Microsoft Word m vzu docx

deyilir. Həlak olanların sayı 25.000-dən 1.000.000 nəfərə qədər, zərər çəkən əhalinin sayı 
500.000-dən  20.000.000-a qədərdir.  
Qlobal  fövqəladə  hadisələr  –  bir  ölkənin  ərazisində  məhdudlaşmır  və  qonşu 
dövlətlərin  də  ərazilərinə  yayılır.  Həlak  olanların  sayı  1.000.000-dan  artıq,  zərər  çəkən 
ə
halinin sayı 20.000.000-dan artıq.  
Təsir  dairəsindən  (yayılma  miqyasından)  əlavə,  fövqəladə  hadisələr  baş  verən  insan 
tələfatının  miqdarına,  zədələnmiş  (köçürməyə  məruz  qalan)  əhalinin  sayına,  habelə, 
dəymiş zərərin miqyasına görə də təsnif edilir.  
 
Obyektlər üzrə,  mənsubiyyətinə görə:  
-  Tikintidə.  
-  Sənayedə.  
-  Mənzil və kommunal məişət sahələrində. 
-  Kənd təsərrüfatında. 
-  Meşə təsərrüfatında.  
-  Nəqliyyatda (hava, su, yerüstü və yeraltı) olur. 
 
Universitetin  yerləşdiyi ərazidə aşağıdakı  fövqəladə hadisələr baş verə bilər: 
-  zəlzələ,  yanğın,  kimyəvi  maddələrlə  zəhərlənmə,  subasma,  yoluxucu  xəstəliklərin 
yayılması, terror aktları, müharibə dövrünün fövqəladə hadisələri. 
Bunlar əsasən qəflətən baş verir  və çox vaxt insan tələfatına səbəb olur, ətraf mühitə 
mənfi təsir göstərir.  
Belə  hallarda  öz  təhlükəsizliyini  qorumaq  üçün  insanların  əsas  əlacı  -  fəlakətli 
hadisələrdən mühafizəyə hazır olmaq, belə hadisələr baş verərkən - düzgün davranmağı, 
hadisədən  sonra  isə  onun  nəticələrini  aradan  qaldırmaq  üçün  fəaliyyət  göstərməyi 
bacarmalıdırlar.  
 
Fövqəladə һallar bölünür: 
 
- Sülh dövrünün fövqəladə һallarına. 
- Müharibə dövrünün fövqəladə һallarına. 
 
Sülh dövrünün fövqəladə һallarına aid edilirlər: 
 
- təbii; 
- texnogen;  
- bioloji; 
- ekoloji; 
- sosial xarakterli FH. 
 
 
Təbii xarakterli fövqəladə hadisələrə aid edilirlər: 
 
Geofiziki FH: 
 
 - zəlzələ; 
- vulkan püskürmələri  
    MeteorolojiFH: 
 
- 11-12 ballıq fırtına, 12-15 ballıq qasırğa; 
- leysan yağışlar; 
- iri dolu; 
- quraqlıq; 
- güclü qar; 
- güclü qar çovğunu; 
- güclü buzlaşma, donvurma. 
 

---

Hidroloji FH: 
 
- suyun səviyyəsinin qalxması (daşqınlar) və düşməsi,  
- su hövzələrinin daşması; 
-  yeraltı suların səviyyəsinin qalxması (subasma). 
 
Geoloji FH: 
 
- Sel;  
- Sürüşmə; 
- Torpaq uçqunu; 
- Qar uçqunu (marxallar); 
- Yerin yuxarı qatının köçməsi. 
 
  Geniş  miqyaslı  kortəbii  yanğınlar  -  meşə  yanğınları,  yeraltı  yanğınlar,  zəmi  və  çöl 
yanğınları da təbii fəlakət sayıla bilər. 
 
Texnogen xarakterli fövqəladə hadisələr: 
 
- Binaların qəflətən uçması; 
- radioaktiv maddələrin yayılması ilə baş verən qəzalar; 
-  istehsalat  qurğularının  və  ərazinin  radioaktiv  çirklənməsi  ilə  müşahidə  edilən  AES 
qəzalar; 
-  ərazinin  radioaktiv  çirklənməsi  ilə  müşahidə  edilən  mühıəndis  -  təcrübə  nüvə 
qurğularında qəzalar; 
- kimyəvi təhlükəli obyektlərində GTZM ətrafa yayılması ilə baş verən qəzalar; 
- bakterioloji və bioloji maddələrin hazırlanması, istehsalı, saxlanılması, daşınması ilə 
məşqul  olan  elmi  -  tədqiqat  müəssisələrində  həmin  maddərin  ətrafa  yayılması  ilə  baş 
vermiş qəzalar; 
- su nəqliyyatında baş vermiş qəzalar; 
- iri miqyaslı avtomobil qəzaları (fəlakətləri); 
-  çoxsaylı  insan  itkiləri  ilə  nətigələnən  və  axtarış-xilasetmə  işləri  tələb  edən  aviasiya 
fəlakətləri; 
-  çoxsaylı  insan  itkiləri  ilə  nəticələnmiş,  dəmir  yolu  xətlərinin  dağılması,  qatarların 
(metropoliten vaqonlarının) relslərdən çıxması, yaşayış məntəqələrində dağıntılara səbəb 
olmuş qəzalar; 
-  insan  itkiləri,  sahil  sularının,  daxili  su  hövzələrinin  zəhərləyici  maddələrlə 
çirklənməsi ilə nəticələnən  su qovşaqlarında baş vermiş qəzalar; 
-  yaşayış  məntəqələrinə  yaxın  ərazilərdə  nəql  edilən  maddələrin  dağılması  və  ətraf 
mühitin çirklənməsi ilə nəticələnən kəmərlərdə baş vermiş qəzalar; 
- elektrik sistemlərində baş vermiş qəzalar; 
- təmizləyici qurğularda baş vermiş qəzalar; 
- hidrodinamik qəzalar; 
- su bəndlərinin dağılması; 
-  yanğın  təhlükəli  obyektlərdə  baş  vermiş  partlayışlar  nəticəsində  əmələ  gələn 
yanğınlar. 
 
