Mikrobiologiyasi fanidan

Mikrobiologiya laboratoriyasında islew qaǵıydaları.
Laboratoriyada steril (asa taza ) ortalıq jaratıw hám tazalıqqa hám de lartibga qatań ámel qılıw zárúr. Atap aytqanda, mikrobiologiya laboratoriyasında jumıs baslawdan aldın studentlerdi ondaǵı tártip-qaǵıyda menen tolıq tanıstırıw kerek.
1. Laboratoriyada aq xalat hám qalpoq kiyip islew kerek. Xalatsiz
kirisiw qatań m an etiledi. Xalatda laboratoriya aymaǵınan tısqarına shıǵıw m umkin emes.
2. Laboratoriyada hár qaysı jumıs jayı talapǵa juwap beretuǵın bolıwı kerek. Dápter, ruchka, qálemnen basqa zat laboratoriyaǵa kiritilmaydi.
3. Laboratoriyada chekiw hám awqat jew, ıshıw qadaǵan etiledi.
4. Jumıs baslawdan aldın da m a zat (ásbaplar, ıdıslar, gaz, (spirtli) lampa ) sonday-aq mikroskop tayınlıǵına isenim liosil qılıw zárúr. Kemshilik, buzılıwlar bolsa, oqıtıwshına búydew kerek.
5. Gaz gorelkasi yamasa spirt lampasın tek shırpı menen qosıw
kerek.


