ÖN SÖZ
Bu kiçik məcmuə “HH Group”-un “Kənd Təsərrüfatı məhsul-
ları istehsalçılarına texniki dəstək” layihəsi çərçivəsində növbəti
məlumat və tövsiyyə xarakterli nəşrdir.
Soğan və kartof istehsalında becərmə texnologiyasının tərkib
hissəsi olan bitki mühafizəsinin önəmi və bu sahədə fəaliyyət gös-
tərən istehsalçılarımızın çətinlikləri nəzərə alınaraq bu məcmuə-
nin hazırlanmasına qərar verilmişdir
Bu vəsaitin istehsalçılarımıza pulsuz paylanılması nəzərdə
tutulur. Bu vəsaitdə soğan və kartofun əsasən, Azərbaycanda ge-
niş yayılmış xəstəlik və zərərvericilərinin şəkilləri, onların əla-
mətlərinin qısa xülasəsi və sonda bitki mühafizəsi planları veril-
mişdir.
Bildiyiniz kimi bitki xəstəlikləri qeyri-infeksion və infeksion
xəstəliklər olaraq iki qrupa ayrılır.
Qeyri-infeksion xəstəliklərə abiotik amillər səbəb olur ki,
bunlara da əlverişsiz meteoroloji, torpaq və hava şərati (aşağı və
yüksək temperatur, suyun və qida elementlərinin çatışmazlığı və
ya normadan artıq istifadəsi, torpağın turşuluğunun normadan
aşağı və ya yuxarı olması, havada zərərli maddələrin olması və
sair kimi amillər) aiddir.
Böyük təəssüf hissi ilə qeyd etmək istərdik ki, pestisid
satışı ilə məşğul olan qeyri-professional “ticarətçilər”in töv-
siyyələrinə inanaraq fermerlərimiz qeyri-infeksion xəstə-
liklərə qarşı da pestisidlərlə mübarizə aparmağa çalışırlar
ki, bu da çox böyük səhvdir və onlar üçün səmərəsiz izafi
xərcdir.
Qeyri-infeksion xəstəliklər əmələ gəldikdə sadəcə bu xəs-
təliklərə səbəb olan abiotik amillərə diqqət etmək və onları nor-
maya uyğunlaşdırmağa çalışmaq lazımdır.
3
İnfeksion xəstəliklər isə patogen orqanizmlər tərəfindən
törədilir ki, bunlara da viruslar, bakteriyalar, göbələklər və miko-
plazmalar aiddir. Bu xəstəliklərə qarşı mübarizədə aqrotexniki,
mexaniki, bioloji və kimyəvi üsullardan istifadə etmək lazımdır.
Bu vəsaiti tərtib etməkdə əsas məqsədimiz fermerlərimizi
xəstəlik və zərərvericilərin biologiyasına aid dərin elmi məlumat-
larla yükləmək deyil, sadəcə xəstəlik və zərərvericilərin təsiri
nəticəsində bitkidə adi gözlə görünə bilən əlamətləri təsvir edə-
rək şəkillər vasitəsilə onlara yardımçı olmaqdır.
Bitki mühafizəsi tədbirləri planı təxmini xarakter daşıyır və
yerli torpaq və iqlim şəraitinə uyğun olaraq əlavələr və dəyişik-
liklər edilə bilər.
Bitki mühafizəsində aqrotexniki, bioloji və fiziko-mexaniki
üsullara daha çox üstünlük vermək lazımdır. Kimyəvi mübarizə
üsulu yalnız digər mübarizə üsulları səmərə vermədikdə istifadə
edilməlidir.
