13
11) Simvolik təfəkkür. Normal mühakimələrin məntiqsiz, mənasız müəyyən
simvollarla bağlı olan mühakimələrlə əlaqələndirilməsidir. Məsələn, xəstə həkimlə
salamlaşarkən onun başını aşağı əyməsini yaxın vaxtlarda yas düşəcəyinə, kiminsə
öləcəyinə işarə kimi qiymətləndirir.
12)Neologizm psixi pozuntu ilə əlaqədar meydana çıxan yeni sözlərə, ifadələrə
deyilir. Xəstələr bu sözlərə özlərinə məxsus mənalar verir, sonralar isə (sağalarkən)
onu unudurlar. Məsələn, söhbət zamanı xəstənin işlətdiyi “söndüm” sözünün
mənasını soruşduqda o, demişdi: bu söz söyüd ağacının dibində olmaq deməkdir.
İ.P.Pavlovun fikrincə təfəkkürün sürətlənməsinin beyin qabığında oynamanın
güclənməsi və daxili şərti ləngimənin zəifləməsi ilə, təfəkkürün tormozlanmasını
isə beyin qabığında daxili ləngimənin oynamaya üstün gəlməsi ilə izah etmək olar.
Təfəkkürün müfəssəlliyi əsas sinir proseslərinin patoloji durğunluğu ilə
əlaqədardır. Perseverasiya isə beyninin müəyyən sahələrində əmələ gələn patoloji
durğunluğun oyanması ilə izah edilir. Təfəkkürün qırıqlığı zamanı ikinci siqnal
sisteminin əhatə edən sahələrin tormozlanması müşahidə olunur.
Təfəkkürün məzmunca (keyfiyyətcə) pozuntuları
Bu növ pozuntuları təfəkkürün patologiyası ilə əlaqədar meydana çıxan patoloji
məhsulat da adlandırılır. Bunlara sayıqlama ideyaları, sarışın hallar (ideyalar) və
yüksək qiymətli ideyalar aiddir.
Sayıqlama ideyaları. Psixi xəstəliklərlə əlaqədar əsassız yaranan və həmin şəxs
tərəfindən tənqidi münasibət bəslənilməyən əqli nəticələrə (ideyalara, fikirlərə və
münasibətlərə) deyilir.
Sayıqlamalar psixi xəstəliklər zamanı tez-tez rast gəlinən əlamətlərdəndir.
Təfəkkürün forma pozuntularından fərqli olaraq burada xəstənin söylədiyi
fikirlərin məzmununun düzgün olmaması nəzəri cəlb edir. Bəzi psixi sağlam
şəxslərdə rast gəlinən səhv fikirlər, mülahizə və ümumiləşdirmələri sayıqlama
adlandırmaq olmaz. Bir sıra hallarda (məsələn, istintaq prosesində) yalan
mülahizələrin söylənilməsini də sayıqlamalardan təcrid etmək lazımdır. Sayıqlama
fikirlərinin məzmununa xəstələr nəinki inanır, eyni zamanda onu inadkarcasına
sübuta yetirməyə çalışırlar. Bir qayda olaraq, sayıqlama fikirləri olan xəstələrdə bir
sıra başqa psixi əlamətlərində olması diqqəti cəlb edir. Belə adamlar heç bir
məqsəd güdmədən “fikirlərini” sübuta yetirməyə can atırlar. Bu məqsədlə maddi
14
və mənəvi ziyan çəkməsinə baxmayaraq öz məqsədindən çəkinmir. Məsələn, bir
nəfər orta savadı olan, mühasib köməkçisi işləyən şəxs “Yeni ulduz” kəşf etdiyini
sübut etmək üçün müxtəlif elmi idarələrə, nazirliklərə, mətbuat orqanlarına
müraciət edir, həftələrlə işə çıxmır və s.
Xəstədə sayıqlama fikirlərinin olmasını təsdiq etmək üçün təkcə onun söylədiyi
ideyalarla deyil, eyni zamanda onun digər hərəkətləri ilə də maraqlanmaq lazımdır.
Məsələn, ailə üzvlərinə münasibəti, iş yerində özünü necə aparmalı, əmək
fəaliyyətini dəyişməsi, xəstənin xarici gərgin, davranışı və s. təhlil edilməlidir.
Bəzi müəlliflər sayıqlamaları birincili və ikincili olmaqla iki qrupa bölürlər.
Qavrama pozuntuları ilə (illüziyalar, hallüsinasiyalar) əlaqədar olaraq meydana
çıxan sayıqlama ideyaları isə ikincili adlanır. Belə bölgü təcrübü cəhətdən az
əhəmiyyətlidir. Sayıqlama ideyalarını məzmununa görə fərqləndirmək daha
məqsədəuyğundur.
Sayıqlama ideyalarını 3 böyük qrupa bölmək mümkündür:
1.Münasibət sayıqlamaları;
2.özünü böyütmə sayıqlamaları;
3.özünü kiçiltmə sayıqlamaları.
Münasibət sayıqlamaları müşahidə edilən xəstələr belə hesab edirlər ki, ətraf
mühitdə olan hər şey onlarla müəyyən dərəcədə əlaqədardır. Xəstəyə elə gəlir ki,
bütün tanışlar və yadlar ona mənalı surətdə baxır, pıçıldaşır, onu lağa qoyurlar və s.
