Microsoft Word P. doc titul doc

__________________Milli Kitabxana__________________ 
96 
 
Lakin indi həmin usulla toxumları «silkələmək» çox sadə  və az 
əlverişli hesab olunur. Hazırda toxumları  fəallaşdıran, onların tez 
cücərməsinə təkan verən onlarla və hətta yüzlərlə müasir fiziki üsullar 
mövcuddur. 
İndi toxumları ultrabənövşəyi və yümşaq rentgen şüaları ilə, 
yüksək gərginlikli elektrik    sahəsinə, ultrasəslə, toxumlardan yuksək 
enerjili   elektronlar seli buraxmaqla, onları güclü elektromaqnitin    
qütbləri arasında yerləşdirməklə  və digər fiziki təsirlərlə 
fəallaşdırırlar. Belə suallar meydana çıxar: 
Bu təsir üsullarından hansına daha çox üstünlük verilməlidir: 
onları bir-birilə necə        müqayisə        etmək olar; təsir müddəti və 
intensivliyi necə  aşkara çıxarılar; bu toxumlara nə vaxt və hansı 
şəraitdə  təsir etmək daha əlverişlidir; hansı   toxum üçün daha çox 
fiziki təsir göstərmək lazımdır? və s. 
Belə sualların sayını istənilən qədər artırmaq olar. Bunların 
hamısına dəqiq cavab almaq və aqronoma düzgün məsləhət vermək 
üçün, həmin məsələ arpa, buğda, darı, çəltik və sair üçün ayrıca tədqiq 
edilməlidir. Belə  çıxır ki, arzu edilən məqsədə çatmaq üçün 
milyonlarla təcrübələr aparmaq tələb olunur. 
Elm sübut etmişdir ki, külli miqdarda təcrübə aparmağa ehtiyac 
yoxdur. Alimlərimiz bu çətinlikdən çox qısa yolla çıxmaq qaydasını 
müəyyən etmişlər. Fizik və bioloqların birlikdə bu sahədə apardıqları 
tədqiqatlar əsasında yürütdükləri mühakiməyə görə müxtəlif cür fiziki 
təsirlər, toxumun daxilində təxminən eyni cür dəyişikliklər yaradır. 
Toxum müəyyən enerji kvantını udur və öz canlı rüşeymindəki 
molekulları  həyəcanlandırmağa sərf edir. Nəticədə, həmin 
molekullardakı kimyəvi rabitələrin bir qismi qırılır və molekulların 
«qəlpələri»  əmələ  gəlir. Beləliklə,  əlavə enerjisi olan molekulyar 
hissəciklərin və sərbəst elektronların sayı artır. 
Belə hissəciklərin miqdarını  və enerjisini ölçmək üçün müasir 
nüvə fizikasının olduqca həssas və dəqiq cihazları vardır. Bu ölçmələr 
göstərmişdir ki, toxum daxilində  fəal hissəciklərin sayı  və enerjisi 
artdıqca onlarda yaranan həyat qüvvələri də artır. Bütün fiziki təsir 
üsulları bitkilərin yetişməsi pro- 
 
 

