. Əl-Hüseyni, s. 80. 11. Yenə orada. 12. İbn əl-Əsir, VIII, s. 217; Bax həmçinin: Minorski. Şəddadilər. 13. Əl-Hüseyni, s. 80, 210. 14. İbn əl-Əsir, VIII, 220. 15. Yenə orada. 16. Əl-Hüseyni, 81. 17. Yenə orada, s. 81-83. Bax həmçinin: Prof. Dr. Mehmen Altay Köymen. Selcuqlu devri türktarihi. Ankara, 1993, s.294. [124 - 125]
18. İbn əl-Əsir, VIII, s. 286-288; Bax: Z.Bünyadov. Atabəylər, s.18. 19. Yenə orada. 20. Yenə orada, s. 293. 21. Yenə orada, s. 286. 22. Bu haqda bax: Z. Bünyadov. Atabəylər, s. 20-21; Həmçinin bax: İbn əl-Əsir, VIII, 293 (tərcümə s. 106). 23. Bax: Z. Bünyadov. Atabəylər, s. 21; Azərbaycan tarixi, c, Bakı, 1998, s. 357. 24. Əl-Hüseyni, s. 95. 25. Yenə orada, s. 97; Bax həmçinin: Z. Bünyadov, Atabəylər, s. 25; Azərbaycan tarixi, с. II, s. 358. 26. Z. Bünyadov. Atabəylər, s. 27; S. Ağaçanov. Göstərilən əsəri, s. 173. 27. Bu haqda bax: Z. Bünyadov, Atabəylər, s. 22-32; Azərbaycan tarixi, с.II, s. 358-359. 28. İbn əl-Əsir, IX, s. 50; Azərbaycan tarixi, с. II, s. 360. 29. Bu haqda bax: Z. Bünyadov. Atabəylər, s. 27-33. 30. Yenə orada, s. 35 (sitat Ravəndiyə əsasəndir, s. 224). 31. Əl-Hüseyni, s. 116, ərəb mətni v. 71 a. 32. Məlumat Zahirəddin Nişapurinin "Səlcuqnamə" (Tehran, 1954, s. 75) əsərinə əsaslanan Z. Bünyadovdan götürülmüşdür. Bax: Atabəylər, s. 45. 33. Шараф хан Бидлиси. Шараф-наме. т.1. Перевод, предисловие и примечания Н. И. Васильевой, М., 1967, s. 409. 34. Yenə orada. 35. Bu haqda bax: Z. Bünyadov. Atabəylər, s. 158. 36. Şəmsəddinin Şirvana bu hücumunun dəqiq vaxtını təyin etməyin çətinliyini qeyd edən akademik Z. Bünyadov (Atabəylər, s. 158; bax həmçinin: S. Aşurbəyli. Bakı şəhərinin tarixi. В., 1998, s. 81) Atabəyin mənbələrdə göstərilən 570 (1174-75)-ci ildən sonrakı məlum hücumunu yada salır. Lakin
46
Şirvana ilk hücumun sultan Məsud dövründə (1152-ci ilədək) baş verdiyini nəzərə alsaq, bu hücumu tarixi ədəbiyyatda ehtimal edilən 571 (və ya [125 - 126] S. Aşurbəylidə göstərilən 558 (1162-63)-ci il hücumu ilə qarışdırmaq düzgün olmazdı. 37. Bax: Sara Aşurbəyli. Şirvanşahlar dövləti. Bakı, 1997, s.153. 38. Bu haqda bax: Azərbaycan tarixi, с. II, s. 360. 39. Yenə orada. Bax həmçinin: Z. Bünyadov. Atabəylər, s. 191-192. 40. Yenə orada. 41. Sədrəddin əl-Hüseyni, s. 116. 42. İbn əl-Əsir, IX, s. 21 (tərc. s.l10). 43. Mxitar Qoş, tərc. 250. 44. Yenə orada. 45. Sədrəddin əl-Hüseyni, s. 117. 46. Yaqut əl-Həməvi, ç.v., s. 276, 286. 47. R. Məmmədov (Naxçıvan, s. 74, qeyd 142) Şəmsəddin Eldənizin arvadını Narınc xatun adlandırır və bu gün, ziddiyyətli mülahizələrə baxmayaraq, tədqiqatlar nəticəsində ədəbiyyatda qərarlaşmış Möminə xatun adının səhv olduğunu iddia edirdi. 48. Sədrəddin əl-Hüseyni, s.l 17. 49. Yenə orada. 50. Yenə orada, s. 121. 51. Yenə orada, s. 126-127. 52. Yenə orada. 53. Yenə orada, s. 127. 54. Yenə orada. 55. İbn əl-Əsir IX, s. 119, tərc. s. 116. 56. Bax: Z. Bünyadov. Atabəylər, s. 52. 57. Əl-Hüseyni, s. 144 58. İbn əl-Əsir, IX, s. l19; tərc. s.l16. 59. Əl-Hüseyni, s. 145. 60. Z. Bünyadov (Atabəylər, s. 59) mənbələrə (Ravəndi, Anonim Səlcuqnamə) əsaslanaraq, Naxçıvanda yaşayan Möminə xatunun gürcülərin bu şəhərə hücumu xəbərini Həmədana çatdırması haqqında məlumat verir. [126 - 127]
61. Əl-Hüseyni, s. 137. 62. Yenə orada, s. 138; Gürcülərin Azərbaycana hücumları haqda bax: Z. Bünyadov. Atabəylər, s. 53-61.
63. Yenə orada. 64. Şəmsəddinin arvadını, artıq qeyd etdiyimiz kimi, Narınc xatun adı ilə təqdim edən R. Məmmədov (Göstərilən əsəri, s. 74-75) onun Həmədana gəlişini oğlu Arslanşahı Şəmsəddinlə ittifaqda gürcülərə qarşı mübarizəyə razı salmaq istəyilə izah edirdi. 65. Z. Bünyadov Ağşəhr qalasını Qars-Axalkalaki yolunda olan, Çaldır gölü yanındakı Tetris-Sixe qalası ilə eyniləşdirir (Bax: Atabəylər, s. 59, qeyd 59). 66. Yenə orada. 67. Əl-Hüseyni, s. 145; ərəb mətni, v. 94 b. 68. Yenə orada; İbn əl-Əsir (IX, s. 119, tərc. s. 115, 116) atabəyin ölüm tarixini səhvən 568 (1172- 73)-ci ilə aid edir. 69. Географическое сочинение XIII в. на персидском языке. Ученые записки Института Востоковедения АН СССР. Т. IX, 1954. Вах həmçinin: Əcaib əd-dünya. Dünyanın qəribəlikləri. – "Ön və Orta Asiya türklərinin tarixinə dair dörd anonim mənbə" kitabında. Bakı, 2003 (bundan sonra: Əcaib əd-dünya), s. 135-136. 70. Bax: Azərbaycan tarixi, с. 2, s. 449. 71. Yenə orada, s. 450. 72. Bax: Əli Rəcəbli. Naxçıvan zərbxanaları (V-XIX yüzillər). - "Azərbaycan Tarixi Muzeyi – 2003" toplusunda. Bakı, "Elm", 2003, s. 201-206. 73. Əcaib əd-dünya, s. 136. 74. Bu haqda bax: Səfərəli Babayev. Naxçıvanda "Kitabi-Dədə Qorqud" toponimləri. - Bakı, Yeni Nəşrlər Evi, 1999. 75. Əl-Hüseyni, s. 154. Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|