Microsoft Word firidun met doc
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ôèðèäóí áÿé Êþ÷ÿðëè
30 etmişdir”. 38 Bu əsərlərdən biri “Müfəttiş” komediyası, digəri “Ölü canlar” povestidir. “Hər iki əsəri sonralardan Puşkin mütaliə etdikdə Qoqolu bağrına basıb kamali-məmnuniyyətlə ona demiş- dir: – Sən yazan kimi bunları mən bacarıb yaza bilməzdim. Hər halda sən məndən mahirsən”. 39
lar” povestinin yığcam təhlili verilir. “Müfəttiş” komediyasını da- ha əhatəli təhlilə cəlb edən F.Köçərli yazıçının ümumi yaradıcılıq məziyyətlərini, bədii istedadının bənzərsizliyini, estetik gülüşü- nün təbii mahiyyətini düzgün müəyyən edir: “Qoqolun təbiət və xasiyyətində hər bir şeyin küphünə (içinə – Z.Ə.) göz yetirmək, mahiyyətinə baxmaq və hər bir şeyin gülünc tərəfini və istehzaya layiq səmtini görüb-göstərmək vardır. Rus ədiblərindən heç biri Qoqol kimi adamların üstə zərifanə gülmür və oxucuları güldür- mür. Qoqolun gülməyi qəribə bir gülməkdir. Bizim məişətimiz- də gülünc, gülməli və rişxəndə səbəb olası adət-ayinlər, müxtəlif işlər və əməllər, danışıqlar və söhbətlər çoxdur. Amma bunların hamısının üstünə adamların falşivi rəftar və əlaqələrindən toxun- muş bir pərdə çəkilibdir ki, hər adama onun alt tərəfini görmək qüdrət və qabiliyyəti verilməyibdir. Qoqol isə pərdənin altını açıq görür və onu zərifanə qalxızıb, altında olan əcayibat və qəribata baxıb nazikanə gülür və bizə göstərib bizi də güldürür”. 40
yaradıcılığı ilə müqayisədə qiymətləndirib yazır: “Puşkinin təbi durbinə, amma Qoqolun təbi zərrəbinə təşbih olunubdur. Puşkin durbin kimi məişətin uzaq yerlərini və gözəl mənzərələrini işıqlı və qəşəng bir halda göstərirkən, Qoqol zərrəbin kimi yaxında olan və gözün önündə, şişənin altında tərpənən nifrətəngiz həşərat və mikrobları böyüdüb göstərir”. 41
38 Yenə orada. 39 Yenə orada, S. 198. 40 Köçərli Firidun bəy. Əsərləri.- Bakı: Elm və təhsil, 2013.- S.203. 41 Yenə orada.- S.203-204. Áèáëèîãðàôèéà
31 yətlərinə dair fikirlərini ümumiləşdirən F.Köçərli bu qənaətə gəlir ki: “Qoqolun bu komediyası əvəzsiz bir əsərdir ki, həmişə həyat üzrə baqi qalacaqdır. Onun Qorodniçisi, sudyası, poçtmeystri, Dobçinski-Bobçinskisi, xüsusən Xlestakovu, necə ki, Rusiya dövləti vardır, onlar da sağ və salamat qalacaqlar”. 42
“Nikolay Vasilyeviç Qoqol” məqaləsi Azərbaycan ədəbiy- yatşünalığında Qoqolun həyat və yaradıcılığından bəhs edən ilk elmi əsərdir. Bu əsəri Cəlil Məmmədquluzadə “açıq və mənalı məqalə” deyə qiymətləndirmiş 43 , sonralar Qoqol haqqında yazan Azərbaycan ədəbiyyatşünasları: M.Rəfili, M.Arif, M.Cəfər, K.Talıbzadə, B.Nəbiyev, Ş.Qurbanov, A.Alməmmədov və b. həmin məqaləni yüksək dəyərləndirməklə bərabər oradakı elmi tezisləri daha da inkişaf etdirmişlər. F.Köçərlinin “Gürcü şairi Akaki Sereteli yubileyinə dair”, “Yakov Semyonoviç Qoqebaşvili”, “Dost və müəllim N.O.Lo- mourinin xatirəsi” məqalələri gürcü ədəbi-bədii və pedaqoji fik- rinin görkəmli nümayəndələrinin yubileyi, yaxud vəfatı münasi- bətilə yazılmışdır. Onların ən irisi Akaki Sereteli haqqında məqa- lədir. Bu məqalədə F.Köçərli A.Seretelinin müxtəsər tərcümeyi- halını təqdim edərək gürcü şairinin uşaqlığı, valideynləri, təhsili və məşhur əsərləri haqqında bəhs açır. Şairin tələbəlik illərində yazdığı “İsti xəbərlər” sərlövhəli məqalələrindən başlamış “Suliko” şeirinə, “Natela”, “Tamara”, “Medeya” adlı ən məşhur əsərlərinə qədər, hamısı haqqında məlumat verilir. Məqalədə A.Seretelinin “Mürəbbi” hekayəsinin məzmunu danışılır; Abxazlı gənc, onun süd qardaşı Səfər bəy, arvadı Nazıbrola və müəllim Hacı Yusifin əməlləri nağıl olunur. Köçərli “Mürəbbi” hekayəsini “müəllim və mürəbbilərə gözəl ibrət” hesab edir və Seretelinin daha çox yaşayıb belə gözəl əsərlər yazmasını arzulayır. F.Köçərlinin məqalələrində dünya ədəbiyyatının Firdovsi, Sədi, Hafiz, Şekspir, Bayron, Hüqo, Russo, Höte, Şiller, Puşkin,
