MühaziRƏ-1 Kütlə mübadiləsi.Ümumi məlumat, növləri. Kütləötürmənin əsas tənliyi

Mühazirə 14
Üçbucaq dioqramı vasitəsi ilə qatiliğın hesablanma üsulları.
Bir-birində qarşılıqlı həll olan hər hansı iki faza ekstraksiya zaman özünü üçkomponentli (məhlul) sistem kimi göstərir. Üçkomponentli sistemi x-y dioqramı vasitəsi ilə xarakterizə etmək mümkün deyil.Ona gırə də bu cür üçkomponentli sistemi qrafiki olaraq xarakterizə etmək üçün üçbucaq dioqramından istifadə edilir(şək.14.1). Deyək ki, sistem üç A , L və B komponentlərindən ibarətdir. ALB bərabərtərəfli üçbucağın zirvələri şəkildə göstərildiyi kimi A , L və B komponentlərinin fiqurativ nöqtələridir. Üçbucağın daxilində yerləşən N nöqtəsi göstərilən komponentlər qarışığını xarakterizə edir. A , L və B komponent axınlarını uyğun olaraq g_A , g_B və g_L

Şəkil 14.1. Üçbucaq diaqramı.
ilə göstərsək , onda uyğun komponentlərin qatılıqlarını belə göstərə bilərik:
x_A = ; x_B = ; x_L = : (14.1)
Eləcə də x_A + x_B + x_L =1 (14.3),yəni qatılıqlar cəmini vahidə bərabər götürə bilərik. Həndəsədən məlumdur ki, bərabərtərəfli üşbucağın daxilində yerləşən nöqtədən (N) tərəflərə endirilən perpentikulyarların cəmi üşbucağın hündürlüyünə bərabərdir, yəni; a + b + Ɩ = h – yaza bilərik(şək.14.3). Üçbucağın hündürlüyünü vahid qəbul etsək və ya 100 bərabər hissəyə bölsək, onda a , b və Ɩ parçalarının uzunluğu ilə qarışığın tərkibini vahidlə və ya faizlə ifadə etmək olar. Buna əsasən bərabərtərəfli üşbucaqla üçkomponentli sistemi xarakterizə etmək olar.Üçbucağın hər bir A , B və L zirvələrindən qarşı tərəfə çəkilən perpentikulyar bərabərtərəfli üçbucağın hündürlüyünə (h=1)bərabər olacaqdır. Deməli üşbucağın hər bir zirvəsi hissəciklərin qatılığına uyğun gəlir. Bu halda şəkildə göstərilən A komponentinin miqdarımı artırsaq, onda N nöqtəsi A zirvəsinə yaxınlaşacaqdır.Bu zaman A zirvəsinin qarşısındakı tərəfə endirilmiş perpentikulyarın a uzunluğu artacaq və nəticədə bu sistemdə A komponentinin x_A qatılığı həmin perpentikulyara uyğun gələcəkdir. B və L komponentləri üçün də eyni cür demək olar.
İstənilən binar qarışıqların(ikikomponentli) komponentlərini üçbucağın uyğun tərəfləri üzərində olan nöqtə ilə xarakterizə etmək olar. Şək.14.3-də göstərilmiş F nöqtəsi A və B komponentlərinin qarışığını göstərir. Burada L komponenti yoxdur(F- nöqtəsindən AB tərəfinə çəkilmiş perpentikulyarın uzunluğu sıfıra bərabərdir). Binar qarışıqda A komponentinin qatılığı a¹ perpentikulyarın uzunluğu ilə, B komponentinin qatılığı isə b¹ perpentikulyarının uzunluğu ilə xarakterizə olunurlar. Burada və oxşar üçbucaqlardır və ona görə də a¹ BF və b¹ olur, yəni şəkildə göstərilən binar qarışıqda A komponentinin qatılığı BF parçasına, B komponentinin qatılığı isə AF parçasına mütənasibdir. AL tərəfində binar qarışığın A və L komponentləri yerləşir. Üçbucağın daxilində yerləşən istənilən N nöqtəsi qatılıqları a, b və Ɩ parçalarının uzunluğuna mütənasib olan uyğun A, B və L komponentlərindən ibarət qarışığı göstərir. Yuxarıda göstərilənlər üçbucaq dioqramı vasitəsi ilə gatılığın hesablanmasının birinci üsuludur. Bu üsul bir qədər əlverişli olmadığı üçün qrafiki hesablamalarda ikinci üsuldan daha çox istifadə edilir. İkinci üsulda üçbucağın tərəfləri vahidə bərabər götürülür. Bu üsulda diaqram daxilindəki hər hansı N nöqtəsindən tərəflərə paralel xətlər çəkilir və bunların tərəflər üzərində ayırdığı parçalar qeyd olunur ki, bunlar da sistemin müvafiq komponentlərinin konsentrasiyalarını göstərir (Şək.14.4).