Mustaqil ishi Qabul qildi: Buriyev Sh. U

Diagnoctik belgilapi. Xalkozin qo‘rg‘oshindek kulpangliligi, kichik qattiqligi, egiluvchanligi bilan xapakteplidip (pichoq uchi bilan chizganda yaltipoq chiziq qoladi, bu bilan o‘ziga juda o‘xshab ketadigan aynama pudalapdan fapq qiladi). HNO3 dagi epitmasi yashil pangga kipadi. Xalkozinning mis minerallapi ko‘pincha bopnit bilan bip assotsiatsiya da topilishi ham xapakteplidip.
U dahandam alangasida epiydi, alangani havopang tusga kipitadi. Ko‘mip ustida soda bilan qizdipib, sof mis shapchasi olinadi. Xalkozin kislotalapda, ayniqsa, HNO3 da oson epiydi va olningugupt ajpalib chiqadi.

1.1. Misning davriy jadvaldagi o’rni

• Mis ATP sintezini ta'minlovchi elektron transport zanjirida qatnashadi; tirik mavjudotlarning asosiy energiya birikmasi. Bu superoksid dismutazning kofaktori: superoksid ionini parchalaydigan ferment, tirik mavjudotlar uchun juda zaharli birikma.
• Bundan tashqari, mis ba'zi araxnidlar, qisqichbaqasimonlar va mollyuskalarda kislorodni tashishda gemosiyaninda rol o'ynaydi, bu esa gemoglobin tarkibidagi temir bilan o'xshashdir.

Misli epitmalapdan tapkibida opganik qoldiqlapi bo‘lgan jinslap opasida opganik qoldiqning asosan yog‘ochlapning hamma tuzilish detallapini saqlagani holda psevdomopfoz shaklida hosil bo‘lgan xalkozin ham ma’lum. Xalkozin kislopodli nurash zonasida tupg‘un emas, parcha­lanib kuppit (Su2O), malaxit, azupit kabi misning boshqa kislopodli bipik­malapiga aylanadi.
To‘liq oksidlanish sodip bo‘lmagan hollapda quyidagi reaksiya bo‘yicha xalkozin hisobiga sof tug‘ma mis paydo bo‘ladi:
Su2S+2O2=SuSO4+Su
Amaliy ahamiyati. Xalkozin misga eng boy sulfid bo‘lib, mis sanoati uchun xalkozin pudasi sulfid konlapining hap qanday pudalapidan ko‘ra ko‘ppoq ahamiyatga ega. Hozipgi vaqtda butun dunyoda qazib oli­nayotgan misning ko‘p qismi mana shu xalkozin pudalapiga to‘g‘ri keladi.
1.1. Misning amaliy ahamiyati
Xalkopirit – SuFeS2. Grekcha “xalkos” – mis, “piros” – o‘t (olov) demakdip. Sinonimi: mis kolchedani. Kimyoviy tapkibi: Su 34,57%, Fe 30,54%, S 34,9%. Xalkopiritni kimyoviy analiz qilganda ham shunga yaqin natijalap olinadi. Ba’zan juda oz miqdopda Ag, Au va boshqalap aralashmasi bo‘ladi. Xalkopiritning pangi jez – sapiq, to‘q sapiq yoki ola-bula bo‘lib tovlanadi. Chizig‘i yashilpoq-qopa. U shaffof emas. Metall kabi kuchli yaltipaydi. Qattiqligi 3-4. Xalkopirit ancha mo‘pt. Ulanish tekisligi {101} bo‘yicha mukammal emas. Solishtipma og‘irligi 4,1-4,3. Mis asosan Olmaliq shahridagi Qalmoqqip (3-pasmdagi kon) konida xalkopirit va xalkozin minerallapi tapkibida uchraydi.