Microsoft Word insan huquqlar? v? qacq?nlar doc
Yüklə 180,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QAÇQINLARIN HÜQUQLARININ POZULMASI
- MƏHDUDLAŞDIRICI TƏDBİRLƏR
- SIĞINACAQ AXTARAN ŞƏXSLƏRLƏ PİS RƏFTAR
- SIĞINACAQ AXTARAN ŞƏXSLƏRİN ÖZ HÜQUQLARINDAN MƏHRUM EDİLMƏSİ
- YAŞAMAQ, AZADLIQ VƏ TƏHLÜKƏSİZLİK HÜQUQLARININ POZULMASI
- QAÇQINLAR VƏ İRQÇİLİYİN VƏ YA KSENOFOBİYANIN KOBUD TƏZAHÜRLƏRİ
- Sorğuları bu ünvanlara göndərin: Centre for Human Rights United Nations Office at Geneva 8-14 avenue de ia Paix
- New York, N.Y. 10017, United States of America
26 hissəsidir. Meydana çıxan problemlərin əsasında duran amillərə bu yanaşmalar çərçivəsində təsir göstərmək lazımdır. Hal-hazırda qaçqınların mənsub olduqları ölkələrdəki siyasi və iqtisadi vəziyyətlərə, o cümlədən xarici və daxili münaqişələrə, insan hüquqlarının pozulması hallarına, iqtisadiyyatın inkişaf səviyyəsinə və onun durumuna daha çox diqqət yetirilir. Bütün bu məsələlər bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədədir. Dövlətlər dəfələrlə qeyd ediblər ki, insan hüquqları bir-birindən asılıdır və təkcə mülki və siyasi hüquqları deyil, həmçinin iqtisadi, sosial və mədəni hüquqları da əhatə edir. Bütün bu hüquqlara riayət olunması insanın inkişafının təmin edilməsi və insan ləyaqətlərinin qorunub saxlanmasının zəruri şərtidir. İnsan Hüquqları Komissiyası kütləvi tərketmələrin vaxtında qarşısını almaq sahəsində fəaliyyət göstərməklə yanaşı son illər ölkə daxilindəki köçkün şəxslərin ağır vəziyyətini də nəzərdən keçirmişdir. 1992-ci ildə, xüsusilə də ölkə daxilində köçkün olan şəxslərlə bağlı insan hüquqlarına dair məlumatların toplanılmasına və insan hüquqlarına, humanitar məsələlərə, qaçqınlara dair mövcud beynəlxalq hüquq və normaları, həmçinin onların ölkə daxilində köçkün olan şəxslərə tətbiqinin mümkünlüyünün öyrənilməsi üçün Baş Katibin nümayəndəsi təyin edilmişdir. Həmin nümayəndənin məruzəsi Komissiyaya növbəti il, onun qırx doqquzuncu sessiyasında təqdim edildi. Həmin məruzədə beynəlxalq sistem çərçivəsində köçkün şəxslər probleminin insan hüquqları ilə bağlı aspektlərinin onun humanitar, siyasi və iqtisadi aspektləri ilə sıx şəkildə əlaqəli oldğunu nəzərə almaqla, bu problemlə məşğul ola biləcək hər şeyi əhatə edən mexinizm
27 yaradılması tövsiyyə olunurdu. Bu mexanizmin ən mühüm funksiyalarından biri əhalinin köçkünlüyə məruz qalmasının əlamətlərini ilkin mərhələdə aşkara çıxarmaq məqsədilə situasiyaları müşahidə etmək ola bilərdi. Bu cür ilkin xəbərdarlıq sisteminin yaradılması köçkün əhalinin iztirablarının yüngülləşdirilməsində və gələcək köçmələrin önlənməsinə yönəldilən yekdil fəaliyyət çərçivəsində ilk addım olardı.
Hazırda beynəlxalq birlik etiraf etmişdir ki, insan hüquqlarının pozulması kütləvi tərketmələrin ən əsas səbəblərindən biridir. Bu problemi törədən hadisələrin önlənilməsi sahəsində səy göstərilməsinə davam edilir, amma, sığınacaq axtaran şəxslərin mənsub olduqları ölkələri tərk etdikdən sonra üzləşdikləri çətinliklərə getdikcə daha çox diqqət yetirilir. Üç məsələ narahatçılıq doğurur. Birincisi, sığınacaq axtaranları öz ərazisinə buraxmamaq meylidir və bu, daha çox əndişə doğurur. İkincisi, sığınacaq axtaranların onlara sığınacaq verilməsi barədə xahişlərinin nəzərdən keçirildiyi dövrdə, habelə qaçqın statusu aldıqdan sonra onların minimum hüquqlarının pozulmasıdır. Başqalarına qarşı dözülməzlik, irqçilik, ksenofobiya, təcavüzkarlıq, milli və etnik zəmində ziddiyyətlər və münaqişələr dünyanın bir çox rayonlarında güclənməkdədir və bütün bunlar əhalinin daha çox qruplarının, xüsusilə də sığınacaq axtaran şəxslərin və qaçqınların mənafeyinə toxunur. Üçüncüsü, qaçqınların mənsub olduqları ölkələrdə hüquqlarının pozulmasının davam etməsi və bu pozuntuların qaçqınların könüllü surətdə geri qayıda bilmələrindən əvvəl aradan qaldırılmasının zəruriliyidir.