Hüseyn Hüseynov
4
MÜNDƏRİCAT
I. Soğanın xəstəlik və zərərvericiləri
1. Qeyri-infeksion xəsətəliklər ………………..………………..….… 6
2. Virus və bakteriya xəstəlikləri …………………………….…….. 7
3. Göbələk xəstəlikləri ………………………………………….…......... 9
4. Soğanın əsas zərərvericiləri ……………....…………….……..15
II. Kartofun xəstəlik və zərərvericiləri
1. Qeyri-infeksion xəsətəliklər …………………...…………….…… 19
2. Virus və bakteriya xəstəlikləri …………..……………….……. 20
3. Göbələk xəstəlikləri ………………………………………….…........ 24
4. Kartofun əsas zərərvericiləri ……......................……….…….. 28
III. Bitki mühafizəsi tədbirləri
1. Soğanın bitki mühafizəsi sxemi ….....................................…. 32
2. Kartofun bitki mühafizəsi sxemi …......................................…. 33
5
I. SOĞANIN XƏSTƏLİK VƏ ZƏRƏRVERİCİLƏRİ
1. QEYRİ-İNFEKSİON XƏSTƏLİKLƏR
6
Soğanın yaşıllaması
Maqnezium çatışmamazlığı
Manqan çatışmamazlığı
2. VİRUS VƏ BAKTERİYA XƏSTƏLİKLƏRİ
Düyünün sarı ləkə virusuna yoluxan bitkilərin yarpaqla-
rının üzərində rombşəkilli zədələr görünür. Bəzən belə zədələ-
rin mərkəzində toxuma yaşıl rəngdə olur. Bu virusdan ancaq cü-
cərtilər məhv ola bilir. Xəstə bitkilər zəif və qısaboylu olur və
əlverişsiz şərait təsirinə daha çox məruz qalır.
Sarı virus qısaboyluluğunun ilk əlamətləri cavan yarpaq-
larda müşahidə olunur. Yarpaqlar açıq-boz rəng alır və ötürücü
boruların ətrafında sarı xətlər əmələ gəlir. Yarpaqlar bir qədər
qaba, dalğalı və yastılaşmış kimi görünür. Bitkilər qısaboylu, yar-
paqlar sarı və burulmuş olur.
7
Soğanın qabıqlarının turş bakterial çürüməsi xəstəliyinə
cavan yarpaqlar daha çox yoluxur. Xəstəliyin ilkin əlamətləri adə-
tən böyümə nöqtəsinin palıdı rəngə boyanması ilə müşahidə olu-
nur. Sonradan isə yumşaq, nəm çürümə başlayır. Məhsul yığı-
mından sonra soğan boyuncuğu yumşaq olur. Soğanağın üst qabı-
ğı sulanmış və açıq-yaşıl rəngli olur və üzərində sarımtıl-palıdı
rəngli nöqtələr əmələ gəlir. Xəstəliyə yoluxmuş söğanların xüsusi
turş iyi vardır.
Soğanın daxili qabı-
ğının bakterial çürümə-
si zamanı ilk etapda soğan
boyuncuğunun yumşalma-
sı müşahidə olunur. Soğa-
nağın mərkəzindəki qa-
bıqlar yumşaq olur, şirə-
lidir və qaynadılmış soğan
qabığına bənzəyir. Bu qa-
bıqlar sonradan palıdı
rəng alır. Belə yoluxmuş
soğanaqlar sonradan qu-
ruyur. Bu xəstəlik sahədə
cavan bitkiləri də yoluxdura bilir ki, bu zaman soğanın yarpaqları
zəifləyir və tədricən məhv olur.
8
Yumşaq bakterial çürümə ilə yoluxmuş soğanın yarpaqları
solur və quruyur. Əgər uzununa ortadan kəsib baxılarsa soğana-
ğın ortasının tamamilə seliklə örtüldüyünü və xoşagəlməz qoxu
verdiyini görmək olar. Şirəli qabıqlar yumşaq və sulu olur. Belə
soğanaqları sıxdıqda onlardan selik və ya da pis iylənən şirə çıxır.
3. GÖBƏLƏK XƏSTƏLİKLƏRİ
Uc çürüməsi (Fitoftora) yarpağın uc hissəsində açıq rəngli kiçik
ləklələrin əmələ gəlməsi ilə başlayır. Bu ləkələr sərin və rütubətli hava
şəraitində tez böyüyür və yarpaqların ortasına qədər yayılır. Bitkinin
uc hissəsi tədricən məhv olur. Uc çürüməsinin törədicisi anbarda saxla-
ma zamanı söğanaqların çürüməsinə səbəb ola bilir.
9
Alternarioza yoluxmuş yarpaqlarda ortası ağımtıl sulu ləkələr mü-
şahidə olunur. Ləkələr böyüdükdə onlar palıdı rəngli həlqələr əmələ
gətirir. Ləkələrin qıraqları tünd qırmızıdır və sarı sərhədlə əhatə olunur.
