Milli Virtual Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 4,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
liberal (bəzən həm də sosial (neoliberal) yönümlü) modelinin qəbul oluunduğu ideologiyalar aid edilir. “Solçu” ideologiyalar o ideologiyalara deyilir ki, orada zəhmətkeş sinfin mənafeyinin müdafiəsi, gəlirlərin bərabər, ədalətli ictimai bölgüsü əsas götürülür. Bu ideologiyalara istehsal vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyətin tamamı ilə rədd edilərək ictimai mülkiyyətin müəyyən olunduğu marksizm, müasir dövrdə isə bazar iqtisadi sisteminin sosial və sosial- demokrat modelini qəbul etmiş bir çox ideologiyalar, o cümlədən kommunist və sosialist hərəkatlarının ideologiyaları aid edilir. Bu ideologiyaların bir çoxunda istehsal vasitələri üzərində mülkiyyət və iqtisadiyyatın tənzimlənməsində döv- lətin güclü mövqeyi müdafiə olunsa da, marksizmdə dövlətin güclü mövqeyi yalnız müvəqqəti dövr üçün – kommunizmin birinci fazası sayılan sosializmdə qəbul olunur və kom- munizmin son fazasında dövlətin də tədricən ölüb gedəcəyi nəzərdə tutulur. Tarixən “sağçı” və “solçu” iqtisadi görüşlər arasında aralıq mövqeli görüşlər də (“mərkəzçi”, “sağ-mərkəzçi” və “sol- mərkəzçi”) müəyyən edilmişdir. Lakin əslində müasir döv- rümüzdə bu ifadələr çox hallarda formal xarakter daşıyır. Bələ ki, hazırda “sağçı”, “solçu” və qeyd olunan aralıq iqtisadi görüşlər arasında dəqiq sərhədlər müəyyən etmək demək olar ki, mümkün deyil. Ġqtisadi təmayüllü ideologiyalar Adından göründüyü kimi iqtisadi təmayüllü ideologiyalar iqtisadi görüşlərin əsas yer tutduğu ideologiyalardır. Məlumdur ki, iqtisadi məsələ cəmiyyətin həyatında çox mühüm rol oynayır. Çünki, insanların yaşaması üçün ilk növbədə onların maddi tələbatları ödənməlidir. Ta qədimdən varlı-kasıb, zəhmətkeş və imtiyazlı təbəqələrə bölünmə, sosial ədalətsizlik və başqa bu kimi iqtisadi problemlər cəmiyyətin daimi probleminə çevrilmiş və bu problemlərin həlli üçün müxtəlif iqtisadi təlimlər və ideyalar meydana çıxmışdır. Siyasi hə- rəkatların ideologiyasında isə gəlirlərin bərabər bölgüsü, sosial ədalət, əhalinin rifahı kimi iqtisadi məsələlər həmişə önəmli yer tutmuşdur. Çünki, ideologiyaların və siyasi hərəkatların bu iqtisadi məsələlərlə bağlı görüşləri və xalqa verdikləri vədlər cəmiyyətin etimadını qazanmaq baxımından böyük rol oynamışdır. Ona görə də məhz iqtisadi təmayüllü ideologi- yaların formalaşmasının (sosialist ideyalarının meydana çıxma- sı və s.) əsası qədim dövrlərdən qoyulmuşdur. İqtisadi təmayüllü ideologiyalarda cəmiyyətdəki problem- lərin, ictimai ziddiyyətlərin əsas mənbəyi kimi iqtisadi problemlər göstərilir və digər (milli, hüquqi, dini və s.) prob- lemlər ikincidərəcəli hesab olunur. Hətta həmin problemlərin yaranması da iqtisadi amillərlə izah olunur. İqtisadi prob- lemlərin həll olunması ilə digər (milli, hüquqi, dini və s.) prob- lemlərin mənasızlaşacağı, ictimai ziddiyyətlərə son veriləcəyi, bəşəriyyətin xoşbəxtliyə qovuşacağı əsaslandırılır. İqtisadi problemlərin həllinə gəlincə isə, bunun üçün iqtisadi sistem müəyyən olunur. İqtisadi təmayüllü ideologiyalara ən mükəmməl misal XIX əsrin ortalarında yaranmış marksizmdir. Bu ideologiyanın əsası həmin əsrin 40-cı illərində alman mütəfəkkirləri Karl Marks (1818-83) və Fridrix Engels (1820-95) tərəfindən qo- yulmuş, sonradan V.