28
Sığınacaq axtaran şəxsləri öz ərazisinə buraxmamaq meyli getdikcə güclənir. Bəzi hökumətlər sığınacaq axtaran şəxslərin, iqtisadi miqrantların və qeyri-leqal xaricilərin axını şəraitində onların ərazisinə girişə mane olan məhdudlaşdırıcı tədbirlər həyata keçirmişlər. Bu tədbirlərə bəzi ölkələrin vətəndaşlarının viza ala bilməsi üçün mürəkkəb və ağır şərtlərin müəyyənləşdirilməsi və rəsmi sənədləri olmayan xarici sərnişinləri daşıyan aviaşirkətlərə qarşı cərimələr qoyulması daxildir.
PİS RƏFTAR
Bəzi hallarda sığınacaq axtaran şəxslərlə rəftar zamanı minimum zəruri normalara riayət edilmir. Kimin qaçqın olmasının müəyyən edilməsindəki qeyri-adekvat prosedurlar və təyyarə limanlarında və sərhədlərdə ölkəyə girişdən imtina sığınacaq axtaran bəzi şəxslər üçün böyük çətinliklər törədir. Bu təcrübə bəzən sığınacaq axtaran şəxslərin zorla onların həyatı, azadlığı və təhlükəsizliyi üçün qorxulu olan yerə - öz ölkələrinə qaytarılması kimi qeyri-insani formalar alır. Bəzən o həddə çatır ki, sığınacaq axtaran şəxslərlə dolu gəmilər müəyyən rayonlarda sahilə yan almağa cəhd göstərərkən, onları yenidən geri, dənizə qayıtmağa məcbur edirlər. Nəticədə bu şəxslər aclıqdan ölür və ya dəniz quldurlarının və köpək balıqlarının asan ovuna çevrilirlər. Pis rəftarın digər nümunələri fiziki zorakılıq, sığınacaq axtaran şəxslərin uzun müddət ərzində və heç bir qanuni əsas olmadan dustaqda saxlanılması, həmçinin kobud istintaq prosedurlarıdır. Həmçinin hökumət də qaçqınların və sığınacaq axtaran şəxslərin müdafiəsini lazı-
29 mi qaydada təmin etməyə bilər və nəticədə onlar irqçilik və ksenofobiyanın törətdiyi fiziki zorakılığın qurbanı olmaq təhlükəsi altına qalırlar.
Sığınacaq axtaran şəxslərin problemləri nəhayət onlar sərhədi keçdikdən və sığınacaq istəmələri barədə xahişlərini nəzərdən keçirilməsinin birinci mərhələsindən, - yuxarıda da qeyd edildiyi kimi çox vaxt bu yol onların tutulub saxlanılması, ya da istintaqla nəticələnir, - keçdikdən sonra bitmir. Sığınacaq verilməsi haqqındakı ərizələri müzakirə olunan müddətdə və hətta qaçqın statusu aldıqdan sonra belə onlar bir xeyli məhdudlyyətlər və maneələrlə üzləşə bilərlər. Bəzi hallarda qaçqınlar düşərgələrdə yaşamağa məcburdular və buna görə də məhkəmələrə və hüquqi yardıma yol tapmaq imkanından məhrumdurlar. Bundan əlavə, qaçqınlar işə girmək öz işini qurmaq və ya torpaq almaq iqtidarında olmaya bilərlər. Faktiki olaraq, qaçqınlar zorla geri qaytarılmadıqları zaman, bir çox hallarda onlar qəbul edildikləri ölkələrdə ləyaqətlərini alçaldan həyat şərtləri ucbatından oradan getmək zərurətini hiss edə bilərlər.