Ləkələr böyüyüb birləşdikdə yarpaqlar sınaraq məhv ola bilir. Bu xəs-
təliyə köhnə yarpaqlar daha çox dayanıqsızdır.
Yalançı unlu şehin (Peronosporoz) ilkin əlamətləri yarpağın
üzərində oval, solğun yaşıl rəngli ləkələrin əmələ gəlməsidir. Bu ləkə-
lərin üzərində sonradan bənövşəyi-boz rəngli sporlar yaranır. Belə
yarpaqların digər göbələk xəstəliyinə, xüsusilə də Alternarioza yolux-
ması asanlaşır və yarpaq qara rəngə boyanır.
10
Pas xəstəliyinə yoluxmuş soğanın yarpaqları üzərində palıdı-pas
rəngli sporların yığılması bütün yarpaq boyu görünür. Belə yarpaqların
rəngi solğun yaşıl olur. Daha sonrakı mərhələlərdə spor yığınaqlarının
rəngi tünd-palıdı olur.
Yarpaq çürüməsi xəstəliyi kənarları açıq yaşıl olan ağ kiçik ləkə-
lərin görünməsi ilə başlayır. Başlanğıcda bu ləkələr mexaniki zədəyə
bənzəyir. Yoluxmuş yarpaqlar əyərkən düz bucaq altında qırılır. Güclü
sirayətlənmə zamanı ləkələr getdikcə böyüyərək birləşir və yarpağın
tam məhvinə səbəb ola bilir.
11
Boyun çürüməsi adətən saxlanma və daşınma zamanı əmələ gəlir.
Başlanğıcda soğanağın boyuncuğu ətrafında yumuşalma müşahidə olu-
nur. Qabıqlar boz, palıdı və ya qara rəngli olur. Sonrakı mərhələlərdə
soğanaqlar büzüşür və boz örtüklə örtülür.
Qara kifəbənzər çürümə zahirən sağlam görünən soğanağın quru
qabığının altında inkişaf etməyə başlayır, yoluxmuş qabıq sulu görünür.
Göbələk getdikcə yayılır və qabığın üzərində qara sporlar görünür.
12
Ağ çürümənin ilkin əlamətləri Alternarioz əlamətlərinə bənzəyir.
Yoluxma açıq sarı və ya palıdı rəngli kiçik ləkələrin əmələ gəlməsi ilə
başlayır. Onlar böyüyüb bütün yarpağı əhatə edə bilir.
Kif adətən saxlanma və daşınma zamanı əmələ gəlir. Soğanın üzə-
rində solğun-sarı rəngli sulu ləkələr, bəzən də mavi-yaşıl rəngli ləkələr
əmələ gəlir. Soğanağın en kəsiyinə baxdıqda qabıqların sulu və palıdı-
boz rəngdə olduqlarını görmək olar. Tezliklə soğanaq yumuşalır və çü-
rüməyə başlayır. Yoluxmuş soğanaqlardan qoxumuş kif iyi gəlir.
13
Narıncı kök çürüməsi ilə yoluxmuş bitkilər sudan və ya qida ça-
tışmamazlığından əziyyət çəkən bitkilərə bənzəyir. Yoluxmuş köklər
açıq-narıncıdan qırmızı rəngə qədər boyana bilir. Köklər quruyur və
məhv olur.
Söğanın sürmə xəstəliyi qara ləkələr və ya həlqələr şəklində cü-
cərtilərdə və ilk yarpaqlarda görünə bilər. Sonradan onlar çatlayaraq
ətrafa çoxlu miqdarda spor yaya bilir. Yoluxmuş bitkilər ikişafdan qalır
və güclü sirayətlənmə zamanı bir neçə həftəyə məhv ola bilir. Göbələk
soğanağı da yoluxdurur. Zədələnmiş soğanaqda ikinci yoluxma nəticə-
sində çürümə başlaya bilər.
14
4. SOĞANIN ƏSAS ZƏRƏRVERİCİLƏRİ
Məftil qurdu əsasən soğanın kökləri ilə qidalanmaqla bitki-
nin kök sisteminə neqativ təsir edir və gövdənin içərisinə daxil
olmaqla bütün ötürücü sistemi zədələyir.
