76
bilər. Ola bilər ki, bəzi adamlar bunu müsbət, bəziləri isə mənfi
hal kimi adlandırsın;
-kütləvi idman Qərbdədirsə, Çin, Yaponiya və Cənubi
Koreyanı çıxmaq şərtilə, Şərqdə bu sahədə qıtlıq hökm sürür və s.
Mədəni
zənginlik,
çoxçalarlıq
baxımından
demək,
müqayisə etmək çox çətin olar ki, Şərq mədəniyyəti zəngindir,
yoxsa, Qərb mədəniyyəti. Şərqdə Qədim Çin, Hindistan,
İ
kiçayarası mədəniyyət, Aralıq dənizi mədəniyyəti, Misir
mədəniyyəti çox zəngin olub. Yunanlar bu mədəniyyətlərdən
elementlər götürüblər. Ərəb mədəniyyəti orta əsrlərdə əsas
mədəniyyətlərdən biri hesab edilirdi. Hər bir mədəni qütbün,
cəhətin öz tərkib zənginliyi vardır. Lakin hesab etmək olar ki,
burada əsas məsələ xalqların mədəniyyətinin, elminin onların
təfəkkürünün rasionallaşmasına yüksək səviyyədə xidmət
etməsindən asılıdır. Ola bilər ki, zəngin mədəniyyəti olan xalq
iqtisadi və siyasi baxımdan, insan hüquqlarının təminatı
baxımından geri qalsın.
Ə
gər biz Qərb və Şərq cəmiyyətlərini nisbi olaraq
qiymətləndirsək,
mövcud
standartlar,
sistemli
həyat
baxımından qeyd edə bilərik ki, Qərbin qiyməti “beş”, Şərqinki
isə “üç” olar. Bu mövqe heç də Avropasentrizmə əsaslanmır,
müşahidələr və müqayisələr əsasında belə bir qənaətə gəlinir.
Qərblə Şərq arasında köklü fərqlər yaşanır. Fərqlər isə
regiondan-regiona
keçərək
iki
fərqli
mədəniyyətin
inkişafına qarşılıqlı təsirlər göstərir.
Bu mənfilikləri aşağıdakılar hesab etmək olar:
İ
lk növbədə qeyd etmək olar ki, Qərbdəki mövcud sürətli
inkişaf iqtisadi cəhətdən zəif inkişaf edən ölkələrdə
rüşvətxorluq və korrupsiyaya yol açır.
77
Səbəbləri:
Qərb tərəfindən istehsal olunan məhsullar Şərq bazarlarına
çıxarılır. O da məlumdur ki, Qərbdə istehsal olunan
məhsulların Şərqdə hamı tərəfindən alınması mümkün deyil.
Bir də ki, Şərq cəmiyyətləri kütləvi olaraq, Yaponiyanı, Cənubi
Koreyanı çıxmaq şərtilə, yüksək texnoloji məhsullar, məsələn,
avtomobil
almaq
imkanlarına
malik
olmur.
Şə
rq
cəmiyyətlərinin əksəriyyətində iqtisadi vəziyyət gərgin
olduğundan, istehsalın səviyyəsi, tələb və təklif baxımdan,
bazara görə Qərbdən geri qalır. Əksər şərqli öz aylıq əmək
haqqına (bəzi iş adamlarının qazancları istisna olmaqla)
Qərbdə istehsal olunan yüksək texnoloji məhsulları ala bilmir.
Lakin həmin vasitələrdən, bahalı əşyalardan (məsələn, yaşayış
mebeli) istifadə etnəyə can atır, istəkləri böyüyür. Bu baxımdan
da,
xüsusilə
ə
ksər
dövlət
məmurları
öz
vəzifə
səlahiyyətlərindən
istifadə
edərək,
ə
haliyə
“hüquqları
satmaqla” məşğul olurlar və “satışdan” varlanırlar. Şərq
ölklərinin əksəriyyətində hüquqların bir “alqı-satqı bazarı”
yaranır.