HÜQUQLARININ POZULMASI
Bəzi rayonlarda qaçqınlar vaxtaşırı hücum və sui-istifadələrin obyektinə çevrilirlər. Düşərgələrə və qaçqın məntəqələrinə hərbi və ya silahlı hücumlar zamanı çoxları tələf olur. Gənc və yeniyetmə kişi qismi tez-tez hərbi və qiyamçı birləşmələrə qulluğa çağrılır və vətəndaş müharibələrində iştiraka məcbur edilir. Qaçqın düşərgələrinə edilən hücumlar Birləşmiş Mil-
30 lətlər Təşkilatının Baş Assambleyası tərəfindən çoxsaylı qətnamələrdə pislənmişdir. İnsan Hüquqları Komissiyası da konkret hallarla bağlı, məsələn, Livan düşərgələrində Fələstin qaçqınlarına, Tailand - Kamboca sərhəddindəki qaçqınlara edilən hücumlarla bağlı öz narahatçılığını ifadə etmişdir. Qaçqınların ən zəif qrupları qadınlar və uşaqlardır. Uşaqların hüquqları haqqında Konvensiyada (1989-cu il) qaçqın uşaqlara “lazımi qaydada müdafiə və humanitar yardımı” göstərilməsi (22-ci maddə) xüsusi şəkildə nəzərdə tutulmuşdur. Qaçqınların əksər hissəni qadınlar təşkil edir. Sığındıqları ölkələrdə onlar tez-tez fiziki zorakılığın və seksual təhqirin qurbanları olurlar.
Son illər qaçqınlara və sığınacaq axtaran şəxslərə zorakılıq tətbiq edilməklə hücum hallarının nəzərə çarpacaq qədər artdığı qeyd edilir. Bu hadisələrin geniş yayıldığı bəzi ölkələrdə qaçqınlar daim fiziki zorakılığın qurbanı olmaq təhlükəsinin qorxusu altında yaşayırlar və öz həyatları və təhlükəsizlikləri üçün əndişə keçirirlər. Xaricilərin xüsusilə zəif qrupu kimi qaçqınlar tez-tez irqçi nifrətin təzahürlərinin başlıca obyektinə çevrilirlər. Bəzi ölkələrdə siyasi diskusiyaların gedişində çox vaxt xaricilərlə bağlı bütün məsələlər bir-birinə qarışdırılır. Sığınacaq axtaran şəxslər, qaçqınlar, iqtisadi miqrantlar, mühacirlər və mövsümi fəhlələr çox vaxt xaricilərin ümumi kateqoriyasında birləşirlər. Bunun da nəticələri üçlü xarakter daşıyır. Birincisi, qaçqınların müdafiəsi və onların zorla geri qaytarılmalarının qadağan olunması prinsipləri dəfələrlə pozulur. İkincisi, qaçqınlara qarşı zorakılıq hallarının sayı artır. Üçüncü-
31 sü, qaçqınlar probleminin humanitar planda deyil, siyasi planda nəzərdən keçirməyə başlamışlar və nəticədə mühacirlərlə bağlı siyasətlə qaçqınlara dair siyasət arasındakı hüdudlar yox olmağa başlamışdır.
İnsan hüquqları problemi ilə qaçqınlar problemini, nəhayət bir də uzun müddətli qərarlar axtarışı məsələsi birləşdirir. Qaçqınların statusu haqqında Konvensiyanın 1-ci maddəsinin S bəndində qeyd edilir ki, qaçqınların statusu daimi deyildir və sonra bu Konvensiyanın müddəalarının müvafiq şəxslərə hansı şərtlərdə bir daha şamil edilmədiyi sadalanır. Sürgün (ölkədən çıxarılma) qaçqınlar probleminin nə uzunmüddətli, nə də əsl humanitar həlli deyildir. Vətənlə məcburi ayrılma forması olan sürgün məsələnin yalnız müvəqqəti həllidir. Lakin repatriasiya yalnız o halda məqsədəuyğun və humanitar xarakter daşıya bilər ki, o, könüllülük əsasında və qaçqınların malik olduqları insan hüquqlarına riayət olunmasının təmin edildiyi təqdirdə həyata keçirilsin. Qaçqınların mənsub olduqları ölkələrdə insan hüquqlarının pozulmasına davam edildikcə hər hansı bir qaçqının könüllü evə qayıtmaq qərarına gələcəyinə güman çox azdır. Deməli, qaçqınların könüllü geri qayıtmalarının ən zəruri şərti insan hüquqlarının bütün kateqoriyalarına hörmətin və onların təşviqinin bərpa olunması və qaçqınların mənsub olduqları ölkələrdə hərbi münaqişələrə son verilməsidir.