Soğan güvəsinin tırtılları yarpaqlarla qidalanır və zədələn-
miş yerlərdə şəffaf ləkələr əmələ gəlir. Təbii olaraq yarpağın bu
hissələrində deşiklər yaranır. İkinci nəsil güvələr soğanağı zədələ-
yərək boyuncuq çürüməsinə səbəb olurlar.
15
Uzunburunlar yarpaqda deşiklər yaradaraq oraya yumurta-
larını qoyur. Uzunburunluların soğanda yaratdıqları zədələrin
əlamətləri soğan güvəsinin əlamətlərinə bənzəyir.
Soğan milçəyi bitkinin tam məhvinə səbəb ola bilir. Zədə-
lənmiş bitkilər solğun-yaşıl rəng alır. Tırtıllar bitkidə müxtəlif
keçidlər açır ki, bu da onların məhvinə səbəb olur. Onlar soğanaq-
ları da zədələyirlər. Bir ildə 2-4 nəsil verir.
16
Minalayıcı soğan milçəyinin kiçik, solğun boz rəngli tırtılları
yarpaqlarda qidalanaraq müxtəlif formada keçidlər yaradır ki, bu
hissələr də açıq-yaşıl rəng alır. Zədələnmiş yarpaqlar müxtəlif
stress amillərə qaşı dayanıqsız olur.
Tripslər yarpaqları zədələyir, özlərinin qonur-qara rəngli
ifrazatları ilə yarpaqları və çiçəkləri çirkləndirir və 50-dən çox
xəstəlik törədicilərini yayırlar. Bitkinin şirəsini sorur, onu zəif-
lədir və zədələnmiş yerlər bitkinin təkrar yoluxmasına yol açır.
Tripslər yarpaqlarda ağ və bozumtul izlər buraxırlar. Zədələn-
miş yarpaqlar daha çox su buxarlandırır, tez qocalır və quruyur.
17
Kök və gövdə nematodları (Yuvarlaq soxulcanlar) silindir
şəklində olurlar. Dişiləri erkəklərdən daha böyük olur. Əsasən tor-
paqda, suda və çürüməkdə olan orqanik maddələrdə yaşayırlar.
Bəzi növləri də bitkilərlə bəslənir və bu nematodları “Bitki parazi-
ti nematodlarla” adlandırırlar. Bu nematodlar yarpaq, gövdə və
kök nematodları qrupularına bölünür. Soğanda ən çox zərər ve-
rən kök və gövdə nematodlarıdır. Köklərdə əvvəlcə sarı, sonradan
isə palıdı rəngli şişlər əmələ gəlir. İlkin əlamətləri bitkinin uc yar-
paqlarının qıvrılması və açıq-yaşıl rəngə boyanmasıdır.
18
II. KARTOFUN XƏSTƏLİK VƏ ZƏRƏRVERİCİLƏRİ
1. QEYRİ-İNFEKSİON XƏSTƏLİKLƏR
Aşağı və yuxarı temperatur və quru hava şəraitində yuxa-
rıdakı şəkildə görünən əlamətlər görünür və fermerlər səhvən
bu əlamətləri infeksion xəstəlik kimi qəbul edib müxtəlif fungi-
sidlərdən istifadə edirlər.
19
Kalium
çatışmamazlığı
Azot çatışmamazlığı
Maqnezium
çatışmamazlığı
Kalsium
çatışmamazlığı
Fosfor çatışmamazlığı
2. VİRUS VƏ BAKTERİYA XƏSTƏLİKLƏRİ
Mozaikanın kartofda qırışmış, sırıqlı və xallı kimi növlərinə
rast gəlinir. Adlarından da aydın olduğu kimi müvafiq olaraq mo-
zaika virusuna yoluxmuş bitkilərin yarpaqlarında damarlar
arasında qırışlar, yarpaqlarda və gövdələrdə xətlər və yarpaqların
inkişafdan qalması ilə yanaşı açıq- sarı rəng almaları müşahidə
olunur. Adətən yoluxmuş bitkilər çiçəkləmir və qısaboylu qalır.
