N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
15 Arabinoza polisaxaridlərdən olan arabanların, ksiloza ksilanların tərkibini təşkil edir. Monosaxaridlərin bioloji cəhətdən çox əhəmiyyətlisi hek- sozalar və pentozalardır. Heksozalar. Heksozalar (C 6 H 12 O 6 ) tərkibində altı karbon atomu saxlayan monosaxaridlərdir. Onlar tərkibində olan funksio- nal qruplara görə iki yerə: aldoheksozalar və ketoheksozalara bölünür. Aldoheksozalar tərkiblərində aldehid qrupu saxlayan və ketoheksozalar isə keton qrupu saxlayan monozalardır. Aldoheksozlara qlükoza, mannoza və qalaktoza, ketohek- sozlara isə fruktoza aiddir. Bunlar həm açıq zəncirli, həm də qapalı zəncirli siklik birləşmələr şəklində olur. Qlükozanın və fruktozanın açıq forması aşağıdakı kimidir: H OH H OH H HOCH 2 O H α-d-dezoksiriboza H H OH OH OH H HOCH 2 O H α-d-riboza H O C │ H (CHOH) 4 │ CH 2 OH Aldoheksoza CH 2 OH │ CO │ (CHOH) 3 │ CH 2 OH Ketoheksoza 16 H H OH │ R─ C O + HO – R 1 C Qlükoza və fruktozanın, eləcə də başqa monosaxaridlərin açıq formaları Fişer proyeksiyası da adlanır. Heksozların qapalı forması poluasetal və ya qlikozid tipli rabitə hesabına yaranır. Poluasetal tipli rabitəni sxematik belə gös- tərmək olar: O R R 1 Sxemdən göründüyü kimi sikilləşmə aldehid və spirt qrupları hesabına yaranır. Bunu qlükozanın misalında daha aydın görmək olar. Bu zaman sikilləşmə qlükozanın aldehid qrupu hesa - bına gedir: O C │ H H─ C ─ OH │ HO─ C ─ H │ H ─ C ─ OH │ H ─ C ─ OH │ CH 2 OH Qlükozanın açıq və ya aldehid forması CH 2 OH │ C O │ HO─ C ─H │ H─ C ─ OH │ H ─ C ─ OH │ CH 2 OH Frukozanın açıq və ya keto forması 17 Siklləşmiş qlükozaya piranın törəməsi kimi baxmaq olar. Odur ki, əmələ gəlmiş birləşməyə qlükopiranoza da deyilir. Fruktozada tsiklləşmə ikinci karbonla beşinci karbon ara- sında yarandığından ona furanın törəməsi kimi baxılır və siklik forması fruktofuranoza adlanır: Bütün piranoza və furanozaların, həm də qlükopiranoza və CH 2 OH CH 2 OH │ │ C O HO− C │ │ HO─ C ─H HO− C−H │ │ O H─ C ─ OH H− C−OH │ │ H ─ C ─ OH H− C │ │ CH 2 OH CH 2 OH Frukozanın açıq forması Frukozanın qapalı forması H OH C │ H─ C ─ OH │ HO─ C ─ H O │ H ─ C ─ OH │ H ─ C │ CH 2 OH Qlükozanın qapalı və ya tsiklik forması O C │ H H─ C ─ OH │ HO─ C ─ H │ H ─ C ─ OH │ H ─ C ─ OH │ CH 2 OH Qlükozanın açıq forması 18 fruktofuranozanın siklik quruluşlarına Xeuors proyeksiyası deyi- lir. Bu zaman beş və altı bucaqlı halqanı aşağı, oxucuya baxan tərəfi qalın xətlə göstərilir. Xeuosun təklifinə görə formulda karbon atomları yazılmır. Monosaxaridin siklik formulu şərti olaraq yatı formada təsvir edilir. Karbon zəncirinin müşahidəçiyə tərəf çevrilmiş çıxıq hissəsi qalın xətlə işarə edilir. Hidroksil qrupları isə yuxarı və aşağı olmaqla karbon atomunun yanında yerləşdirilir. Fişer və Xeuors proyeksiyaları monosaxaridlərin konforma- siyaları-fəza quruluşları barədə məlumat verir. Heksozaların konformasiyası sikloheksanınkına bənzədiyindən iki tipdə: kreslo və vanna (qayıq) formasında olur. Bunlara konformerlər deyilir. Pirianoza halqasının konformasiyaları. Molekullar kreslo konformasiyasında vanna formasına nis- bətən davamlı olur. Bu göstərilənlər başqa heksozalara da (qalak- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|