16
dilind d buraxılmı dır. Az rbaycanca q zetin adı "Tiflis xbarı"
idi.
"Zakavkazski vestnik" q zetinin ilk sayını redaktor v zi
kimi "Sovetnik Lyubarski" imzalamı dır. 1841-ci ild n redaktor
yerind " spolnyayu i doljnosti vitse-qubernatora Vasilkovski" im-
zası gedir. Sonra is P. oseliani redaktor olur. Q zet ardıcıl olaraq
nb günl ri çıxır, h r il 52 sayı buraxılırdı.
"Zakavkazski vestnik" iki müst qil öb d n ibar t idi: r smi
v qeyri-r smi. R smi öb d f rmanlar, hökum t v inzibati
orqanlara aid materiallar, dig rind is Zaqafqaziya xalqlarının
iqtisadi v m d ni h yatını ks etdir n, rus m d niyy tini t bli
ed n materiallar d rc olunurdu.
Redaksiya qeyri-r smi öb nin açılmasının m qs di bar d
yazırdı: "Zakavkazski vestnik" q zetinin qeyri-r smi öb sinin
m qs di oxucuları Zaqafqaziya ölk sinin keçmi v müasir m i ti
il tanı etm kdir. Burada kiçik hekay l r, gürcü, erm ni v tatar
(Az rbaycan) dill rind n t rcüm edilmi tarixi m qal l r, arxeo-
qrafiya, yumor, ölk üzr s yah tl r, felyetonlar d rc edil c k".
1845-ci ild n "Zakavkazski vestnik"d Bakı h yatına, xüsu-
sil Bakıda neft emalı m s l l rin dair ilk publisist materiallar
buraxma a ba ladı. Q zet Zaqafqaziyada pambıqçılı ın inki af
perspektivl rin dair bir neç publisist m qal d rc edib, dünyada
pambıqçılı ın yayılması – AB , Misir v ba qa ölk l rd bu qiy-
m tli bitkinin bec rilm si, növl ri, s naye
h miyy ti v s.
haqqında m lumat vermi dir. Bu q zet sonralar qeyd etdiyimiz
kimi gürcü v Az rbaycan dill rind d buraxılmı dır. T dqiqatçı
A.Z.Abrami vili h min q zetin birinci nömr sini tapmı , foto-
sur tini m tbuatda çap etdirmi dir. Foto-sur td n v mü llifin
verdiyi m lumatdan aydın olur ki, "Zakavkazski vestnik” 1845-ci
ild n r edilmi dir. Q zet r smi dövl t m lumatlarını ver n, f r-
manları, q rar v qanunnam l ri yayan bir orqan idi. Q zetin re-
daktoru Platon oseliani, t rcüm çisi Babacan Lazarev olmu lar.
Bu q zet d çox davam etm mi dir. D qiq olmayan m lumata
gör 1846-cı ild ba lanmı dır.
(1)
17
“ kinçi”nin n ri il (1875, 22 iyul) bu co rafiyada v ziyy t
tamamil d yi di. “ kinçi” q zetind , t kc dövrün Az rbaycan
gerç klikl ri, probleml ri i ıq üzü görürdü. " kinçi"nin bir sıra
saylarında h min dövrd çıxan, qatı mill tçi mövqeyind dayanan
erm ni q zeti "M ak" v onun redaktoru Arsruni il k skin pole-
mikaya t sadüf olunur. H.Z rdabinin m n vi birliyin vacibliyi
haqqındakı fikirl rin torpaq iddiaları il cavab ver n Arsruni
yazırdı: "Verin biz el yerl ri ki, keçmi d onları güc il z bt
etmisiniz v ondan sonra gedib ittihadu-islami o s hralarda el yin
ki, orada islam bina olub".
Arsruninin bu açıqlamasına s br göst r n Z rdabi yüks k
m d niyy tl erm ni iddialarına cavab vermi di: "Ey c nab Ars-
runi, g r ki, c nabınız do ru buyurursunuz ki, z man miz elm
z man sidir v bu halda erm nil r bizd n artıq elm-t hsil etm y
raqibdirl r, amma neç yüz ildir ki, biz erm nil r il qon uluq
edirik, indi c nabınıza eyib deyilmi ki, bizim aramızda
dav t
salırsınız?"