20
Manqan çatışmamazlığı
Kükürd çatışmamazlığı
Yarpaq qıvrılması virusu aşağı yarpaqlarda yarpaqların
damar boyu qıvrılmasına səbəb olur. Bu virus yarpaqlarla yanaşı
karof yumrularını da yoluxdurur. Kartof yumrusunun en kəsiyinə
baxdıqda setkaya bənzər nekroz müşahidə olunur. Belə yumru-
lardan əmələ gələn cücərtilər cılız olur. Xəstəliyin inkisafına tor-
pağın və havanın yüksək temperaturu və rütubət çatısmamazlığı
səbəb olur.
Kartof yumrularının nekrozu yarpaqlarda və gövdədə kiçik
açıq rəngli ləkələr əmələ gətirir, kök yumrularında nekroz müşa-
hidə edilir. Kök yumrularında tünd həlqəvi xətlər, nekrozlar görü-
nür. Bu xəstəlik çiçəkləri deformasiyaya uğrada bilir.
21
Qonur bakterial çürümə ilə yoluxmuş bitkilər zəif inkişaf
edir, bitki solur, yarpaqlar saralır və qıvrılır. İlkin əlamətləri çiçək-
ləmə fazasında müşahidə edilir ki, bu da kök yumrularının forma-
laşması dövrünə düşür.
Qonur bakterial çürümə kartof yumurularına zədələnmiş
gövdə və yarpaqdan keçir. Bu xəstəlik torpaqda yüksək rütubət-
lilik olduqda daha intensiv inkişaf edir. Bakteriya bitkinin ötürücü
borularına daxil olaraq onları qonur rəngli seliklə doldurur və bu
bitkinin solmasına səbəb olur. Xəstə bitkinin gövdəsini su olan
bankaya yerləşdirəndə gövdədən qonur rəngli seliyin axdığını ay-
dın görmək olar. İlkin əlamət kimi gövdənin uc hissələrində sol-
ma müşahidə olunur. Solmuş yarpaqlar solğun-sarı və ya bürünc
kölgəli rəngdə olur və onlar qıvrılıaraq məhv olur. Gövdənin en
kəsiyində ötürücü boruların qaralması görünür. Ən çox kök yum-
ruları yoluxur. Saxlama zamanı kök yumruları çürüyür və xoşa-
gəlməz qoxu verir.
22
Həlqəvi çürümə kartofun demək olar ki, bütün orqanlarını
yoluxdurur. Gövdənin kəsilmiş hissəsini sıxdıqda sarı şirənin
axması aydın görünür. Kartof yumrularının qabığının altında sarı
və ya krem rəngli yağlı ləkələr əmələ gəlir. Kök yumrusunun en
kəsiyində krem rəngli, sonradan sarı və qonur rəng alan həlqəvi
(üzükvari) nekroz görünür.
Qara ayaq xəstəliyi ilə yoluxmuş bitkinin kök yumrularında
nəm çürümə əmələ gəlir, bitkinin gövdəsinin isə aşağı hissəsi çü-
rüyür. Xəstəliyin ilk inkişaf fazasında bitkinin aşağı yarpaqları
saralır, yarpaqlar qıvrılır və sərt olur. Gövdənin torpaq səthinə
yaxın hissəsi çürüyür, yumşaq olur, torpaqdan asanlıqla qoparılır.
Kartof yumrularının yoluxması vegetasiyanın ikinci dövründə baş
verir. Yoluxmuş kök yumruları stalonlara birləşdiyi yerdən yum-
şalır, açıq-sarı və ya rəngsiz olur, sonradan yoluxmuş toxuma
yumşaq, selikli olmaqla yanaşı həm də xoşagəlməz iy verir.
23
3. GÖBƏLƏK XƏSTƏLİKLƏRİ
Fitoftora kartofun yarpaqlarını, gövdəsini və kök yumruları-
nı yoluxdurur. Rütubətli hava şəraitində, çiçəkləmə dövründə kar-
tofun yarpaqları üzərində bozumtul və ya tünd-qonur rəngli lə-
kələr əmələ gəlir. Əgər bitkilər dərmanlanmazsa o zaman karto-
fun bütün yerüstü hissəsi məhv ola bilər. Kartof yumrularının
üzərində müxtəlif ölçülü tünd-boz, batıq və bərk ləkələr yaranır.
Fitoftora ilə yoluxmuş kartof yumrusunun en kəsiyinə baxdıqda
kartofun içinin qonur rəngli və bərk olduğu müşahidə edilir.