İ.Lenin (1870-1924), G.V.Plexanov (1856-1918) və b. tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Bu ideolo- giyanın yaradılmasında elmi mənbə kimi klassik alman fəl- səfəsi (İ.Kant (1724-1804), G.V.Hegel (1770-1831), L.A.Fe- yerbax (1804-72) və b.), fransız materialist nəzəriyyəçiləri (J.O.Lamerti (1709-51), P.A.Holbax (1723-89), D.Didro (1713-84), K.A.Helvetsi (1715-71)), ingilis klassik iqtisadi nəzəriyyəçiləri (U.Petti (1623-87), A.Smit (1723-90), D.Ri- kardo (1772-1823) və b.), fransız və ingilis utopik sosializm nəzəriyyəçiləri (T.Mor (1478-1535), T.Kampanella (1568- 1639), A.Sen-Simon (1760-1825), S.Fürye (1772-1837), R.Ouen (1771-1858) və b.), orta əsr şərq mütəfəkkirlərinin (N.Tusi (1201-74), İbn Xəldun (1332-1406) və b.) sosial-siyasi nəzəriyyələri və s.-dən istifadə edilmişdir. Marksizm ideologiyasında fəlsəfi, sosioloji və iqtisadi görüşlər – “Dialektik materializm”, “Tarixi materializm”, “Si- yasi iqtisad” və “Elmi kommunizm” nəzəriyyələrində, dini məsələlər “Elmi ateizm” təlimində öz əksini tapmış, həmçinin hüquq, etika, estetika və b. sahələr üzrə görüşlər formalaş- dırılmışdır. “Dialektik materializm” təlimində fəlsəfənin əsas məsələsi (şüurun varlığa münasibəti) materialistcəsinə həll olunur, inkişafın səbəbi onun özündə axtarılır, idealistlər tərəfindən yaranışın əsası kimi qəbul olunan “ideal başlanğıc”, “mütləq ideya”, “dünya iradəsi”, “ilahi qüvvə” və s. inkar olunur və dialektika qanunları bu əsas üzərində formalaşdırılır. “Tarixi materializm” nəzəriyyəsində cəmiyyətin inkişaf qanunları təhlil olunur, cəmiyyətin tarixinə ictimai-iqtisadi formasiyaların biri-birini əvəz etməsi baxımından yanaşılır, ic- timai proseslərdə iqtisadi (maddi) amillərin rolu əsas götürülür, ictimai inkişaf əsasən sinfi (“istismarçı” və “zəhmətkeş” si- niflər) mənafelər baxımından qiymətləndirilir, ictimai dəyi- şikliklərdə xalq kütlələrinin rolu xüsusi qiymətləndirilir, icti- mai ziddiyyətlərin, ədalətsizliklərin inqilab yolu ilə həll oluna biləcəyi əsaslandırılır. Marksizmin “siyasi iqtisad” təlimində iqtisadi qanunlar təhlil olunur, iqtisadi münasibətlər fəhlə sinfinin mənafeyi baxımından qiymətləndirilir, kapitalist istehsal üsulu (iqtisadi sistemi – Ş.Ə.) ədalətsiz hesab olunaraq tənqid edilir. Kapita- lizmin keçici olduğu, onun yeni – sosialist istehsal üsulu ilə əvəz olunmasının labüdlüyü qeyd olunur. Bu təlimin əsəsını “izafi dəyər” nəzəriyyəsi təşkil edir. “İzafi dəyər” işçinin ka- pitalist tərəfindən haqqı ödənilməyən əməyi ilə yaratdığı (haqqı ödənilən əməyin dəyərinin yalnız işçinin minimum zəruri tələbatlarını təmin etdiyi qəbul olunur) və kapitalist tərəfindən havayı mənimsənilən dəyər kimi qəbul olunur. Təlimdə mü- Yüklə 4,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|