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
97 
 
  
sesində müsbət iz buraxır. Toxumlar göbələk xəstəliklərinə 
müqavimət göstərir və tez cücərirlər.  Ən maraqlı  cəhət burasıdır ki, 
belə toxumdan əmələ  gələn bitkilər də müxtəlif ziyanvericilərə qarşı 
daha yaxşı müqavimət göstərir və sürətlə böyüyürlər. Bu isə  kənd 
təsərrüfatı üçün on vacib bir məsələdir. 
Belaliklə, fizikanın kənd təsərrüfatına müdaxiləsi nəticəsində 
aqronoma, elmi cəhətdən  əsaslandırılmış  dəqiq məsləhətlər vermək 
üçün əlverişli şərait yaranır. 
Bitkilər haqqında elm, dəqiq elmlərə doğru öz yerini dəyişir. 
Nəticədə, bol kənd təsərrüfatı  məhsulları  əldə etmək imkanlarını 
artırır. 
Fizikanın səpin məsələsinə qarışması yeni hadisə deyil. Elmə 
çoxdan məlumdur ki, səpinqabağı, toxumun nəmlik dərəcəsinin dəqiq 
təyin edilməsi, onun yetişdiriləcəyi torpağa yarandığını bilmək üçün 
çox vacibdir. Bu məsələnin fiziki üsulla həlli, bir neçə saniyə vaxt 
aparır. Tədqiq edilən toxumlar kondeneatorun köynəkləri arasına 
doldurulur, sonra tələb edilən nəmliyə uyğun etalonla müqayisə edilir. 
Bu isə toxumun səpinə yarayıb yaramadığını tez müəyyən edir. 
Son zamanlar fiziki cihazların kənd təsərrüfatında tətbiq olunma 
məqsədləri və sahələri daha da genişlənmişdir. 
Indi bu cihazlar ilk baxışda çox qəribə görünən va heç bir məna 
daşımayan, lakin əslində, kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın 
artmasında fəal iştirak edən vasitələrdir. Aqronomu maraqlandıran bir 
sıra suallara onlar düz və dəqiq cavab verirlər. 
Xiyar gündüzlər yetişir, yoxsa gecələr? Qarpızın yaxşı yetişməsi 
üçün dumanlı hava əlverişlidir, ya günəşli? hansı iqlim şəraitində 
bitkilər özünü daha yaxşı hiss edir? 
Bu suallara düzgün cavab verməkdə  kənd təsərrüfat elmləri 
namizədi Arkadi Zaytsevin düzəltdiyi cihazlar xüsusi yer tutur. 
Qarpızın yetişmə prosesini öyrənmək üçün onun hazırladığı cihazın 
əsas hissəsi adi bir linkdir. Bunun bir ucu qarpızın səthinə toxunur, o 
biri ucu isə xüsusi qurğunun köməyilə özüyazan peroya birləşdirilir. 
Qarpız yetişdikcə öz səthinə toxunan linki itələyir və pero, saat 
mexanizmilə işləyən barabana sarınmış lent üzərində iz buraxır.   Bu 
 

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
98 
 
qayda ilə lent üzərində qarpızın yetişmə əyrisi qurulur. Həmin prinsipə 
əsaslanan cihazlar xiyarın, kök və bir sıra başqa məhsulların da 
yetişmə   prosesini öyrənməyə kömək edir. Cihazın    göstərişlərinə 
görə, qarpız ilk vaxtlarda gecə-gündüz böyüyür. Sonra bu proses 
müəyyən qaydaya düşür. O ancaq gecələr böyüyür    və orta hesabla 
öz çəkisini gündə 300 q artırır, gündüzlər isə istirahət edir və gündə 
çəkisindən 40 q itirir. Bu cihazlar, fosfor, kalium və azot kimi 
gübrələrin bitkilərə hansı miqdarda lazım olduğunu   da təyin etməyə 
imkan verir. Cihazın verdiyi böyümə əyrisnə görə qarpız fosforu çox 
sevir. Deməli, bol məhsul götürmək üçün bu cihazların köməyindən 
istifadə etmək olar. Cihazın göstərişlərinə      görə  istilik   
şitilliklərindəki xiyarlar   gecələr yetişir, səhər açılanda isə bu proses 
dayanır. Bərk isti də yetişmə prosesinə  mənfi təsir göstərir. Bitkilər 
belə   şəraitdə fəaliyyətsizləşir. 
İstilik  şitilliklərində suvarma şlanqla aparıldıqda bu, xiyarın 
yetişməsini yubadır, süni suvarmada isə xiyarın çəkisi və boyu gecə-
gündüz artır. Buradan belə bir nəticə çıxır ki, məhsulun tez yetişməsi 
və bol olması üçün süni yağış yağdırmaqla aparılan suvarmadan 
istifadə etmək lazımdır. 
Kənd təsərrufatı yeniliklərindən biri də son zamanlar torpaq 
bakteriyalarına olan münasibətin bir qədər dəyişməsidir. 
Bizi ahatə edən aləm adi gözdə görünməyən mikroorqannzmlərlə 
doludur. Mikroorqanizmlər maddələrin torpaqdakı dövri hərəkətində 
iştirak edərək torpağın məhsuldarlığını artırır. 
Boy atan bitkilər öz köklərilə torpaqdan su və onda həll olan 
mineral maddələri qəbul edir. 
Bitkinin yarpaqlarında Günəş  işığının enerjisinin təsirilə karbon 
qazı və su üzvi maddələrə çevrilir. Bitki və heyvanlar tələf olduqda bu 
üzvi maddələr yenidən torpağa qayıdır, mikroorqanizmlər bunları 
parçalayaraq ilkin maddələrə- minerallara çevirir, bu yolla ayrılan 
mineral elementlər yenidən bitkilərin köklərinə daxil olur. Lakin üzvi 
maddələrin çoxu tam parçalanmır, azacıq çevrilmə prosesindən sonra 
çürüntü əmələ gətirir. Min illər ərzində  
  

---