Microsoft Word Iqt mikro cavablar imtahan doc
Yüklə 357,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sosial yönümlü bazar
- 5.4 Bazar iqtisadiyyatının milli modell əri v ə onların xarakterik xüsusiyy ətl əri
Liberal model — xüsusi mülkiyyətin möhkəm mövqeyi ilə fərqlənir. Daha çox Amerika iqtisadiyyatında fəaliyyət göstərir. Bu modelin xarakterik xüsusiyyətləri ondan ibarətdir ki, deyildiyi kimi burada dövlət mülkiyyətinə nisbətən xüsusi mülkiyyətin çəkisi yüksəkdir, bu isə xüsusi sahibkarlığı daha da inkişaf etdirir. Dövlətin iqtisadiyyatı tənzim etməsi minimum dərəcədədir, makroiqtisadi prosesləri əhatə edir, ancaq elm və biznesin təşkilində rolu vardır. Buna görə də ümumi Milli məhsulda dövlət büdcəsinin xüsusi çəkisi azdır, sosial məsələlərin həlli nəzərdə tutulmur, o ancaq qalıq prinsipinə uyğun aparılır. Sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı modeli ilk dəfə Almaniyada tətbiq olunmuşdıır. Alman neoliberalisti V.Oykenin sosial — bazar təsərrüfatı nəzəriyyəsini L.Erxard 1998-ci ildə alman iqtisadiyyatında praktiki olaraq həyata keçirmişdir. Bu modeldə dövlət xüsusi mülkiyyətdən fərqli olaraq qiymətləri və gömrük işlərini, texniki normaları tənzimləməklə iqtisadiyyata güclü təsir edir, onun fəaliyyəti daha çox sosial istiqamətə yönəldilir, səhiyyə — təhsil və basqa xidmət sahələri əhaliyə məxsus olmaqla dövlət tərəfındən maliyyələşdirilir. Hləmçinin təsərrüfatın bütün sahələrinin (iri, orta və xırda) sabit inkişafı üçün şərait yaradılır ki, bu da işsizliyi minimuma endirir. Sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı modelindən biri də sosail — demokrat modelidir. Bu model daha erkən və daha çox sveçrədə inkişaf etdiyi üçün onu sveç modeli də adlandırırlar. Bu model dövlət mülkiyyətinin həddindən artıq çox olması ilə fərqlənir. Ümumi milli ınəhsulda dövlət büdcəsinin payının çox olmasına rəğmən dövlət aztənıinatlı əhalinin yaşayış səviyyəsini yüksəltmək ücün milli gəlirin yenidən bölgüsü hesabına güclu sosail siyasət yeridilir. şsizlik dövlət səviyyəsiııdə təşkii edilərək omın səviyyəsi 2%-dən yuxarı qalxmır. Ümumi milli ınəhsulda dövlət büdcəsinin payı 70% təşkil edir və bunun 50% sosial ehtiyacların ödənməsinə gedir
Bu modellərlə yanaşi digər diqqəti çəkən milli modellər də mövcuddur. Daha çox əmək intizamına əsaslanaraq əmək məhsuldarlığının yüksək inkişaf səviyyəsi ilə xarakterizə olunan Yapon modeli xüsusilə fərqlənir. Onun mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, milli mənafelərin təmin olunması əsasında bütün ehtiyatlar ancaq ölkənin iqtisadi artımının inkişafına yönəldilərək hərbi xərclərdən imtina edilir. Fransız modeli dövlətin tənzimləyici rolunun yüksək olması və 5- lik planların həyata keçirilməsi ilə xarakterizə olunur. Yapon möcüzəsinin əsas səbəbi 5-lik cari və 30 illik strateji planların hazırlanması və həyata keçirilməsidir. Ən mütərəqqi modellərdən Cənubi Koreya və Çin modellərini də göstərmək olär. Bu model də iqtisadi inkişafın planlaşdırılması, kiçik biznesin inkişafı üçün indikativ planlaşdırma, idxalın xüsusi dövlət nəzarətində olması ilə xarakterizə olunur. Çin Xalq Respublikası sosialist ölkəsi olmasına baxmayaraq planlı əmtəə iqtisadiyyatı modelinə keçmişdir. Bu bazar prinsiplərinə əsaslanan sosialist iqtisadi sisteminin prinsiplərini özündə birləşdirən modeldir. Siyasi və iqtisadi müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan üçün uyğun model sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatıdır. Azərbaycan reallığı üçün dövlət mülkiyyətinin nisbətən yüksək olması iqlisadiyyatın döviət lərəfındən daha geniş tənzim edilməsi, xırda və orta sahibkarlığın inkişafının əhalinin sosial ınüdafiəsinin təmin edilməsinin köməyi bu modelin iqtisadi inkişaf modeli kimi seçilməsinə səbəb oldu. 5.5 Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatının formalaşmasının ümumi cəhətləri və