(2)
Qohum v qeyri-qohum xalqlar arasındakı çoxsaylı laq l r
dill rin daha çox lü
t t rkibin , b z n d qrammatik qurulu una
da öz t sirini göst rir. Bu c h td n, H s n b y dilimizin Qafqaz v
dig r azsaylı xalqların dill ri il
laq l rin toxunur, h tta, qon u
dill rin s rh dl rind ikidilli mühitl rin formala masını qeyd edir:
“... Bu s b bl r gör , indi o tayfaların dill ri il
trafda olan
tayfaların dill ri arasında dil davası (dil laq l ri – M.M) idd t
edib. Da ıstanın bizim t r fl rd olan tayfaları ki, Samur, Tabasa-
ran, Qumuq v Kür okruqlarında sakin olurlar, bizim il gedi -
g li l ri artıq oldu una mirur il bizim türk dilini öyr nib türk-
l irl r”.
(3)
Xalqımızın v dilimizin tarixin müxt lif baxı lar uzun ill r
davam ets d , H s n b y Az rbaycanın q dim zamanlardan z li
türk yurdu olmasını tarixi faktlarla t sdiql yir. O, g lm
ran tayfa-
larının ümumünsiyy t vasit si kimi türk (Az rbaycan) dilind n
istifad etm si n tic sind onların dilinin türkl m sini t bii
proses kimi d y rl ndirir: “Da ıstan tayfalarından sonra bir qeyri
tayfalar da bizim Qafqaza ran t r find n g lib düz yerl rd sakin
18
olurlar. Onların b zil ri
r b, b zil ri fars v b zil ri türkm n
olub. O r b v türkm n tayfalarının indi birc adları qalıb. M -
s l n: “ r b ahverdi”, “ r b Balo lan”, Göyçayın yanında olan
türkm nl r v qeyri dil davasında onlar m
lub olub lap türk-
l ibl r...”.
(4)
T dqiqatçı A.A ırlı yazır ki, 1877-ci ild " kinçi"nin 20-ci
sayının ilk s hif sind bel bir elan vardı: "Biz x st oldu umuza
gör , ilin axırıncı nömr l ri öz vaxtında çıxmayacaq v onların
haçan çıxması m lum deyil". M hz, bu elanın çap olundu u
saydan sonra " kinçi" qapadıldı. Burada az rbaycanlı
haliy
dü m n münasib ti il seçil n yeni Bakı qubernatoru Ruzinin d
rolu vardı.
H.B.Z rdabi dili mill tin varlı ının
sas atributlarından
sayırdı. O, bütün dill r , o cüml d n d azsaylı xalqların dill rin
hörm tl yana ma ın t r fdarı idi. B zi azsaylı xalqların dilinin
m n yini leksikası sasında mü yy nl dirib, qorunub saxlanma-
sını vacib hesab edirdi: “Gürcüstanda ud adlı bir tayfa var ki, onun
dilind Misir hlinin dilind n çox sözl r var. Q dim tarixl r
bina n Misir hli bir neç min il bundan vv l Gürcüstanı z bt
etmi l r imi . Bel görünür ki, onların bir güruhu bizim Gürcüs-
tanda qalmı imi . Çünki zikr olan ud tayfası mürur il azalıb t l f
olur v yavuq zamanda bilm rr yox olacaqdır, ona bina n indi
elm sahibl ri ol tayfanın dilini öyr nib onun Misir hli olma ını
sübut edirl r”.
" kinçi"nin ba lanmasından iki il sonra S id Ünsizad
"Ziya" q zeti il bu bo lu u aradan qaldırdı. “Ziya” H s n b y
Z rdabinin " kinçi"sind n sonra Az rbaycan milli m tbuatı tarixi-
n öz möhürünü vurdu.
“Ziya” q zetinin ba lanmasından sonra – 1882-ci il
oktyabrın 20-d “K kül” jurnalının n rin icaz verilmi di.
Jurnal r b, fars v Az rbaycan dill rind n r edilirdi. "K kül"ün
ilk sayı 1883-cü ilin yanvarında çıxmı v 11-ci saydan sonra
radaktor C lal Ünsizad (S.Ünsizad nin qarda ı – N.N) bu m tbu
n ri eyni adlı q zet çevirmi dir.
Dostları ilə paylaş: |