Microsoft Word Iqtisadiyyat makro imtahan doc

 

11

sağlamlığına  zərər  vurmadan  az  xərclə  daha  çox  nəticənin  əldə  olunma  prosesidir.  Beləliklə, 

iqtisadi  artımın  səmərəliliyi  ölkədə  istehsal  olunan  əmtəə  və  xidmətlərin keyfiyyətinin,  rəqabət 

qabiliyyətinin  yüksəldilməsi  yeni-məhsullar  istehsalının  mənimsənilməsi  ölkənin  sahə  və 

regionlarında  iqtisadi  ehtiyatların  bölgüsü  strukturunun  yaxşılaşdırılması,  insan  kapitalına 

investisiyaların artması, infrastruktur sahələrin inkişafı və s. vasitələrlə nail olmaq olar. 

 

21.  stehlak və onun səviyyəsinə təsir göstərən amillər.  stehlak funksiyası 

ctimai  təkrar  istehsalın  son  fazası  olan  istehlak  istehsal,  şəxsi  və  ictimai  istehlak 

formasında olur.  stehsal istehlakı istehsal prosesində məhsul və xidmətlərin hazırlanması 

üçün  lazım  olan  xammal,  material,  yanacaq,  enerji  və  s.  sərfi  deməkdir.  Şəxsi  istehlak 

məhsul  və  xidmətlərin  ayrı-ayrı  şəxslər  tərəfindən  istifadəsi,  fiziki  cəhətdən  yox 

olmasıdır.  Yəni  müəyyən  vaxt  ərzində  alınan  və  istehlak  edilən  məhsulların  ümumi 

miqdarıdır. Bundan başqa ölkə əhalisinin elm, təhsil , idarəetmə, müvafiq xidmətlərindən 

birgə  istifadəsi  ictimai  istehlak  adlanır.  Beləliklə  istehlak  maddi  nemətlərin  və 

xidmətlərin  istifadə  olunmasıdır.  nsanların  maddi  və  mənəvi  tələbatlarının  ödənilməsi 

üçün  əks  etdirir.  Müasir  ədəbiyyatlarda  istehlak  əhalinin  məhsul  və  xidmətlərin  əldə 

olunmasına çəkilən pul xərcləri kimi izah olunur.Ən zəruri, ilkin tələbat məhsullarınından 

minimum istehlak xərcləri muxtar istehlak xərcləri adlandırılır. 

stehlakın  səviyyəsinə  təsir  göstərən  əsas  amil  əhalinin  gəlirlərinin  səviyyəsidir. 

Belə  ki,  ÜDM-un  bölgüsü  sxemindən  gördük  ki,  şəxsi  gəlirdən  müəyyən  vergilər 

çıxıldıqdan sonra sərəncam da qalan gəlir birbaşa şəxsi istehlaka daxil olur. Buna görə də 

istehlakın  artım  azalması  gəlirləri  dinamikasından  birbaşa  asılıdır.  Gəlirlərin  artımı  ilə 

istehlakın  artımı  arasındakı  əlaqəni  C.Keyns  əsas  psixoloji  qanun  kimi  izah  etmiş.  O 

gəlirlərlə  istehlak  arasında  əlaqəni  istehlak  funksiyası  vasitəsi  ilə  əks  etdirmiş  və 

göstərmişdir  ki,  o  istehlak  funksiyası  gəlirlərin  səviyyəsinin  dəyişilməsi  ilə  istehlakın 

dəyişilməsidir.  Makrosəviyyədə  istehlak  sərəncamda  olan  şəxsi  gəlirlə  istehlaka 

yönəldilən xərc arasındakı əlaqəni əks etdirir. 

 

22.

 Əmanətin funksiyası, əmanətə orta və son hədd meylliyi 

Gəlirlərin istehlaka çəkilən xərclərdən sonra qalan hissəsi  yəni gəlirlə cari istehlak 

arasındakı  məbləğ  əmanəti  təşkil  edir.  Əmanət  gəlirin  uzadılmış  istehlakıdır  ki,  o 

gələcəkdə  istehsal  və  istehlak  ehtiyaclarını  ödəyən  prosesdir.  Deməli,  əmanət  gəlirin 

---

 

12

istehlak  olunmayan,  yığıma  yönəldilən  hissəsi,  gələcək  dövrdəki  istehlakıdır.  O  gəlirlə 

cari istehlak arasındakı fərqə bərabərdir. Ev təsərrüfatında əmanətlər daşınmaz əmlakın, 

uzunmüddətli  istifadə  olunan  əmtəələrin  alınmasına  yönəldirsə,  firmalarda  əmanətlər 

istehsalın genişləndirilməsi üçün investisiya  olunmasına  yönəldilir. Gəlir təkcə istehlaki 

deyil,  əmanəti  də  müəyyən  edən  əsas  amildir,  ona  görə  də  qərarların  artıb-azalması 

ə

manətlərin  səviyyəsinə  təsir  göstərir,  yəni  əmanətə  gətirən  dəyişməsindən  asılıdır. 

stehlakın müəyyən həddindən sonra gəlirlərin artımı əmanətin artımına səbəb olur, yəni 

istehlak  ləng  artdıqda,  əmanətlər  daha  yüksək  sürətlə  artır.  Əmanətə  olan  orta  hədd 

ə

manətin gəlirlərin ümumi həcminə olan nisbətidir və 

V

S

APS

=

 formasında ifadə olunur. 

Ə

manətin həddi əmanətdəki dəyişikliyin gəlirlərdəki dəyişikliyə olan nisbətidir.  

