Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
çıxış etməsi ideyası orta əsrlər Fransa inqilabı dövrlərindən gəlir. O zaman bu ideya başlıca olaraq mütləqiyyətə qarşı yönəlmişdi və mütləqiyyətin hakimiyyətə olan hüdudsuz imkanlarını qəbul etmirdi. Bu nəzəriyyənin ifrat forması J.J.Russonun əsərlərində öz əksini tapır. Onun fikrincə, xalq özü ona məxsus hakimiyyəti realizə etməlidir. Bunun üçün seçkili şuralar təşkil olunmalı və onlar da hakimiyyəti həyata keçirməlidirlər. Xalq hakimiyyətinin aliliyini qəbul edən Russo bu səbəbdən də onun təcəssümü olan qanunverici orqan üzərində icra hakimiyyətinin nəzarətini heç cür qəbul etmirdi və belə düşünürdü ki, qanunverici hakimiyyət bütün digər hakimiyyət orqanlarından yüksəkdə duraraq onları idarə etməlidir. Müasir dövrdə demokratiyanın məhək daşı sayılan bu müddəa kifayət qədər mücərrəd və ümumi olduğundan, onun realizəsi üçün bir sıra digər normaların, təşkilati mexanizmlə- rin müəyyən edilməsi lazım gəlir. Xalqın hakimiyyətin mənbəyi olmasını qəbul edən nəzəriyyəyə görə, xalq öz hakimiyyətini özü bilavasitə realizə etmir. Bunun üçün seçkilər vasitəsilə xalq dövlət hakimiyyətini təsis edir. Dövlət hakimiyyəti xalqdan qaynaqlandığından xalqın adından həyata keçirilir. Xalq öz hakimiyyətini seçkilər vasitəsilə təşkil edir və hakimiyyətin həyata keçirilməsi hüququnu dövlətə verir. Azərbaycanda «xalq» anlayışı Konstitusiyanın 1-ci maddəsinin II hissəsində əks olunmuşdur. Burada göstərilir ki, «Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlanna tabe sayılan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından ibarətdir». Göründüyü kimi, xalq anlayışı ilə vətəndaşların məcmusu üst-üstə düşür. Bu ondan irəli gəlir ki, hüquqda etnik, demoqrafik və digər əla
mətlər əsasında xalq müəyyən edilə bilməz. Bundan başqa, xalqın
bu əlamətlər əsasında müəyyənləşdirilməsi diskriminasiya demək olardı və hüquqi anlayışlara uyğun gəlməzdi. Xalqı təşkil edən vətəndaşlar eyni zamanda hüquqi kateqoriyadır. Hüquq etnik mənsubiyyətə münasibətdə neytraldır, əks təqdirdə milliyətə görə diskriminasiya- dan söhbət gedə bilər. Lakin vətəndaşa münasibətdə hüquq neytral deyil və bu baxımdan xalq hüquqi mənada vətəndaşların məcmusudur. Konstitusiyada xalqın öz hakimiyyətini realizə etməsinin ən əsas yolu kimi referendum müəyyənləşdirilir. Referendumda xalq bilavasitə hüququn subyekti kimi, həm də hakimiyyətə malik subyekti kimi öz hüququnu realizə edir. Xalqın suverenliyinin məzmunu Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 2-ci maddəsində müəyyənləşdirilir (suverenlik termini alman dilində olan “Souveränität” sözündən olub tərcüməsi “ali hakimiyyəf’ deməkdir). Bu, sərbəst və müstəqil şəkildə öz müqəddəratını həll etmə və öz idarəçilik formasını təyin etmə hüququdur. Suverenlik xalqa məxsus olan istisnasız, onun üstünlüyündən irəli gələn bir hüquqdur. Suverenlik ilk vaxtlar J.Boden tərəfindən, qəribə də olsa, kral mütləqiyyətinin əsaslandırılması üçün istifadə olunmuş nəzəriyyədir. Suverenlik xalqın üstün mövqeyi ilə - onun hakimiyyət mənbəyi olması ilə şərtlənir. Ona görə də o öz hakimiyyətinin təşkili formasını özü müstəqil müəyyən edir. Xalqın bu cür əhəmiyyətli olan ən əsas hüququnu heç bir orqan onun adından həll etmək imkanına malik deyildir. Xalq iradəsinin belə vacib məsələdə təhrif edilməməsi üçün bu məsələnin həllində bütün xalq iştirak etməlidir. Odur ki, suverenlik hüququnun yeganə birbaşa realizə yolu referendumdur. Referendum bütün xalqın öz iradəsini birbaşa tə
— 71 — zahür etdinnəsinə imkan verən üsuldur. Referendumda müxtəlif məsələlər həll oluna bilər. Lakin Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı məsələlər yalnız referendum yolu ilə həyata keçirilə bilər: 1)
olunması və dəyişikliklər edilməsi; 2)
Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. Konstitusiyanı qəbul etməklə xalq, hakimiyyəti təşkilatlandırır, yəni suverenlik hüququnu həyata keçirir. Sərhədləri dəyişdirməklə həmçinin xalq, dövlətinin taleyinə həlledici təsir göstərə bilər, yeni ərazilər ala və verə bilər. Xalqın təmsil olunması da xüsusi əhəmiyyətə malikdir. İş burasındadır ki, xalqı təmsil etmək, hakimiyyəti həyata keçirmək deməkdir və aydındır ki, xalq öz hakimiyyətinin kimlər tərəfindən və necə həyata keçirilməsində maraqlıdır. Buna görə də Konstitusiyada birbaşa müəyyən edilir ki, xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa, heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur (Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 4-cü maddəsi). Xalq adından danışmaq səlahiyyətinə birbaşa xalqdan mandat alan vəzifəli şəxslər malikdir (prezident, deputat). Hər hansı bir başqa şəkildə kimsəyə xalq adından danışmaq səlahiyyəti verilmir. Xalqın hakimiyyətini həyata keçirən xüsusi təşkilati institutlardan biri qanunverici orqan - parlamentdir. O, bilavasitə xalq tərəfindən seçilir. Bu yolla cəmiyyətdəki bütün maraq və mənafeləri təmsil edən insanların parlamentdə təmsil olunması mümkün olur. Parlament cəmiyyətin, xalqın kiçik modelidir. Xalqın iradəsini qanun şəklinə salıb, onun hakimiyyətini həyata keçirmək parlamentə həvalə edilmişdir. — 72 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|