Sovet dövründə Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın quruluşu SSR xalq təsərrüfatının bir elementi kimi onun tələblərinə uyğun formalaşdırılmışdır. Buna görə də yeni iqtisadi sistemə transformasiya dövründə bütün sahələrdə iqtisadi – siyasi sosial islahatlar nəticəsində struktur siyasət vasitəsilə bazar iqtisadiyyatına uyğun sahibkarlığın bütün formalarının inkişafını
formalaşdırmaq lazım gəlirdi. Hər şeydən əvvəl özəlləşdirmənin həyata keçirilməsi makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsi,sahibkarlığın həvəsləndirilməsi,xarici iqtisadi əlaqələrin liberallaşdırılmasının həyata keçirilməsi lazım idi. Azərbaycan Respublikası bazar iqtisadi sisteminə keçiddə müstəqillik haqqında Konstitusiya aktı qəbul etdikdən sonra ilk olaraq iqtisadi islahatların hüquqi bazasını yaratdı.milli pul vahidindən
manat dövriyyəyə buraxıldı, əmtəə və xidmətlər bazarı, maliyyə bazarı, əmək bazarı formalaşdırılmış və bazar mexanizminin elementləri səmərəli fəaliyyət göstərir. Bazar iqdisadiyyatının məzmun və mahiyyətini özündə ə ks etdirən azad sahibkarlıq qərarlaşmışdır. Azərbaycan iqdisadiyyatında bazar münasibətlərinin inkişafı iqtisadi-sosial həyatın bütün sahələrinin inkişafına şərait yaratmış və sosial yeniliyi bazar iqdisadiyyatı reallaşmışdır ölkəmizdə bazar münasibətlərinin inkişafı milli iqdisadiyyatımız dünya bazar sivilizasiyasına uyğunlaşdırılır.
Mövzu 6. Rəqabət və inhisarlar. Antiinhisar tənzimlənməsi 6.1 Rəqabətin mahiyyəti və meydana gəlmə tarixi Tələb, təklif və qiymətlə yanaşı rəqabət də bazar iqtisadiyyatının mühüm ünsürü kimi çıxış edir. Rəqabət latın sözü olub «toqquşmaq» mənasını verir. O qiymət mexanizmi ilə birlikdə bazar iqtisadiyyatının ən mühüm zəruri tənzimləyicisidir. Rəqabət istehsalın və reallaşmanın ən yaxşı şəraitinə nail olunması üçün bazar subyektlərinin cəhdidir. O tələb və təklifin qarşılıqlı əlaqəsinə, bazar qiymətinin tarazlaşmasına doğru hərəkət edən iqtisadi qüvvədir. Rəqabət məhsul satışından maksimum/mənfəət almaq uğrunda əmtəə istehsalçılarının bəhsləşməsidir. O bazarın hər bir subyektinin (istehsälçısının) oz məhsullarını reallaşdırmaq üçün işgüzar münasibətlərini müəyyən edir. Bu isə öz məqsədinə çatmaq üçün onların arasında rəqabətə səbəb olur. Çoxlu sayda istehsalçılann xüsusi mənafeləri qarşılaşır və nəticədə onlar məcburi qaydada orta tarazlı qiymət qoyulmasında razılaşırlar. Rəqabətin meydana gəlməsi üçün ilkin şərt bir-biri ilə heç bir asılılığı olmayan və müəyyən mülkiyyətə malik olan istehsalçıların olmasıdır. Digər şərt bu istehsalçıların öz əmtəələrini reallaşdırmaq üçün əmtəə — pul münasibətlərinin olmasıdır. 6.2 Rəqabətin tipləri: Azad vergi – təkmil rəqabət Rəqabətin mahiyyətini izah etdikdən sonra onun tiplərinin xarakteristikasını şərh etmək lazımdır. Rəqabətin əsasən iki tipi mövcuddur: təkmil (azad) və qeyri -t əkrnil. Azad rəqabət hələ Yüklə 357,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|