)

4

(

)

(

∆

∆

=

deyisiklik

gelirlerin

S

deyisiklik

emanetdeki

MPS

  əmanətin  son  həddi  MPS  hər  vahid  əlavə  gəlirin  əlavə 

yığıma yönəlmişdir. 

 Əgər Y=C+S  MPC+MPS=1  . 

 Burada MPC=1-MPS 

MPS =1-MPC 

Ə

manətin  səviyyəsi,  son  həddi  investisiyaların  həcminə  və  səviyyəsinə  təsir 

göstərir. Yəni cəmiyyət üzvləri öz yığılmalarını investisiya edirlər. Əmanət investisiyanın 

ilkin  mənbəyidir.  Bundan  başqa  amortizasiya  ayırmaları,  müəssisələrin  mənfəəti,  büdcə 

vəsaitləri, qiymətli kağızların əldə eidlməsindən vəsaitlər, xarici dövlətlərin və bankların 

kredirləri və s. də əmanətin mənbəyidir. 

23.

   nvestisiyanın mahiyyəti və təsnifatı 

nvestisiya (latınca – geyindirmə) mənfəət əldə etmək məqsədilə ölkə daxilində və 

xaricində  iqtisadiyyatın  müxtəlif  sahələrinə  uzunmüddətli  kapital  qoyuluşlarıdır.  Qısa 

müddətli dövrdə investisiyalar məcmuu tələbin , uzunmüddətli dövrdə isə  kapital 

ehtiyyatlarını  artırmaqla  ölkənin  istehsal  imkanlarını  artırdığından  məcmuu  təklifin 

elementi  olur.  Əsas  kapitala  və  dövriyyə  vəsaitlərinə  qoyulan  vəsaitlər  real  investisiya 

qiymətli kağızlara qoyulan vəsaitlər maliyyə investisiyasıdır.  

---

 

13

      Investisiyalar funksional təyinatına görə əsas fondlara, ehtiyatlara, mənzil tikintisinə 

yönəldilir.  Əsas  fondlara  və  ehtiyatlara  yönəldilən  investisiyalar  birbaşa  sahibkarlıq 

bölməsində  fəaliyyət  göstərir  və  xalis  investisiya  adlanır.    Investisiyaların  həcmi  və 

dinamikası  ÜDM  və  ya  milli  gəlirin  real  həcmindən,  gəlirlərin  səviyyəsindən  gəlirlərin 

istehlaka  və  əmanətə  bölünməsi  nisbətindən,  gözlənilən  mənfəət  normasından,  faiz 

normasından,  kapital  ehtiyatlarından,  vergilərin  səviyyəsindən,  inflyasiyanın  surətindən 

asılı olaraq dəyişir. Bu amillərdən ÜDM və real faiz dərəcələri investisiyaların həcminə 

təsir göstərən əsas amillər olduğundan  onun funksiyası bu iki göstəricinin dəyişməsindən 

asılıdır.  

     Investisiyaların dəyişilməsi gəlirdə olan dəyişikliyə səbəb odur ki, bu da investisiyaya 

olan meyl kimi təzahür edir. 

24.  şsizliyin mahiyyəti və səbəbləri 

Qеyd еtmək lаzımdır ki, rеаl həyаtdа hеç də əmək qаbiliyyətli əhаlinin hаmısı işlə 

təmin  оlunа  bilmir,  məşğulluq  işsizliklə  əvəz  olunur  və  müəyyən  həddədək  işsizliyin 

о

lmаsı  nоrmаl  qəbul  оlunur.  Istеhsаl  sаhələri  tаm  gücləri  ilə  işləmədikdə,  yахud 

bаğlаndıqdа,  yеni  iş  yеrlərinin  оlmаmаsı  ölkədə  işsizlik  yаrаdır.  Işsizlik  əmək 

qаbiliyyətli əhаlinin bir hissəsinin özünə müvаfiq iş  tаpа bilməməsi nəticəsində “аrtıq” 

ə

hаliyə  çеvrilməsidir.  Işsizlik  yaş  və  səhhətinə,  peşə  və  gəlir  əldə  etmək  qabiliyyətinə 

görə iş tapa bilməyən insanların məcburi qeyri-məşğulluğudur. O sosial iqtisadi problem 

olub  işgüzar  fəallıqda  baş  verən  dəyişikliklərin  makroiqtisadi  göstəricisidir.  Klassik  və 

neoklassik məktəb işsizliyin bazar mexanizminin xüsusiyyətləri ilə əmək bazrının özünü 

tənzimlənməsi, marksist məktəb kapitalizmin xüsusiyyətləri ilə, monetaristlər real əmək 

haqqının  dinamikası  institutsional  məktəb  isə  əhalinin  səviyyəsinə  sosial,  mənəvi,  dini, 

amillərin  təsiri  ilə  əlaqələndirmişlər  son  dövrlərdə  işsizliyə  istehsalın  və  məşğulluqun 

fiziki  həcminin  dəyişməsi  (müqavilə  nəzəriyyəsi)  və  çevik  əmək  bazarının  olmaması 

(çevik əmək konsepsiyası) kimi yanaşılır. 

25.  şsizliyin formaları 

Friksiоn  işsizlik  tаm  məşğulluq  zаmаnı  iş  yеrlərinin  dəyişməsi  ilə  qısа  vахt  ərzində 

bаş  vеrən  işsizlikdir.  Əhаlinin  müхtəlif  səbəblər  üzündən  iş  yеrlərinin  dəyişdirilməsi 

təbiidir,  çünki  hər  bir  işçinin  hər  hаnsı  bir  yеrdə  özünə  müvаfiq  iş  yеri  tаpıb  işləmək 

---