Microsoft Word etraf muhit cavab az doc

 

17 

dağ  rentası  adını  alır.  Əsas  qiymətləndirmə  göstəricisi,  təbii  ehtiyatların  istismar 

qiymətinin  göstəricisi  hesab  olunur.  O,  həmin  ehtiyat  növünün  xalq  təsərrüfatına 

gətirdiyi mümkün iqtisadi səmərəliliyin pulla ifadə olunmasını özündə birləşdirir. 

Təbii ehtiyatların istismar qiyməti ehtiyatdan alınmış məhsulun pulla ifadə edilən 

qiyməti  ilə,  onun  çıxarılması  və  emalına  çəkilən  xərclər  arasındakı  fərq  kimi 

müəyyən olunur. 

16. Bioloji resurslar və onların mühafizəsi. 

Bioloji  ehtiyatdan  hazırda  dünyada  500  mindən  çox  bitki  növü,  o 

cümlədən  30  mindən  artıq  ağac  və  kol  növləri  məlumdur.  Bitki  resurslarının 

arasında meşələrin böyük əhəmiyyəti var. Meşələr bərpa olunan resurslardır. 385 

mlrd.  oduncaq  ehtiyatından  minlərlə  müxtəlif  adda  məmulatlar  istehsal  edilir.  

Dünyanın meşə sahəsi iki qurşaqda: şimal və cənub qurşaqlarında yerləşir. Şimal 

meşə qurşağının sahəsi təxminən 2 mlrd.ha-dırCənub meşə qurşağının da sahəsi 2 

mlrd.ha  təşkil  edir  və  onun  97%-i  enliyarpaqlı  meşələrdir.  Sahənin  təxminən 

yarısını yüksək sıxlığa malik meşələr tutur Bu meşələrdə 5000 növə qədər ağac və 

20000-ə  qədər  bitki  növü  müəyyənləşdirilmişdir.Bununla  bərabər  son  20  ildə 

tropik meşələrə böyük ziyan vurulmuşdur. Birincisi, şəhər və nəqliyyat ehtiyatları 

üçün  həmin  torpaqların  təmizlənib,  yararlı  vəziyyətə  gətirilməsi,  ikinci 

oduncaqların yanacaq kimi işlədilməsidir.Üçüncü səbəb – Asiya, Afrika və Latın 

Amerikasının tropik ölkələrində xammalın kağz-sellüloz sənayesinin inkişafı üçün 

Yaponiya,  Qərbi  Avropa  və  ABŞ-a  ixrac  edilməsidir.Hazırda  yer  səthinin  1/3 

hissəsini meşəliklər tutmuşdur. Əvvəllər bu 75 mlrd. ha-dan az olmamışdır. Hələlik 

antropogen təsirə az məruz qalan meşə sahəsinə Rusiyada, Kanadada, Amazonkada 

təsadüf  edilir  və  bu  cəmi  15  mlrd.ha  hesablanır.  Xatırlatmaq  lazımdır  ki,    Yer 

kürəsinin malik olduğu floranın (500000) və faunanın (1500000) yarıdan çoxu əsas 

oksigen  mənbəyi  olan  bu  meşələrin  payına  düşdüyündən    tropik  meşələrin    belə 

istifadəsi Qlobal Ekoloji sistemin deqredasiyasından fikir söyləməyə imkan verir. 

Ə

traf  mühitin  mühafizəsi  ilə  bağlı  beynəlxalq  təşkilatlar  (YUNEP,  “Qrinpis”) 

tropik ölkələrin borclarının bir hissəsini ödəməklə meşələrin qırılmasının qarşısını 

almağa  çalışır.  Avropada  “turşulu  yağlarla”  meşələrin  quruması  (AFR,  sveçrə, 

ngiltərə,Avstriya)  baş  verir.  Meşə  bərpa  olunan  resurs  olduğuna  görə  onun 

---

 

18 

sahəsini artırmaq və yeni meşələr salmaq mümkündür. Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ 

və s. ölkələrdə süni meşələr yaradılır. 