Kartof xərçəngi kartofun yerüstü hissələri ilə yanaşı, kök
yumrularını və köklərini də yoluxdurur. Xəstəlik tədricən qaralan
və ölçüləri böyüyən şişlərin əmələ gəlməsi ilə başlayır. Kök yum-
rularında və stalonlarda ağ rəngli şişlər əmələ gəlir və bu şişlər
getdikcə qaralır və böyüyür.
24
Alternarioz kartofun yarpaqları, gövdəsi və kök yumrularını
yoluxdurur. Bu xəstəlik geniş yayıldıqda Fitoftora qədər məhsul-
darlığa ziyan vura bilər ki, bu da 20-30% təşkil edir. Yarpaqların
üzərində çiçəkləmədən təxminən iki həftə öncə tünd-qonur və ya
palıdı rəngli böyük ləkələr əmələ gəlir. Güclü yoluxmuş bitkilərin
yarpaqlarındakı ləkələr böyüyərək birləşir və saralaraq məhv
olurlar. Kök yumrularının üzərində kartof qabığından daha tünd
rəngdə batıq ləkələr görünür. Belə böyük ləkələrdə qırışma mü-
şahidə olunur.
Fomoz kartofun gövdə-
sinin üzərində ləkələrin gö-
rünməsi ilə başlayır. Təd-
ricən bu ləkələrin üzərində
piknidlər yaranır. Məhsul
yığımından sonra kök yum-
rularının üzərində quru çü-
rümə inkişaf edir. Ləkələr
2-5 sm ölçüdə tünd rəngdə
olur və bəzən ləkənin ortası çatlayır. Kartofun gövdəsi vegeta-
siyanın ikinci dövründə, kök yumruları isə anbarda saxlama
dövründə youluxur.
25
Adi dəmgil
kartofun
stalonlarını və köklərini yo-
luxdurur, amma kök yum-
rularına da əhəmiyyətli də-
rəcədə yayılır. Torpaqdan
yeni çıxarılmış kök yum-
rularının üzərində ağ tor
kimi örtük olduğunu gör-
mək olar. Sonradan həmin
yerlərdə quru çatlamış yaralar əmələ gəlir. Adi dəmgillə zədələn-
miş kök yumruları saxlama zamanı müxtəlif çürümə xəstəliklə-
rinə qarşı dayanıqsızdır.
Rizoktonioz kök yumurularını, gövdəni və kökləri yoluxdu-
rur. Erkən fazalarda xəstəlik kartof cücərtilərinin məhvinə səbəb
ola bilər. Saxlama dövründə yoluxmuş kök yumruları çürüməyə
yoluxur və tam çürüyə bilir. Xəstəlik təxminən 2 sm ölçüdə qonur
ləkələrin və yaraların əmələ gəlməsi ilə ortaya çıxır. Xəstə kök
yumrularından əmələ gələn cücərtilər tünd-qonur rəngli ləkələr-
lə örtülür və qırılaraq məhv olur.
26
Fuzarioz solma kartofun yuxarı yarpaqlarından başlayır, yar-
paqlar saralır və solur. Sərin havada və rütubətli torpaqda yarpaqlar
solmaya bilər, belə şəraitdə yarpaqlar ancaq saralır və qıvrılır. Gövdənin
yoluxmuş aşağı hissəsi qonur rəng alır və bu hissədən yuxarıda bəzən
kök yumruları əmələ gəlir. Torpağın üst qatına yaxın yerdən gövdənin
en kəsiyinə baxdıqda kiçik qonurlaşmış hissələr görmək olar. Kök yum-
rularının üzərində toxumanın qaralması müşahidə edilir. Saxlama döv-
ründə kök yumruları çürüyə bilər. Yoluxmuş kök yumrularından alınan
cücərtilər nazik və cılız olur.
Vertisilioz solma kartofun aşağı yarpaqlarının solması və
saralması ilə müşahidə olunur. Yoluxmuş yarpaqlar saralaraq qıv-
rılır və güclü yoluxmuş bitkilərin yalnız ucları yaşıl qalır. İsti hava
şəraitində belə bitkilər yanmış kimi görünür. Yoluxmuş bitkilər
inkişafdan dayanır və xəstəlik bütün bitkiyə yayıldıqda tam solur
və quruyur. Gövdənin ötürücü borularının en kəsiyində qonur-
laşma müşahidə olunur.
