Microsoft Word tarix bay doc

 

32 

20 YANVAR 

 

ÜMUMXALQ HÜZN GÜNÜ 

 

1990-cı ilin yanvarında Azərbaycan təlatümlü günlərini yaşayırdı. Separatçı-terrorçu ermənilər 

getdikcə azğınlaşırdılar. Sovet dövləti isə bunlara göz yumur, Azərbaycan torpaqlarının işğalına, 

azərbaycanlılara divan tutulmasına aşkar və gizli yolla himayədarlıq edirdi. 

Azərbaycan xalqı artıq dərk edirdi ki, SSRİ dövləti ona heç bir kömək göstərməyəcək. Nicat yolu 

imperiya boyunduruğunu atmaqda və müstəqillik  əldə etməkdədir.  İmperiya isə azadlıq  əldə etmək 

istəyən xalqa divan tutmağa hazırlaşırdı. Azərbaycanda xalqdan uzaq rəhbərlər Moskvanın göstərişi ilə 

hərəkət etdiklərindən xalqın etimadını tamamilə itirmişdilər. 

Xalq hərəkatını boğmaq, Azərbaycanın müstəqilliyə doğru gedən yolunu bağlamaq üçün imperiya 

başçıları müdhiş bir qırğın planı hazırlamışdılar. M. Qorbaçovun başçılıq etdiyi Sovet rəhbərliyi SSRİ-nin 

dağılmasının qarşısını almaq, azadlığını tələb edən başqa xalqlara da "dərs vermək" üçün SSRİ ərazisində 

azadlıq hərəkatının  ən güclü mərkəzi olan Bakını qan içində boğmaq qərarına gəlmişdi. Odur ki, Bakı 

ətrafına  ən müasir silahlar və texnika ilə  təchiz olunmuş müxtəlif qoşun hissələri gətirilmişdi. 1990-cı il 

yanvarın 19-da SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti yanvarın 20-də saat 00-dan "Bakı  şəhərində fövqəladə 

vəziyyət tətbiq edilməsi haqqında" fərman verdi. Xalqı  qəflətən yaxalamaq, ona divan tutmaq, qırğın 

törətmək məqsədilə qoşunlardan istifadə etmək niyyəti, aman verilməyəcəyi, fövqəladə  vəziyyətin elan 

olunduğu vaxt gizli saxlanıldı. Fövqəladə  vəziyyət, komendant saatı vaxtının  əvvəlcədən elan edilməsi 

Moskvanın qanlı planlarını poza bilərdi. 

"Bakı  əməliyyatı"na SSRİ Müdafiə Naziri D. Yazov şəxsən rəhbərlik edirdi. Bakı qarnizonunun 

qoşunları, başqa yerlərdən gətirilən hərbi hissələr, hərbi gəmilərdən desant hücuma keçdi. Ağır hərbi 

texnika çox asanlıqla barrikadaları dağıtdı.  Əsgərlər gözyaşardıcı qazdan istifadə edir, eyni zamanda 

adamları avtomat silahdan güclü atəşə tuturdular. Adamların gizlənməsi üçün bir sıra yerlərdə elektrik 

stansiyalarının işçiləri küçə  fənərlərini söndürmüşdülər. Lakin qaçıb müxtəlif sığınacaqlarda gizlənən 

adamlar döyüş texnikasındakı projektorların köməyi ilə tapılır, atəşə tutulurdular. Şəhərin küçələri 

yüzlərlə ölmüş və yaralanmış günahsız adamların - qocaların, qadınların, uşaqların qanına qərq olmuşdu. 

Hərbçilər təsadüfən yoldan keçənləri, yaralıları öldürür, meyitləri yandırır, təhqir edir, eybəcər hala 

salırdılar. Adamları  ağır hərbi texnikanın tırtılları altına salır,  əzabla öldürürdülər. Onlar tibb 

müəssisələrini dövrəyə alaraq yaralı mülki şəxslərin buraya gətirilməsinə, habelə tibbi heyətin yaralılara 

köməyə getməsinə mane olurdular. 

Bakıda və Respublikanın digər yaşayış məntəqələrində sovet ordusunun təcavüzü nəticəsində 131 

nəfər, o cümlədən 117 azərbaycanlı, 6 rus, 3 yəhudi, 3 tatar öldürülmüş, 744 nəfər yaralanmış, 400 nəfər 

həbs olunmuş, 4 nəfər itkin düşmüşdü. Şəhər təsərrüfatına və əhalinin mülkiyyətinə külli miqdarda ziyan 

dəymişdi. 

Cəlladlar bizim şəhidlik  şərəfimizdən xəbərdar deyildilər.  Əliyalın, lakin sinəsində Azərbaycan 

sevgisi yaşayan yüzlərlə oğul və qızlarımız - 13 yaşlı İlqardan tutmuş, 73 yaşlı Vəfadar kişiyə kimi neçə-

neçə insanımız şəhid oldu. Həmin gün düşmən gülləsinə tuş olan İlhamla bu ölümü qəbul etməyib özünə 

qəsd edən Fərizənin dastanı dillərə düşdü. 

