Müəllim: dos. N. Z.Çələbiyev Fənn: Klinik psixologiya Mövzu Hafizə təfəkkürünün pozuntuları
Yüklə 188,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sayıqlama ideyaları.
13
11) Simvolik təfəkkür. Normal mühakimələrin məntiqsiz, mənasız müəyyən simvollarla bağlı olan mühakimələrlə əlaqələndirilməsidir. Məsələn, xəstə həkimlə salamlaşarkən onun başını aşağı əyməsini yaxın vaxtlarda yas düşəcəyinə, kiminsə öləcəyinə işarə kimi qiymətləndirir.
deyilir. Xəstələr bu sözlərə özlərinə məxsus mənalar verir, sonralar isə (sağalarkən) onu unudurlar. Məsələn, söhbət zamanı xəstənin işlətdiyi “söndüm” sözünün mənasını soruşduqda o, demişdi: bu söz söyüd ağacının dibində olmaq deməkdir. İ.P.Pavlovun fikrincə təfəkkürün sürətlənməsinin beyin qabığında oynamanın güclənməsi və daxili şərti ləngimənin zəifləməsi ilə, təfəkkürün tormozlanmasını isə beyin qabığında daxili ləngimənin oynamaya üstün gəlməsi ilə izah etmək olar. Təfəkkürün müfəssəlliyi əsas sinir proseslərinin patoloji durğunluğu ilə əlaqədardır. Perseverasiya isə beyninin müəyyən sahələrində əmələ gələn patoloji durğunluğun oyanması ilə izah edilir. Təfəkkürün qırıqlığı zamanı ikinci siqnal sisteminin əhatə edən sahələrin tormozlanması müşahidə olunur.
Bu növ pozuntuları təfəkkürün patologiyası ilə əlaqədar meydana çıxan patoloji məhsulat da adlandırılır. Bunlara sayıqlama ideyaları, sarışın hallar (ideyalar) və yüksək qiymətli ideyalar aiddir. Sayıqlama ideyaları. Psixi xəstəliklərlə əlaqədar əsassız yaranan və həmin şəxs tərəfindən tənqidi münasibət bəslənilməyən əqli nəticələrə (ideyalara, fikirlərə və münasibətlərə) deyilir. Sayıqlamalar psixi xəstəliklər zamanı tez-tez rast gəlinən əlamətlərdəndir. Təfəkkürün forma pozuntularından fərqli olaraq burada xəstənin söylədiyi fikirlərin məzmununun düzgün olmaması nəzəri cəlb edir. Bəzi psixi sağlam şəxslərdə rast gəlinən səhv fikirlər, mülahizə və ümumiləşdirmələri sayıqlama adlandırmaq olmaz. Bir sıra hallarda (məsələn, istintaq prosesində) yalan mülahizələrin söylənilməsini də sayıqlamalardan təcrid etmək lazımdır. Sayıqlama fikirlərinin məzmununa xəstələr nəinki inanır, eyni zamanda onu inadkarcasına sübuta yetirməyə çalışırlar. Bir qayda olaraq, sayıqlama fikirləri olan xəstələrdə bir sıra başqa psixi əlamətlərində olması diqqəti cəlb edir. Belə adamlar heç bir məqsəd güdmədən “fikirlərini” sübuta yetirməyə can atırlar. Bu məqsədlə maddi
14
və mənəvi ziyan çəkməsinə baxmayaraq öz məqsədindən çəkinmir. Məsələn, bir nəfər orta savadı olan, mühasib köməkçisi işləyən şəxs “Yeni ulduz” kəşf etdiyini sübut etmək üçün müxtəlif elmi idarələrə, nazirliklərə, mətbuat orqanlarına müraciət edir, həftələrlə işə çıxmır və s. Xəstədə sayıqlama fikirlərinin olmasını təsdiq etmək üçün təkcə onun söylədiyi ideyalarla deyil, eyni zamanda onun digər hərəkətləri ilə də maraqlanmaq lazımdır. Məsələn, ailə üzvlərinə münasibəti, iş yerində özünü necə aparmalı, əmək fəaliyyətini dəyişməsi, xəstənin xarici gərgin, davranışı və s. təhlil edilməlidir. Bəzi müəlliflər sayıqlamaları birincili və ikincili olmaqla iki qrupa bölürlər. Qavrama pozuntuları ilə (illüziyalar, hallüsinasiyalar) əlaqədar olaraq meydana çıxan sayıqlama ideyaları isə ikincili adlanır. Belə bölgü təcrübü cəhətdən az əhəmiyyətlidir. Sayıqlama ideyalarını məzmununa görə fərqləndirmək daha məqsədəuyğundur. Sayıqlama ideyalarını 3 böyük qrupa bölmək mümkündür: 1.Münasibət sayıqlamaları; 2.özünü böyütmə sayıqlamaları; 3.