42 Yenə orada.- S.202. 43 Cəlil Məmmədquluzadə. Əsərləri: 6 cilddə.- Bakı, 1985.- C.4.- S.22. Ôèðèäóí áÿé Êþ÷ÿðëè
32 Dostoyevski, Tolstoy kimi qüdrətli nümayədəndələri haqqında dəyərli elmi fikirlər vardır. Ədibə görə bu sənətkarlar “öz əsr- lərində millətlərinin ən böyük müəllimi və ən mahir və müqtədir mürəbbisi olub əsərləri ilə onların təhzibi-əxlaqına, rüfət və səa- dət tapmasına, şöhrət və qüvvət kəsb etməsinə hüsn-tədbirlər və salamat təzyiqlər göstəriblər. Bu zati-alilərin vücudu ilə millətləri fəxr edirlər”. Eyni zamanda bu sənətkarlar “cəmi aləmin mürəb- bisi və filosofu hesab olunur”, onlar “ümumxəlayiq və insaniyyət müəllimi və mürəbbisidirlər”. 44
Göründüyü kimi, F.Köçərli dünya ədəbiyyatının klassiklərini həm xəlqilik və millilik, həm də bəşərilik və beynəlmiləllik ba- xımından dəyərləndirir. Belə bir doğru qənaətə gəlir ki, həqiqi şair öz zəmanəsinin aynasıdır, öz camaatının, millətinin səsinə səs verməli, millətinin “qeyrət və təəssüb damarını hərəkətə gətir- məli”, təsirli kəlamı ilə onu qəflətdən bidar edib, tərəqqi və maa- rif səmtinə dəvət etməlidir. Öz milli məişətindən, xalqının arzu və istəklərindən yazan şair milli olduğu qədər də bəşəridir. Bu mənada Vaqif, Zakir, Seyid Əzim, Nəbati və Sabir də son dərəcə bəşəri şairlərdir. Onların əsərləri ilə təkcə Azərbaycan-türk ədə- biyyatı deyil, ümumiyyətlə Qafqaz, Dağıstan və İran xalqlarının bədii fikri zənginləşmişdir. Firidun bəy Köçərli ədəbi prosesi diqqətlə izləyən, oxuduğu əsərlərin məziyyətlərini də, kəsirlərini də obyektiv qiymətləndi- rən, ədəbi prosesi təşkil edə bilən, şair və yazıçıların inandığı, ehtiram, rəğbət bəslədiyi bir ədəbiyyatşünas – böyük nüfuz sahibi idi. Buna görə onun həm yaşadığı dövrün ədəbi prosesinə, müa- sirlərinin yaradıcılığına, həm də ədəbiyyat tarixinə dair yazılarını Azərbaycan ziyalıları ciddi maraq və razılıqla qarşılayır, onları oxumaqdan, məsləhətlərini dinləməkdən zövq alırdılar. Şair Abbasağa Nazir Firidun bəyə göndərdiyi məktublarının birində onunla gec tanış olmasına təəssüflənərək yazırdı: “Hərgah qırx il bundan əqdəm mənim şeirimə Sizin kimi qədr-qiymət verən
44 Firidun bəy Köçərli. Əsərləri. Bakı, Elm və təhsil, 2013, S. 90, 91. Áèáëèîãðàôèéà
33 olsaydı, indiyə kimi 30-40 cild kitab yazardım”. Şair Abbas Səhhət F.Köçərliyə mənzum məktubunda yazırdı:
F.Köçərlinin tənqidlərinə məruz qalan Nəriman Nərimanov sonralar həmin tənqidlərin faydası haqqında demişdi: “Düz 20 il bundan müqəddəm mən “Nadanlığ”ı yazıb meydana buraxdım. Məşhur mühərrirlərimizdən biri, rəfiqimiz Firidun bəy Köçərli “Nadanlığ”ı rus dilində tənqid etdi, yaramaz bir şey hesab edib yazanını, yəni məni lazımınca çubuqladı. Oxuyan deyirdi, “Nadanlığ”ı yazan daha əlinə qələm gərək götürməsin. Fəqət onun çubuqlamağı “Nadir şah”ın meydana gəlməsinə səbəb ol- du”.
46 Böyük ədəbiyyatşünas-ziyalının ədəbi nüfuzundan bəhs edən Fərhad Ağazadə isə onu belə qiymətləndirirdi: “Demək olar ki, Firidun bəyin təsiri ilə tərbiyələnmiş bir çox kimsələr mey- dana çıxdı... Onun qələminə yalnız türklər deyil, ruslar, gürcülər belə böyük hörmət göstərirdilər”. 47
45 Abbas Səhhət. Əsərləri: 2 cilddə.- Bakı: Azərnəşr, 1975.- C.I.- S.161. 46 Nəriman Nərimanov. Seçilmiş əsərləri.- Bakı: Elm, 1973.- S.372. 47 Bax: Köçərli Firidun bəy. Əsərləri.- Bakı: Elm və təhsil, 2013.- S.9. Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|