27
4. KARTOFUN ƏSAS ZƏRƏRVERİCİLƏRİ
Məftil qurdu bitkinin kökləri və gövdənin aşağı hissələri ilə
qidalanır, ancaq ən çox qidalandığı isə kartofun kök yumrularıdır.
Məftil qurdu kök yumrularınn içini yeyərək orada keçidlər açır.
Cavan cücərtilərin torpağa yaxın hissəsini zədələyəndə isə cücər-
tilər məhv olur və sahədə bitki sayının azalmasına sbəb olur. Zə-
dələnmiş kök yumruları isə öz əmtəəlik görünüşünü itirir.
Danadişi əsasən kökümeyvəli bitkilərin kök yumruları, yağ-
mur qurdları və həşaratlarla qidalanır. Bu həşarat torpaq altında
yaşayır, torpağın üst qatlarında uzun keçidlər açır, və bu keçidlərin
torpağın üstündə çoxsaylı çıxışları olur. Torpağın üstünə danadişi
gecələr çıxır. Yeraltı həyat tərzi keçirməsinə baxmayaraq, danadişi
uça bilir və bunun sayəsində böyük məsafələr qət edə bilir.
28
Kolorado böcəyinin həm özü, həm də tırtılları kartof üçün
böyük təhlükədir. Onlar bitkinin yarpaqlarının yumşaq toxuması
ilə qidalanır. Tək bir dişi böcək yay dövründə 300-dən çox yu-
murta qoya bilir. Yumurtalar yarpağın altına qoyulur və yumur-
tadan çıxan tırtıllar əvvəlcə yarpağın altında qidalanır və son-
radan yarpağın üstünə keçir. Bu mərhələdə tırtıllar yarpağı elə
yeyirlər ki, geriyə yalnız yarpağın saplağı və damarları qalır. Bu
böcəyə qarşı mübarizə aparılmazsa bütöv sahəni məhv edə bilər.
Mənənələr kartofun yarpaqlarının şirəsi ilə qidalandıqlarına
görə zədələnmiş yarpaqlar qayıqvari bükülür. Mənənələr həm də
bir çox virusları əkin sahələrinə yaymaqla bitkilərə böyük ziyan
vurur. Başlanğıcda mənənələr aşağı yarpaqların alt hissəsində
yerləşir və sonradan daha cavan yarpaqlara keçir. Mənənələr
olan yarpaqların rəngi solğun yaşıl olur.
29
Kartof güvəsinin tırtılları yarpaqlarla və kök yumruları ilə
qidalanır. Çox tez və geniş yayıla bilirlər. Kartof güvəsi bir yay
dövründə 3-4 nəsil verə bilir.
30
Nematodlar (Yuvarlaq soxulcanlar) silindir şəklində olur-
lar. Dişiləri erkəklərdən daha böyük olur. Əsasən torpaqda, suda
və çürüməkdə olan orqanik maddələrdə yaşayır. Bəzi növləri də
bitkilərlə bəslənir və bu nematodları “Bitki paraziti nematodları”
adlandırırlar. Bu nematodlar yarpaq, gövdə və kök nematodları
qrupularına bölünür. Kartofda ən çox zərər verən gövdə və kök
nematodlarıdır. Köklərdə əvvəlcə sarı, sonradan isə palıdı rəngli
şişlər əmələ gəlir. İlkin əlamət kimi bitkinin uc yarpaqlarının
qıvrılması və açıq-yaşıl rəngə boyanması müşühidə olunur.
31
IV. BİTKİ MÜHAFİZƏSİ TƏDBİRLƏRİ
1. SOĞANIN BİTKİ MÜHAFİZƏSİ SXEMİ
*- Xəstəliklərə qarşı mübarizə heç bir xəstəlik simptomu (əlaməti) müşahidə edilmədən
proflaktik olaraq aparılmalıdır!