Bioloji fövqəladə hadisələr: 
 
- epidemiya; 
- epizotiya; 
- epifitotiya. 
 
 
 

---

Ekoloji xarakterli fövqəladə hadisələr: 
 
Ekoloji fövqəladə hadisələr 4 növə bölünürlər: 
1.  Atmosferin  (mühitin)  tərkibi  və  xassələrinin  dəyişməsi  ilə  əlaqədar  fövqəladə 
hadisələr.  
2. Hidrosferin (su mühitinin) vəziyyətinin dəyişməsi ilə əlaqədar fövqəladə hadisələr.       
3.  Yerin    (torpağın,  yer  təkinin  və  səthinin)  vəziyyətinin    dəyişməsi    ilə    əlaqədar 
fövqəladə hadisələr.  
4.  Biosferin vəziyyətinin dəyişməsi ilə əlaqədar fövqəladə hadisələr.  
 
Sosial - iqtisadi  fövqəladə hadisələr: 
-  hərbi toqquşmalar;  
-  lokal və sosial - milli və dini zəmində olan münaqişələr;  
-  aclıq; 
-  iri miqyaslı tətillər; 
-  kütləvi iğtişaşlar, talanlar,  yanğınların törədilməsi, tüğyan edən cinayətkarlıq; 
-  terror aktları. 
 
Bir növ fövqəladə hadisələr digər fövqəladə hadisələrin yaranmasına səbəb ola bilərlər. 
 
Müharibə dövrünün fövqəladə һalları. 
 
Hərbi fövqəladə hadisələr - döyüşlərin aparılması ilə əlaqədar və ya onların nəticəsində 
ə
mələ gəlmiş fövqəladə hadisələrdi. 
 
Döyüşlərin aparılması ilə əlaqədar olan fövqəladə hadisələr bölünürlər: 
 
- Adi qırğın vasitələrdən istifadə etməklə; 
- kütləvi qırğın vasitələrindən istifadə etməklə. 
 
Təbii xarakterli fövqəladə hadisələrə aid edilirlər: 
 
Geofiziki fövqəladə hadisələr: 
 
 Zəlzələ-  yerin  dərinliklərində,  tərkində  dağ  suxurların  yerdəyişməsindən,  kəskin 
surətdə  dağılmasından,    yer  qabığının    müəyyən  səthinin  titrəməsi  nəticəsində  yerin 
altında  və  üstündə  çatların  əmələ  gəlməsindən ibarətdir.  Bu  zaman  yaranan  təkanlar  və 
titrəyişlər binalara öz təsirini göstərir. Zəlzələ ocağı həndəvərində yeraltı təkanın gücü ən 
çox olan sahəyə zəlzələ mərkəzi deyilir. 
Zəlzələ 12 ballıq Rixter cədvəli (şkalası
)
 ilə ölçülür. 
 
Zəlzələlərin təsnifatı 
Zəlzələ ocaqları müxtəlif dərinliklərdə yerləşir.Onların əksəriyyəti yer qabığında 20-30 
km dərinlikdədir. Bunula belə dərinliyi 700 km-ə çatan ocaqların da varlığı inkar edilmir. 
Belə  ocaqlarla  əlaqədar  zəlzələlər  dərin  fokuslu  adlanır.  Zəlzələnin  intensivliyi  yer 
səthində  titrəyişin  dərəcəsini  göstərir  və  balla  ölçülür.  Ölkəmizdə  12  bala  bölünmüş 
seysmik  cədvəldən  (şkaladan)  istifadə  olunur.  Bu  cədvələ  görə  zəif  zəlzələlərin 
intensivliyi  2-3  bal,  güclü  zəlzələlərinki  5-6  bal,  çox  güclülərinki  7  bal,  dağıdıcı 
zəlzələlərinki 8 bal, viranedici zəlzələlərinki 9-10 bal, katastrofik zəlzələlərinki 11-12 bal 
sayılır.  
 
Daha dəqiq desək: 
 
- 1 bal-    hiss olunmayan; 
- 2 bal-    çox zəif; 
- 3 bal-    zəif; 
- 4 bal-    orta mülayim; 

---