6. Elektr tarmaqları sımlarına metall yamasa basqa buyımlar menen tiyiw m umkin emes.
7. Studentler oqıtıwshı ruxsatisiz elektr ásbap hám apparaturalarni
isletiwi m umkin emes.
9. Jumıs tawsılǵannan keyin hár qaysı student óz jumıs jayın jıynawı,
keyin xalatini hám qalpog'ini sheship, qolın jaqsılap juwıp, qurıtıp, keyininen laboratoriyadan shıǵıp ketiwi kerek.
10. M ikroorganizmlar kulturasini saqlaw, baqlaw hám olardı joytıw arnawlı kórsetpege muwapıq ámelge asıriladı.
Mikrobiologik tekseriw usıllarına tómendegiler kiredi:
1) mikroskopiya 2) kesellik qozǵawtıwshısınıń sap kulturasini ajıratıw hám de onıń kultural hám bioximiyalıq qásiyetlerin úyreniw 3) mikroblardıń patogenligini anıqlaw (laboratoriya haywanlarında biosinov qoyıw ) 4) serologik diagnostika.
M ikroskopik tekseriwde m ikroorganizm larning morfologiyası,
tinktorial qásiyetleri (hár túrlı boyawlar hám boyaw usıllarına munasábeti), kapsula, sporalari bar-joq ekenligi, háreketi anıqlanadı. Bul m aqsadda m ikroskoplar isletiledi. L aboratoriyada bir neshe qıylı m ikroskoplardan (biologiyalıq, lyum inessent, elektron, proton) paydalanıladı hám m ikroskopiyaning arnawlı usılları (keńislikkontrast, qarańǵı maydanlı ) q o ilan ad I (1—6 -súwret ).
Biologiyalıq mikroskop. Mikrobiologiya ámeliyatında mikroskoptıń
MBR-1, MBI-1, MBI-2, MBI-3, MBI-6, «Biolam» hám taǵı basqa túrlerinen kóp paydalanıladı.
Ol lar obiektti 2000 hám odan kóp retge shekem úlkenlestiredi.
Mikroskoptıń : 1-hasası ; 2-mikrovinti; 3-buyım stolchasi; 4-tubus tutqıshı ; 5-makrometrik vinti; 6 -boshchasi; 7-revolver; 8-kóriw ornatpası ushın úskene; 9 -ayna ; 10 -kondensor; 11-obiektiv; 12-okulyarı boladı (7-súwret).
Mikroskop eki bólekten — mexanik hám optikalıq bólimlerden ibarat.
Mexanik bólegine mikroskop hasası, tubus hám tubusini tutıp turıwshı bólegi, buyım stolchasi, makrovint hám mikrovint kiredi.
Tubusni tutıp turıwshı bólegi makrometrik hám mikrometrik vint
járdeminde kóteriledi hám tómenge túsiriledi. Buyım stolchasi eki
vint járdeminde gorizontal tegislikte háreketlantiriladi.
Mikroskoptıń optikalıq bólegi ayna, kondensor, obiektivlar hám okulyardan ibarat.
Mikroskoptıń áynegi oǵan túsip atırǵan jaqtılıqnı sáwlelendiredi jáne onı preparatni jaqtılandıriw ushın kondensorga jóneltiredi.
Áynegi háreketlenetuǵın etip ornatılǵan, bir tárepi tegis, odan
qálegen jaqtılıq deregi hám qálegen úlkenlashtirishda foytlalaniladi.
Ekinshi oyıq tárepi kishi úlkenlashtirishlarda kondensorsiz islewge mólsherlengen.
Kondensor aynadan kiyatırǵan jaqtılıq nurların toplap, preparatning júzesine jóneltiretuǵın linzalardan ibarat. Kondensor
tagida diafragma bolıp, ol jaqtılıq kúshin basqaradi.
Kóriw maydanı jarıqlıǵın kemeytiw ushın kondensor tómenge
túsiriledi, kóbeytiw ushın bolsa kóteriw kerek.
Obiektiv — m ikroskopning eń m uhim bólegi. Ol obiektti haqıyqıy úlkenlestiriwshi hám teris suwretti dúziwshi linzalar sistemasınan ibarat. Sırtqı, tiykarǵı yamasa frontal linza preparatga jóneltirilgen. B odan tısqarı, joqarısında taǵı bir nechla (3-4 ten 10 -12 danege shekem) korreksion linzalari bar. Ol lar suwrettiń tınıqlıǵın ta 'minlaydi. Frontal linzaning úlkenlashtirishi qansha kóp bolsa, korreksion linzalar sonsha kóp talap etiledi.
Qurǵaqlay hám immersion (suwlı, maylı ) obiektivlar boladı. Qurǵaqlay obiektivni isletgende obiektiv frontal linzasi menen preparat arasında hawa qatlamı boladı. Preparat aynasınan ótip atırǵan jaqtılıq nurları hawa qatlamına túsedi, sinib qaytadı hám obiektivga tolıq tushmaydi. Bunday obiektivlarning frontal linzalari 10, 20, 40 m arta úlkenlashtirib kórsetedi. Immersion obiektivlarning frontal linzalari 80, 90, 100 m arta úlkenlashtirib kórsetedi.
Olardıń fokus aralıǵı hám diametri kishi boladı. Kerekli jaqtılıqnı payda etiw ushın jaqtılıq nurları tarqalıwınıń aldın alıw kerek, yaǵnıy preparatga immersiya mayı tóbeiziladi, onıń jaqtılıqnı sındırıw kórsetkishi (1, 515) preparat aynasınıń jaqtılıqnı sındırıw kórsetkishine jaqın (1, 52) bolǵanı ushın jaqtılıq nurları tarqalmaydı (9 -súwret).
Okulyar tubusning joqarı bólegine qóyıladı, olar 7 x, lOx, 15 x m arta úlkenlestiredi hám joqarıda optikalıq, tómende jıynawshı linzalari boladı. Okulyar tek obiektiv bergen suwretti úlkenlestiredi. Monokulyar (bir okulyarlıq ) hám bınakulyar mikroskoplar bar
(1, 2-súwret).
Mikroskopda suwret tómendegishe payda boladı (8-súwret). Kondensor
járdeminde tóplanǵan jaqtılıq nurları obiektke túsedi ol jaǵdayda hákisin tabadı, obiektiv linzasida sinib obiekttiń haqıyqıy úlkenlashgan teris suwretin payda etedi. Keyin okulyardıń joqarıdaǵı linzasi qosımsha úlkenlashtirgach obiekttiń abstrakt suwreti payda bolıp, ol gúzetshi kózine kondensor hám ayna arasındaǵı tegislikte jaylasqan haqıyqıy suwret bolıp kórinedi.
Mikroskoptıń ulıwma úlkenlashtirishi obiektivdagi jazılǵan sanǵa okulyar daǵı jazılǵan sannı kóbeytiw jolı menen anıqlanadı.
Mısalı, immersion obiektivi 90 x hám okulyar lOx bolǵan mikroskoptıń úlkenlashtirishi: 90 x10=900 ret boladı. Kúndelik
ámeliyatda ádetde, obiekt 630—900 m arta úlkenlashtirib gúzetiledi.
Bakteriyalardıń ólshem larini xarakteristikalawda ádetde kletkanıń uzınlıǵı hám eni mikrometrlerde (10 -3) kórsetiledi. 0 'lchov ásbapı
retinde okulyar - hám obiekt-mikrometrler isletiledi (10 -súwret).
Okulyar — mikrom etr — 5 m m li sızıq -shkalası 10 yamasa 20 kesimnen ibarat shıyshe plastinka (okulyarǵa ornatıladı ).
Obiekt-mikrometr — uzınlıǵı 0, 5 yamasa 1, 0 mm bolǵan, júz bólekke ajıratılǵan sızıqlı buyım aynekshesı. Obiekt-mikrometr buyım aynekshesına jaylastırıladı, okulyarmikrometrli okulyarǵa qaray okulyar - hám obiekt-mikrometrlerdi baslanǵısh sızıqların birlestirib jaylastırıladı. Keyin okulyar -mikrometrdiń bóliniw bahası okulyar hám obiektivdagi berilgen kórsetkishler menen anıqlandi.

Mısal. Obiekt-mikrometr shkalası 1 mm ni tashkil etip, onıń bir bólingen bólegi 10 -2 mm, yaǵnıy 10 mkm ga teń. Shkalalardı birlestirib salıstırıwlaganda obiekt-mikrometrdi úsh bólingen bólegi
(yaǵnıy 30 mkm) okulyar -mikrometrdiń 14 bólingen bólegine sáykes keledi, sonday eken okulyar -mikrometrdiń bir bólingen bólegi 30 :14= 2, 14 mkm ni quraydı. Okulyar -mikrometrdiń bir bólingen bólegi bahası anıqlanǵannan keyin, obiekt-mikrometr