**- Zərərvericilərə qarşı dərmanlama aqronom müşahidəsinə əsasən bir neçə dəfə aparılır.
32
Dərmanlama
ardıcıllığı
Xəstəlik * və ya
zərərverici **
Dərmanlama
fazası
Dərmanın
adı və norması
Torpaqda yaşayan
zərərvericilər (Məftil
qurdu, Danadişi)
Payızda şum altı
1-ci
dərmanlama
Bazudin
20-25 kq/ha
2-ci
dərmanlama
3-cü
dərmanlama
4-cü
dərmanlama
5-ci
dərmanlama
6-cı
dərmanlama
Alaq otlarına qarşı
dərmanlama
Erkən yarpaq
yanıqlığı Bakterioz
1-2 yarpaq fazası
Kocide
2,5 kq/ha
Erkən yarpaq
yanıqlığı,
Uc çürüməsi
2-ci dərmanlamadan
7-10 gün sonara
Ridomil gold
2,5 kq/ha
Yalançı unlu şeh,
Alternarioz,
Yarpaq çürüməsi
Yalançı unlu şeh
Yalançı unlu şeh,
Soğan sürməsi
Dar yarpaq 1 alaqlar
Enli yarpaq alaqlar
3-cü dərmanlamadan
10 gün sonra
İteral
400qr / ha
4-cü dərmanlamadan
12-14 gün sonar
Kurzate
2,5 kq/ha
5-ci dərmanlamadan
12-14 gün sonra
Quraq havada erkən sabah
və ya gecə axşam saatlarında
– Kocide 2,5/ha, yağmurlu
havada – İteral – 400qr/ha
Pantera - 1-1,5 lt/ha
Stomp - 0,25-0,75 lt/ha
Goal - 0,12-0,4 lt/ha
Vegetasiya
dövründə
Zərərvericilərə
qarşı dərmanlama
Soğan milçəyi,
Tripslər, Yarpaq biti
Vegetasia
müddətində
Cythrin 50% - l -0,5lt/ha,
Lannate- 2-2,5 lt/ha
2.KARTOFUN BİTKİ MÜHAFİZƏSİ SXEMİ
*- Xəstəliklərə qarşı mübarizə heç bir xəstəlik simptomu (əlaməti) müşahidə edilmədən
proflaktik olaraq aparılmalıdır!
**- Zərərvericilərə qarşı dərmanlama aqronom müşahidəsinə əsasən bir neçə dəfə aparılır.
33
Dərmanlama
ardıcıllığı
Xəstəlik * və ya
zərərverici **
Dərmanlama
fazası
Dərmanın
adı və norması
Fuzarioz solma,
Bakterioz
Gövdə boyu
10-12 sm
1-ci
dərmanlama
Kocide
25 qr / 10 lt su
2-ci
dərmanlama
3-cü
dərmanlama
4-cü
dərmanlama
5-ci
dərmanlama
Növbəti
dərmanlamalar
Açıq sahədə alaq
otlarına qarşı
dərmanlama
Firtoftora,
Adi dəmgil,
Alternarioz
1-ci dərmanlamadan
7-10 gün sonra
İteral
400 qr / ha
Fitoftora,
Adi dəmgil,
Rizoktonioz
2-ci dərmanlamadan
12-14 gün sonra
Proxanil
2,0 lt/ ha
Alternarioz,
Fitoftora,
Müxtəlif çürümələr
Göbələk
Xəstəlikləri
Xəstəliklər
Dar və enli yarpaq
alaqlar
3-cü dərmanlamadan
7-10 gün sonra
Kurzate
2,5 kq /ha
4-cü dərmanlamadan
12-14 gün sonra
Goldazim
0,1-0,15 lt / ha
Xəstəlik aşkar edilərsə
4-cü dərmanlamadan
10-14 gün fasilə ilə
Quraq havada erkən sabah
və ya gecə axşam saatlarında
– Kocide 2,5/ha, yağmurlu
havada – İteral – 400qr/ha
Pantera -1-1,5 lt/ha,
Gezagard - 2-3 lt/ha ,
Fuzilad - 0,7-1,5 lt/ha
Zərərvericilərə
qarşı dərmanlama
Gövdə və kök
nematodları
Ağ qanadlılar,
Mənənə, Yarpaq biti,
Sovka
Vegetasia
müddətində
Vydate-5kq/1000m2,
Lannate –2 lt/1 ha,
Avaunt -200-250 ml/ha
(növbələşdirilməli)
34
Document Outline - 1-2
- Soğan və kartofun xəs və zər_Layout 1
- 3-4
Dostları ilə paylaş: |