Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 Bununla əlaqədar “Kaspi” qəzetində Əhliyevin “Səhnənin tərbi- yəvi əhəmiyyəti” 1 məqaləsi dərc edilmişdi. Müəllif xalq kütlələ- rinin estetik tərbiyəsi haqqında bir sıra müddəalar söyləmişdir. Ü.Hacıbəylinin cavabından sonra (Hacıbəylinin cavabı sonra veriləcəkdir) Əhliyev yeni müddəalarla çıxış etmişdir. Onun Hacıbəyliyə etirazları əsasən aşağıdakılar idi: “Mürəkkəb şeyləri yaxşı başa düşmək üçün, sadə şeyləri anlamağı bacarmaq la- zımdır” – deyirdi. Opera mürəkkəb janrdır və Azərbaycan xalqı onun qavranıl- ması üçün hazır deyil 2 . Əhliyev bu məsələni dəqiqləşdirərək ya- zırdı: “Mən səhnə sənətinin incəliklərini asanlıqla başa düşən ayrı-ayrı xoşbəxt şəxsləri yox, ciddi və düzgün tərbiyəyə ehtiya- cı olan xalqımı nəzərdə tuturam” 3 . Elə bu səbəbə görə, Əhliyev Azərbaycan operasının əhəmiy- yətini inkar edirdi. Elə düşünmək olar ki, tənqidçi opera janrının qavranılmasını mürəkkəb saydığı üçün yüngül qavranılan səhnə əsərlərini və ilk növbədə operettanı müdafiə etməlidir. Lakin operetta da Əhliyevi təmin etmir. Azərbaycanda bu vaxt “Arşın mal alan”, “O olmasın, bu olsun” kimi həmin janrın klassik nümunələri tamaşaya qoyulur- du ki, onlar yalnız Azərbaycanda deyil, onun hüdudlarından çox-çox uzaqlarda da böyük müvəffəqiyyət qazanmışdı. Əhliyev isə əsasən Azərbaycan operettalarını nəzərdə tuturdu. Hacıbəyli- yə verdiyi cavabda Əhliyev yazır: “Mən bu günlər qəsdən bəzi müsəlmanların teatra getmələrinin səbəbini öyrəndim. Lakin ol- duqca müxtəlif cavablar aldım: biri cavab verdi ki, Ağdamskinin oxumağını sevir, digəri deyir ki, Əliyevin komizmini çox sevir və s. (adlarını çəkdiyimiz aktyorlar məhz Ü.Hacıbəylinin opera və operettalarının ifaçıları idi).” Əhliyevin məqalələrində çoxlu dolaşıqlıq, düşünülməmiş fi- kirlər var. O, janrların qəribə ierarxiyasını təyin edir, buna əsa-
1 Мамедов – Ахлиев. А. О воспитательном значении сцены. “Каспий”, 1917, № 246. 2 “Kaspi” qəzeti, 1917, № 246. 3 Yenə orada. 19
sən janrlar belə ardıcıllıqla düzülmüşdür: əvvəl faciələr, sonra dramlar, daha sonra isə “ağıllı süjetli” komediyalar gəlir. O, Meyerxoldun “Teatrın böhranı” kitabına istinadən təsdiq edirdi ki, dram səhnə əsərləri digərlərindən daha qiymətlidir. “Məncə qərəzsiz heç bir şəxs isbat etməz ki, operettaların tər- biyəvi əhəmiyyəti dram əsərlərindən çoxdur” – deyə Əhliyev öz fikrini böyük inadkarlıqla təkrar edir. Səhnənin tərbiyəvi əhəmiyyətinin problemlərini Əhliyev çox ziddiyyətli və dolaşıq başa düşürdü. Bir tərəfdən o, xalq ilə sadə, aydın dildə danışmağa çağırır, digər tərəfdən isə Azərbaycan operettasının məşhurluğunu və aydınlığını tənqid edirdi. “Bizdə ciddi drama getdikdə, teatrda tamaşaçı aktyordan az olur, lakin operetta qoyulduqda tamaşaçı teatrı ağzına qədər dol- durur, bu fakt onu aydın göstərir ki, camaat teatra səhnə sənətinə məhəbbət üçün deyil, əylənmək üçün gedir”. 1