Belə hallarda normal davranış, xəstəni əhatə edən adamlarla qarşılıqlı münasibət
xeyli çətinləşir. Bunun nəticəsində xəstədə “mənə niyə belə baxırsınız”, “hamı
mənə nifrət edir”, “məni həbs etmək üçün faktlar toplayırlar” və s. sayıqlama
mülahizələri meydana çıxır.
Münasibət sayıqlamalarının aşağıdakı kliniki formalarına rast gəlinir.
1)Təqib sayıqlamaları zamanı xəstələrə elə gəlir ki, bir qrup adamlar, bəzən isə
bir nəfər naməlum şəxs “xüsusi tapşırığa” əsasən onu izləyir, onun bütün
hərəkətlərini, kimlərlə görüşməsini qeydə alır.
2)Təsir sayıqlamalarında xəstə güman edir ki, ona müxtəlif vasitələrlə, məsələn,
hupnoz, rentgen və lazer şüaları ilə təsir göstərirlər. Beləliklə, onun fikirlərini
çaşdırır, hərəkətlərinə mane olur və ya onu xəstələnməyə vadar edirlər. Bir nəfər
xəstə ona göstərilən “təsiri” belə izah edirdi: “Mənim qeyri-adi ixtiyarlarımı,
allahla olan əlaqəmi bir qrup adamlar öyrənmək üçün xüsusi aparatdan istifadə
edir, həmin aparat onların süni gözlərinin içərisində yerləşmişdir. O aparatlar
15
mənim fikirlərimi yazır, sonra isə beynimi kütləşdirir. Məqsədləri ixtiramı
mənimsəmək, məni isə dəli etməkdir”.
3) Zəhərləmə sayıqlamalarında xəstə söyləyir ki, onu zəhərləmək, xəstəliyə
düçar etmək və ya öldürmək istəyirlər. Bu məqsədlə yeməyinə dərman tökür,
yaxud da müalicə dərmanı əvəzinə güclü təsirə malik kimyəvi maddələr verirlər.
Belə sayıqlamaları olan xəstələr çox vaxt yeməkdən və dərman qəbul etməkdən
imtina edirlər.
4) Cadu sayıqlamalarında xəstələr inanır ki, onları cadu ediblər. Ona görə də
bədənləri zəifləyib, gücdən düşübdür.
5) Taqsırlandırma sayıqlamaları zamanı xəstələr təkidlə sübut etməyə
çalışırlar ki, ətrafdakı adamlar: iş yoldaşları və ya qohumları onu hər hansı bir pis
hərəkətdə (məsələn, ərizəbazlıqda, demaqoqluqda, nəlayiq hərəkətlərdə, oğurluqda
və s.) təqsirləndirirlər. Ona görə də onunla hanı küsülü kimi rəftar edir, ondan üz
döndəriblər. Belə xəstələr bəzən günlərlə evdən bayıra çıxmır, aramsız olaraq bu
sözləri təkrar edirlər: “Mən heç vaxt oğru və ləyaqətsiz adam olmamışam. Nə üçün
mənə inanmırsınız?”. Bu növ sayıqlamalar qocalıq önü psixozlarda tez-tez rast
gəlinir.
6) Qısqanclıq sayıqlamalarında xəstə öz həyat yoldaşını əsassız olaraq
qısqanır, kiminləsə görüşməkdə günahlandırır. Bir xəstə söyləyirdi ki, əri hər gün
işdən evə bir saat gec gəlir. Bu müddətdə o, sevimlisinin yanına gedir. Əri bazara
getdiyini söylədikdə xəstə inanmır və deyirdi ki, yox o, bazara günorta fasiləsində
gedib. Başqa bir xəstə 60 yaşlı həyat yoldaşını hər gecə saat 1-də, əri yuxuya
getdikdən sonra yataqdan durub harayasa getdiyini söyləyirdi. Sübut üçün yataq
otağının qapısına tüpürcəklə yapıdırdığı qəzet parçasının yerə düşdüyünü
göstərirdi.
7) Məhəbbət sayıqlamalarında xəstə kiminsə onu alovlu sevdiyini söyləyir. 35
yaşı olmasına baxmayaraq, ərə getməmiş qadın, bir nəfərin onu sevdiyini söyləyir
və deyirdi: nə olsun ki, o, evlidir və iki uşağı var, o, yalnız məni sevir, bu
yaxınlarda həyat yoldaşını atıb mənimlə evlənəcək. Nəyə əsasən belə
fikirləşirsiniz? Deyə soruşduqda xəstə cavab vermişdir: hər dəfə məni görərkən
mənimlə salamlaşır və mənalı nəzərlərlə mənə baxır.
8) Özünüböyütmə sayıqlamaları zamanı xəstələr özlərini həddindən artıq gözəl
qeyri-adi istedada malik şəxs hesab edir, olduqca dövlətli, güclü, bilikli olduqlarını
söyləyirlər. Bəzən özlərini hökmdar, sərkərdə, alim, yaxud da allah kimi qələmə
verirlər.
Dostları ilə paylaş: |