32
Qaçqınlar probemi beynəlxalq birliyə meydan oxumaqda davam edir. Qaçqınları qəbul edən ölkələr bundan sonra da onların müdafiəsi ilə bağlı öz öhdəliklərini yerinə yetirməli, digər xalqların nümayəndələrinə qarşı dözümlülük şəraitinin yaradılmasına yardım göstərməli olduqları halda qaçqınların mənsub olduqları ölkələr əhalisinin vətəni kütləvi tərketmələrinə səbəb olan fəaliyyətlərin qarşısını almağa borcludurlar. Eyni zamanda, beynəlxalq birlik yeni qaçqın axınlarının vaxtında qarşısının alınması üçün ən səmərəli yollar axtarıb tapmalıdır. Bu hadisələri törədən səbəbləri dərindən öyrənilməsi və yaranmış vəziyyəti yaxşılaşdırmaq istiqamətində fəaliyyət göstərilməsi davam etdirilməlidir. Əgər qaçqın axınlarının başlıca səbəbi yoxsulluqdursa, onda onun həlli yollarından biri inkişaf məqsədilə yardım və texniki yardım göstərilməsi ola bilər. Əgər vətəni kütləvi tərketmələrin əsas səbəbi inan hüquqlarının pozulmasıdırsa, onda problemin həlli hadisələrin gedişatının Birləşmiş Millətlər Təşkilatı sistemi orqanları tərəfindən daim müşahidə edilməsindən, pozuntu hallarının beynəlxalq birlik tərəfindən pislənməsindən, konkret situasiyaları öyrənmək məqsədilə xüsusi məruzəçilərin təyin edilməsindən və tövsiyyələr hazırlanmasından ibarət ola bilər. Əgər qaçqın axınlarını doğuran səbəblər zorakılıqlar tətbiq edilən münaqişələrdirsə, onda məsələnin həlli preventiv (qoruyucu) diplomatiya sahəsində, münaqişələrin nizama salınması aləti kimi vasitəçiliyə yardım göstərilməsində, həmçinin humanitar hüquq müddəalarına riayət olunmasında tapıla bilər. Lakin beynəlxalq birlik həmişə fövqəladə vəziyyətlər-
33 də fəaliyyətə hazır olmalıdır. Bu baxımdan BMT Baş Katibi tərəfindən yaradılan ilkin xəbərdarlıq sistemi böyük əhəmiyyət kəsb edə bilər. O, iri qaçqın axınlarını törədə biləcək situasiyaların qabaqcadan aşkar edilməsində mühüm rol oynaya bilər. Fövqəladə vəziyyətlərdə ən səmərəli reaksiya üsulu həmişə əlaqələndirilmiş və ümumi sistemə malik yanaşma üsulu olacaqdır. Beynəlxalq birliyə meydan oxuyan digər bir problem isə öz ölkələri daxilində köçkün olan, sərhəddi keçib kəskin ehtiyac duyduqları müdafiə və yardım ala biləcəkləri ərazilərə gedə bilməyən şəxslərin problemidir. Son məlumatlara görə dünyada ölkə daxilində köçkün olan 24 milyondan çox insan vardır. Onların çoxu ümidsiz vəziyyətdədir, çünki, onlar çox zaman hərbi əməliyyatlar zonasında qalmağa məcburdurlar, doyunca qidalanmamaqdan əziyyət çəkirlər, içməli sudan və tibbi xidmətlərdən istifadə etmək imkanlarından məhrumdurlar. Ölkə daxilində köçkün şəxslər problemi gələcək illərdə də beynəlxalq birlik üçün ən ciddi şəkildə meydan oxumaqda davam edəcəkdir.
34
Sorğuları bu ünvanlara göndərin: Centre for Human Rights United Nations Office at Geneva 8-14 avenue de ia Paix 1211 Geneva 10, Switzeriand New Yorf Office Centre for Human Rights United Nations New York, N.Y. 10017, United States of America
35
This brochure is the translation of the materials publishing by Human Rights Center of United Nations Organization Department at Geneva. The material translating by Tehran Veliyev dedicated to the refugees problems. There are information about the organizations which have activities for the refugees problem. The policy of the UN organizations and documents, the principles of this documents are the main matter of this brochures. There are information about the statutes of reftjgees, they rights in this booklet. The activities of international commonweal's for the -solving of refugees problem is the actual question in modern world. Мəҹмуə Бирлəшмиш Миллəтлəр Тəшкилатынын Ҹеневрəдəки Шөбəсинин Инсан Һүгуглары Мəркəзинин нəшр етдији материалларын тəрҹүмəсидир. İndiyədək “İnsan hüquqları seriyasından” çap edilib: 36
İnsan hüquqlarına dair mexanizm İnsan hüquqları Bəşəriyyətin başlıca ideyası
İnsan hüquqlarının qorunması və təşviqi ilə məşğul olan milli təsisatlar
Yüklə 180,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|