Əhliyev doğru olaraq deyirdi ki, geri qalmış tamaşaçının zövqünə uyğunlaşmaq lazım deyil, lakin o, xalqın estetik tərbi- yəsi məsələsini çox sadələşdirilmiş şəkildə başa düşürdü. Əhli- yevin fikrincə, bizim vəzifəmiz öz xalqımızı ciddi tərbiyələndir- məkdir, onda xoş əməllər oyatmaqdır, xalq öz mənəvi inkişafın- da kifayət qədər qalxdıqda, onda onu necə deyərlər “dörd tərəfə buraxmaq olar”. 2 Onu “dörd tərəfə” buraxmazdan əvvəl Əhliyev xalqı necə tərbiyələndirməyə çalışırdı? Lap sadə yolla: “operaya biz tədriclə yanaşmalıyıq, ondan başlamamalıyıq, operettalar haqda heç danışmağa dəyməz, onlar tərbiyəvi əhəmiyyəti olan əsərlər dərəcəsinə heç yaxınlaşa bilməzlər”. Əhliyevin görüşləri ilə tanışlıq bir çox məsələlərdə Ü.Hacıbəy- linin əks dəlillərinin pafosunu anlamağa kömək edir. Bu mübahisə şəxsi polemika hüdudlarından çox uzaqlara çıxır. Ü.Hacıbəylinin cavabları o dövrdə xalqın əxlaqi-estetik tərbiyəsi probleminə aid olan görüşlərin bütün sistemini və beləliklə onun estetikasında xəl- qilik probleminin bir çox müddəalarını aydınlaşdırır. Ü.Hacıbəyli Əhliyev ilə polemikada yalnız öz şəxsi opera və operettalarını de-
1 “Kaspi” qəzeti, 1917, 2 noyabr, № 246. 2 Yenə orada. 20 yil, öz dostlarının, həmfikirlərinin – M.Maqomayevin, Z.Hacıbəyo- vun musiqili səhnə əsərlərini müdafiə edirdi. İnqilabdan əvvəlki opera və operettaların təcrübəsinə arxalanaraq, o öz estetik və icti- mai prinsiplərini əsaslandırır. Bəstəkarın Əhliyev ilə mübahisəsinə belə ciddi və sübutlu münasibət elə bununla bağlıdır. Ü.Hacıbəyli yazırdı: “Mən musiqili əsərlərin zərəri və öz tər- biyəvi roluna görə drama nisbətən üçüncü dərəcəli əhəmiyyətə malik olması haqqındakı söhbətləri sadəcə olaraq musiqi sənəti- nə qeyri-ciddi münasibət kimi izah edirəm” 1 .
na qarşı çıxış edirdi. “Opera, operetta, musiqili dram kimi əsər- lərin tərbiyəvi əhəmiyyətinin sübutsuz, dəlilsiz qətiyyətlə inkar edilməsi bir tərəfdən teatr və ümumiyyətlə teatr sənəti haqqında ictimaiyyətin şüurunda məhdud təsəvvür, habelə sənətin musiqi sahəsinə mənfi münasibət yaradır, digər tərəfdən, özlərini musi- qi sənətinə həsr etmək qərarına gəlmiş gənc müsəlmanları hə- vəsdən salır, beləliklə, milli musiqinin inkişafı ləngidilir...” 2 . Ü.Hacıbəyli bir-birinin ardınca Əhliyevin bütün dəlillərini alt-üst edərək onun arqument sistemindən daşı daş üstə qoymur, tarixi, nəzəri və məntiqi dəlillər gətirir. Ü.Hacıbəyli Əhliyevin “sillogizminə” gülür, dram gimnaziya- dır, opera universitetdir, bizim xalq isə hələ ibtidai məktəb şagirdi- dir; universitet kursunu müvəffəqiyyətlə keçmək üçün ibtidai mək- təbin “şagirdi əsaslı surətdə gimnaziya kursu keçməlidir”. “Əgər opera universitetdirsə, gimnaziya tamaşaçıya heç bir musiqi biliyi verməyən dram deyil, daha sadə musiqisi və şən məzmunu ilə ope- radan fərqlənən, opera kimi mürəkkəb əsəri başa düşmək üçün ha- zırlıq mərhələsi adlandırıla bilən operettaya daha uyğundur”. Bu fi- kirdən sonra Ü.Hacıbəyli istehza ilə əlavə edir: “Axı tutaq ki, “Ömrümün günləri” dramına yüz dəfə tamaşa etməklə indi mən “Boris Qodunov” operasını dinləməyə hazı- ram demək olmaz” 3 . 1 Гаджибеков У. О воспитательном значении сцены. “Каспий”, 1917, 27 октября, № 241. 2 Yenə orada. 3 Yenə orada. Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|