Qərb ölkələrində yüksək həyat tərzini, dəbdəbəli yaşayış
evlərini, firmalar tərəfindən tikilən dəbdəbəli geyimləri görən
məmurların əksəriyyəti öz vəzifələrindən istifadə edərək
hüquqların alqı-satqısı ilə məşğul olurlar. Rüşvətə şərait
yaradan amillər içərisində yaxşı müalicə almaq, bahalı
məkanlarda istirahət etmək, dəbdəbəli toy mərasimləri
keçirmək və s.-ni də qeyd etmək olar. Bu da cəmiyyətlərdə
kəskin fərqlər yaradır, sinfi qarşıdurmalara, sabitsizliyə səbəb
olur. Qərbdə istehsal olunan əksər məhsulları Şərq öz normal
iqtisadi gücü ilə əldə edə bilmədiyindən, mütləq olaraq qrup
şə
klində və ya fərdi qaydada vəzifəli şəxslər hüquqların “alqı-
satqısı”nı təşkil edir.
İ
kinci
amil
olaraq
qeyd
etmək
olar
ki,
Qərb
cəmiyyətlərində geyimlərdə olan açıq-saçıqlıq, həmçinin cinsi
78
fərdlərin açıq ünsiyyəti formaları Şərqə gələndə və
cəmiyyətlərdə özünə yer alanda, Şərqin mühafizəkarları
tərəfindən kəskin olaraq tənqidə məruz qalır. Bu da
cəmiyyətlərdə narazlığa gətirb çıxarır. Şərq cəmiyyəti Qərbdən
gələn bu ənənə üçün bloklar qoymağa başlayır.
Üçüncü amil olaraq, nəzərə almaq olar ki, Şərq ölkələrində
qadınların əksəriyyəti daha çox bər-bəzəyə (arabeskalar)
üstünlük verirlər. Onların bir çoxu əsasən zahir axtarırlar. Bu
baxımdan da xanımların aildə kişilərdən çox şeyləri (məsələn,
qızıl zinət əşyaları, bahalı geyimlər (məsələn, xəz dərilər) tələb
etmələri, eləcə də Avropa, Yapon və Cənubi Koreya
avtomobillərinə olan istəkləri də Şərq cəmiyyətlərində
rüşvətxorluğa və korrupsiyaya yol açır.
Qərb Şərqdən gələn terror dalğaları üçün narahat olur.
Avropaya gedən və Avropanın müasir liberallığına zərbələr
vuracaq Şərqin geridə qalmış adət və ənənələrindən (məsələn,
qadınların qapalı geyimləri),yaşayış vərdişlərindən ehtiyat edir
və pis hallara gətirib çıxaracağından ehtiyatlanır.
Bakı şəhərində “beynəlxalq sülh paradları”nın
keçirilməsi və əhəmiyyəti
Azərbaycan Şərqlə Qərb arasında mədəni bağlantı
yaratmaq iqtidarına malik olan bir ölkədir və dövlət, eləcə də
cəmiyyət səviyyəsində apardığı siyasət də onun belə statusunun
formalaşmasını şərtləndirir. Regional siyasətin mahiyyətində,
mühitində məhz bu amillər dayanır. Tarazlı siyasətə
Azərbaycanın
milli
mentaliteti
(milli
mentalitetini
formalaşdıran genetik təbii psixika (təbii genlərdən yaranan),
həmçinin, adət-ənənələrin coğrafi cəhətlərdən qəbul etdiyi
elementlər
üzrə
tərkib
zənginliyi,
bu
elementlərin
formalaşdırdığı biofizioloji amillər, anatomik və xarakter
quruluşu (insanların daxili aləmləri və xarici görünüşü, obrazı)
dini baxışların liberallığı, cəmiyyətdə dünyəviliyə meyilliyin
Dostları ilə paylaş: |