Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Ekologiyanın inki af tarixi, qrupları, qanunları v antropogen f aliyy tin t zahür formaları 2.1. Ekologiyanın inki af tarixi
- Birinci m rh l
- Üçüncü m rh l
19
- Autekologiya v ya f rdl rin ekologiyası ayrı-ayrı f rdl rin mühitl qar ılıqlı t sirini öyr nir ( sas n abiotik faktorlarla). - Sinekologiya biogeosenozları v c miyy ti öyr nir. - Demekologiya v ya populyasiyalı ekologiya vv lki h r iki bölm ni birl dirir, s rb st f aliyy t göst r n orqanizmi ayrılıqda izol olunmu kild deyil eyni növ aid olan h min orqanizmin populyasiyası t rkibind baxır. Populyasiyanın h yat f aliyy tinin qanunauy unluqlarını bilm d n t bii s rv tl rd n s m r li istifad olunmanın elmi saslarını i l m k olmaz. Populyasiya növün mövcudlu unun sas forması hesab olunur. Populya- siyanın h yat v f aliyy t qanunauy unluqlarını bilm d n t bii s rv tl rd n s m r li istifad olunması üçün elmi saslandırılmı t dbirl r planını i l yib hazırlamaq mümkün olmaz. Xarici mühitin müxt lif biotik v abiotik faktorlarının t siri n tic sind canlı orqanizmin h r hansı bir növünün öz miqdarını t nziml m si xüsusiyy ti t bii hadis l r populyasiyalı yana ma n tic sind ld olunur. 20
2. Ekologiyanın inki af tarixi, qrupları, qanunları v antropogen f aliyy tin t zahür formaları 2.1. Ekologiyanın inki af tarixi Ekologiyanın inki af tarixini öyr n n insanlar d rk edir ki, bu elm b riyy tin t bi td n s m r li istifad etm si üçün g l c kd indikind n daha çox vacib olacaqdır. Canlı orqanizml rin traf mühitl münasib ti v onların qar ılıqlı f aliyy tinin öyr nilm si tarixi uzaq keçmi gedib çıxır. Ümumiyy tl ekologiya elminin inki af tarixini üç m rh l y bölm k olar. Birinci m rh l ekologiyanın bir elm kimi yaranması v t kkül tapması (XIX srin 60- cı ill rin q d r) adlandırılır. Bu dövr q d r canlı orqanizml rin m skun mühiti il qar ılıqlı laq l ri üzr mövcud olan göst ricil r toplanmı v elmi c h td n ümumil dirilmi dir. kinci m rh l ekologiyanın s rb st elm kimi formala ması adlandırılır (XIX srin 60-cı ill rind n sonrakı dövr). Ekologiyanın s rb st bir elm kimi öz t kkülünü XX srin vv ll rind tapmı dır. Bu dövrd ilk d f olaraq ekologiya üzr m lumatlar n r edilmi dir (amerikalı alim Ç.Adams 1913-cü il). M hur 21
rus alimi V. .Vernadski biosfer anlayı ını, onun mövcudlu unun qanunauy unluqlarını elmi sur td göst rmi dir. ngilis alimi A.Tensli (1935) elm “ekosistem” terminini g tirmi dir. XX srin ikinci yarısında traf mühitin k skin çirkl ndirilm si v insanların t bi t neqativ t sirinin yüks lm si il laq dar ekologiya elmin xüsusi bir t l bat yaranmı dır. Üçüncü m rh l ekologiyanın kompleks bir elm çevrilm si dövrü adlandırılır. T bi t dedikd insanların t sirin m ruz qalmayan v ya cüzi miqdarda m ruz qalan t bii bir kompleks ba a dü ülür. Ekoloji sisteml rd n k narda t bii s rv t yoxdur. Onlardan s m r li istifad etm k dövl tin iqtisadi gücü olub, iqtisadi-sosial inki afın perspektivi v xalqın rifahının yax ıla ması üçün çox vacibdir. nsanlar ekologiyanı yax ı d rk ed bilm k üçün onun t dqiqat metodlarını öyr nm lidir. Bu elm eksperimentd n, çöl t crüb sind n, ekoloji modell rd n, monitorinql rd n geni istifad edir. H r k s öz ixtisasına uy un olaraq ekologiyanın mü yy n bölm sini daha d rind n öyr nir. M s l n, bioloqlar üçün canlıların ekologiyası vacibdir. Co rafiya ixtisası alanlar ekoloji geologiyanı, h rl rin, s naye m rk zl rinin v ba qa land aftların ekologiyasını, kimyaçılar traf mühitin, y ni 22
havanın, suyun, torpa ın kimy vi t rkibin m nfi v müsb t t sir ed n faktorları traflı öyr nirl r, riyaziyyatçılar ekoloji sisteml rin modell rini hazırlamaq- da i tirak edirl r v s. Humanitar sah l rin d ekologiyası var. Bel ki, filosoflar t bi tl c miyy tin laq sinin f ls fi probleml rini öyr nirl r, hüquq ünaslar t bi td n s m r li istifad edilm si qanunlarını getdikc t kmill dirir v bu qanunların h yata keçirilm sin n zar t edirl r. Ekologiyanın bir sıra sah l ri öz praktiki istiqam tliliyi il f rql nirl r. Predmeti insanlar t r find n yaradılan k nd t s rrüfatı ekosisteml ri olan k nd t s rrüfatı ekologiyası bel sah l rd ndir. T bii raitin
insan c miyy tin t sirini, urbanizasiya olunmu biogeosenozların xüsusiyy tl rini 20-ci srin ortalarında meydana g l n insan ekologiyası öyr nir. traf mühitin radioaktiv çirkl nm l ri t hlük sinin artması radioeko- logiyanın m l g lm sin s b b olmu dur. Biosfer elmi xüsus n biogeokimya il sıx laq d t dqiq edilir. Keçmi geoloji dövrl rd orqanizml rin biotik v abiotik mühitl rl laq si, qazıntı qalıqlarına sas n q dim senozların rekonstruksiya probleml ri paleoekologiyanın predmeti hesab olunur.
Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|