özünü kiçiltmə sayıqlamaları. Münasibət sayıqlamaları müşahidə edilən xəstələr belə hesab edirlər ki, ətraf mühitdə olan hər şey onlarla müəyyən dərəcədə əlaqədardır. Xəstəyə elə gəlir ki, bütün tanışlar və yadlar ona mənalı surətdə baxır, pıçıldaşır, onu lağa qoyurlar və s. Belə hallarda normal davranış, xəstəni əhatə edən adamlarla qarşılıqlı münasibət xeyli çətinləşir. Bunun nəticəsində xəstədə “mənə niyə belə baxırsınız”, “hamı mənə nifrət edir”, “məni həbs etmək üçün faktlar toplayırlar” və s. sayıqlama mülahizələri meydana çıxır. Münasibət sayıqlamalarının aşağıdakı kliniki formalarına rast gəlinir. 1)Təqib sayıqlamaları zamanı xəstələrə elə gəlir ki, bir qrup adamlar, bəzən isə bir nəfər naməlum şəxs “xüsusi tapşırığa” əsasən onu izləyir, onun bütün hərəkətlərini, kimlərlə görüşməsini qeydə alır. 2)Təsir sayıqlamalarında xəstə güman edir ki, ona müxtəlif vasitələrlə, məsələn, hupnoz, rentgen və lazer şüaları ilə təsir göstərirlər. Beləliklə, onun fikirlərini çaşdırır, hərəkətlərinə mane olur və ya onu xəstələnməyə vadar edirlər. Bir nəfər xəstə ona göstərilən “təsiri” belə izah edirdi: “Mənim qeyri-adi ixtiyarlarımı, allahla olan əlaqəmi bir qrup adamlar öyrənmək üçün xüsusi aparatdan istifadə edir, həmin aparat onların süni gözlərinin içərisində yerləşmişdir. O aparatlar
15
mənim fikirlərimi yazır, sonra isə beynimi kütləşdirir. Məqsədləri ixtiramı mənimsəmək, məni isə dəli etməkdir”. 3) Zəhərləmə sayıqlamalarında xəstə söyləyir ki, onu zəhərləmək, xəstəliyə düçar etmək və ya öldürmək istəyirlər. Bu məqsədlə yeməyinə dərman tökür, yaxud da müalicə dərmanı əvəzinə güclü təsirə malik kimyəvi maddələr verirlər. Belə sayıqlamaları olan xəstələr çox vaxt yeməkdən və dərman qəbul etməkdən imtina edirlər. 4) Cadu sayıqlamalarında xəstələr inanır ki, onları cadu ediblər. Ona görə də bədənləri zəifləyib, gücdən düşübdür. 5) Taqsırlandırma sayıqlamaları zamanı xəstələr təkidlə sübut etməyə çalışırlar ki, ətrafdakı adamlar: iş yoldaşları və ya qohumları onu hər hansı bir pis hərəkətdə (məsələn, ərizəbazlıqda, demaqoqluqda, nəlayiq hərəkətlərdə, oğurluqda və s.) təqsirləndirirlər. Ona görə də onunla hanı küsülü kimi rəftar edir, ondan üz döndəriblər. Belə xəstələr bəzən günlərlə evdən bayıra çıxmır, aramsız olaraq bu sözləri təkrar edirlər: “Mən heç vaxt oğru və ləyaqətsiz adam olmamışam. Nə üçün mənə inanmırsınız?”. Bu növ sayıqlamalar qocalıq önü psixozlarda tez-tez rast gəlinir. 6) Qısqanclıq sayıqlamalarında xəstə öz həyat yoldaşını əsassız olaraq qısqanır, kiminləsə görüşməkdə günahlandırır. Bir xəstə söyləyirdi ki, əri hər gün işdən evə bir saat gec gəlir. Bu müddətdə o, sevimlisinin yanına gedir. Əri bazara getdiyini söylədikdə xəstə inanmır və deyirdi ki, yox o, bazara günorta fasiləsində gedib. Başqa bir xəstə 60 yaşlı həyat yoldaşını hər gecə saat 1-də, əri yuxuya getdikdən sonra yataqdan durub harayasa getdiyini söyləyirdi. Sübut üçün yataq otağının qapısına tüpürcəklə yapıdırdığı qəzet parçasının yerə düşdüyünü göstərirdi. 7) Məhəbbət sayıqlamalarında xəstə kiminsə onu alovlu sevdiyini söyləyir. 35 yaşı olmasına baxmayaraq, ərə getməmiş qadın, bir nəfərin onu sevdiyini söyləyir və deyirdi: nə olsun ki, o, evlidir və iki uşağı var, o, yalnız məni sevir, bu yaxınlarda həyat yoldaşını atıb mənimlə evlənəcək. Nəyə əsasən belə fikirləşirsiniz? Deyə soruşduqda xəstə cavab vermişdir: hər dəfə məni görərkən mənimlə salamlaşır və mənalı nəzərlərlə mənə baxır. 8) Özünüböyütmə sayıqlamaları zamanı xəstələr özlərini həddindən artıq gözəl qeyri-adi istedada malik şəxs hesab edir, olduqca dövlətli, güclü, bilikli olduqlarını söyləyirlər. Bəzən özlərini hökmdar, sərkərdə, alim, yaxud da allah kimi qələmə verirlər. Yüklə 188,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|