Xalqın bu ağır günlərində, yanvarın 21-də Heydər  Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı daimi 

nümayəndəliyinə  gələrək təşkil olunmuş  yığıncaqda çıxış etdi, xalqla birgə olduğunu bildirdi, 20 yanvar 

faciəsinə siyasi qiymət verdi, onun hüquqa, demokratiyaya, humanizmə zidd olduğunu, mərkəzin və 

respublika rəhbərlərinin günahı üzündən yol verilmiş kobud siyasi səhv olduğunu göstərdi. Bu tarixi 

çıxışın mətni dünyaya, respublikaya geniş yayıldı. Təklənən, əli heç nəyə çatmayan xalqın qəlbində ümid 

çırağı yandı. Xalq doğma oğlunun - Heydər  Əliyev kimi dünya siyasətinin nüfuzlu şəxsiyyətinin onunla 

olduğunu görüb ürəkləndi. 

Fövqəladə  vəziyyət olmasına baxmayaraq, Bakı yanvarın 22-də azadlıq  şəhidləri ilə vidalaşdı. 

Şəhər matəm libası geyinmişdi. Respublikada üç gün matəm elan olunmuşdu. "Azadlıq" meydanında 

böyük matəm mitinqi keçirildi. Bu, azadlıq yolunda müqəddəs  şəhidlərə ehtiramın, habelə Moskvanın 

qanlı  əməllərinə qarşı etirazın ifadəsi idi. Şəhidlər  şəhərin  ən uca yerində  dəfn edildi. İndi həmin yer 

Şəhidlər xiyabanı adlanır. 20 yanvar şəhidlərinin və 31 mart soyqırımı qurbanlarının müqəddəs ruhları 

bir-birinə qovuşdu. Həmin vaxtdan etibarən xalqımız 20 yanvarı Ümumxalq Hüzn Günü kimi böyük 

ehtiramla qeyd edir. 

İmperiya qanlı əməlləri ilə Azərbaycan xalqının azadlıq hərəkatını boğa bilmədi. Bu böyük faciə 

Azərbaycan xalqını daha da sıx birləşdirdi, müstəqilliyə gedən yolu yaxınlaşdırdı. 

 

---

 

33 

29 YANVAR 

 

GÖMRÜK İŞÇİLƏRİ GÜNÜ 

 

Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən az sonra - 1992-ci il yanvarın 29-da müstəqil 

gömrük sisteminin əsası qoyuldu. 

Gömrük dövlət xəzinəsini gəlirlə  təmin edən  ən mühüm dövlət atributlarından biridir. Gömrük 

sistemi həm də ölkəyə qeyri-qanuni yolla müxtəlif malların gətirilməsinin, habelə ölkənin  ən mühüm 

strateji sərvətlərinin aparılmasının qarşısını alır. 

Azərbaycanda gömrük sisteminin təşkili tarixi çox qədimdir. Tarix boyu mövcud olmuş bütün 

Azərbaycan dövlətlərində gömrük xidməti ilə  məşğul olan xüsusi təsisatlar fəaliyyət göstərmişlər. Lakin 

gömrük sisteminin elmi-hüquqi əsaslarla təşkili ilk dəfə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə 

olmuşdur. Azərbaycan  ərazisini qeyri-qanuni ticarətdən və qaçaqmalçılıqdan qorumaq məqsədilə 

hökumətin 1918-ci il 12 iyul tarixli qərarı ilə Qazax qəzasının Salahlı  və  Şıxlı  kəndlərində, Poylu dəmir 

yolu stansiyasında ilk gömrük postları yaradılmışdı. Azərbaycan hökuməti gömrük sisteminin fəaliyyətə 

başlamasını təmin edən sənədi 1918-ci il avqustun 10-da qəbul etmişdi. 

Azərbaycan parlamentinin 1918-ci il 18 avqust tarixli qanununa əsasən, qaçaqmalçılıqla 

mübarizə, ölkənin  ərazisini qeyri-qanuni ticarətdən qorumaq məqsədilə Azərbaycanın sərhədlərində 99 

gömrük postu yaradılmışdı və burada 992 gömrük işçisi keşik çəkirdi. 

Aprel işğalı digər sahələrdə olduğu kimi, gömrük sistemində də işlərin başa çatdırılmasına imkan 

vermədi. SSRİ dövründə Azərbaycanda gömrük sistemi mövcud olmamışdır. Bu iş yalnız ittifaq orqanları 

tərəfindən həyata keçirilirdi. 

Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyevin sərəncamı ilə 29 yanvar gömrük işçilərinin 

peşə bayramı günü elan olunmuşdur. 

 

---