17.  Təbii  resurs  potensialının  iqtisadi  qiymətləndirilməsini  mahiyyəti  və 

ə

sas məsələləri. 

Təbii  ressursların  qiymətləndirilməsi  müasir  elmdə  ən  çətin  və  mübahisəli 

problemdir.Hər bir konkret təssərrüfat subyektində ekoloji xərclər-sərfəli deyil və 

yaxud  məşhur  amerikalı  tədqiqatçı  B.  Kommonerin  yazdığı  kimi  «Ətraf  mühitin 

yaxşılaşdırılması, nəticəsiz bir oyundur». Bazar iqtisadiyyatında təbiətdən istifadə 

etmənin  əsasını,  təbii  resursların  iqtisadi  qiymətləndirilməsi  təşkil  etməlidir.  

Beləliklə,  fəaliyyətdə  olan  müəssisənin  təbii  resurslardan  qeyri-səmərəli  istifadə 

etməsi,  onların  işlərində  istehsal  xərclərinin  artmasına  gətirəcək,  gəlirlərini 

azaldacaq və nəticədə bu özünü istehlak fondlarında göstərəcəkdir.  

Təbii resursların qiymətləndirməsinin nəzəri və tətbiqi tədqiqatlarına yaxın bir 

müddətdə – 3 – 3,5 on il bundan qabaq diqqət yetirilməyə başlanıb.   lk əvvəl təbii 

resursların  natural  göstəricilərinin  kəmiyyət  və  keyfiyyət  xarakteristikasının 

ə

vəzinə (ehtiyatların həcmi, məhsuldarlıq və s.) bal sistemli qiymətlənmə gəldi onu 

həmçinin texnoloji, yaxud istehsal adlandırdılar.   

Qeyd edək ki,   iqtisadi qiymətlənmə tarixi kateqoriyadır.  Bunun tarixiliyi 

istehsal qüvvəsinin inkişafından, texnika və texnologiyanın yeniləşməsindən əmək 

məhsuldarlığından,   resursların istifadə effektindən asılıdır.  

qtisadi  qiymətlənmənin  əsas  məsələlərindən  biri  təbii  sərvətlərin  təssərüfat 

dövriyyəsindən çıxarılması cəmiyyətə dəyən maddi ziyanın müəyyənləşdirməsidir: 

(su  anbarlarının  tikintisindən  torpaqların  su  basmasından  dəyən  ziyan,      tikintiyə 

ayrılmış  torpaqların  qiymətləndirilməsi).  Təbii  sərvətlərin  iqtisadi  qiymətlənməsi 

labüddür  və  təbiəti  mühafizə  tədbirlərinin  effektliyini  nəzərə  almaqla,      həmin 

tədbirlərə sərf olunan xərcləri vuralan ziyanların aradan qaldırılması ilə müqayisə 

edərək  müəyyənləşdirmək  olar.  qtisadi  qiymətləndirilmə  təbiətdən  istifadənin 

ödənişliliyi əsasında müəyyənləşir. 

18. Təbii resurs potensialının iqtisadi qiymətləndirilmə istiqamətləri. 

  Dövlət  siyasəti  səviyyəsində  təbii  resurslarının  iqtisadi  qiymətləndirilməsi 

aşağıdakı istiqamətdə olur: 

— Təbiətdən istifadə olunmanın ödənişli olması (vergiqoyma); 

—  Təbii-resurs  potensialının  tükənməsindən  təbiətə  vurulan  iqtisadi  ziyanın 

kompensasiya xərclərinin müəyyənləşdirilməsi; 

— milli sərvətlərin strukturu və həcmini müəyyənləşdirmək; 

—  təbiətdən  istifadə  obyektlərinin  sığortalanması  üçün  hesabat 

parametrlərinin xarakteristikası.  

Bu istiqamətləri realizə etmək təbii-resurs qanunvericiliyinin təbii resursların 

iqtisadi qiymətləndirilməsi və renta  vergiqoyma hissəsinə dəyişiklik etmək tələbi 

qoyur.  

Təbii  resurslarının  iqtisadi  qiymətlənməsinin  informasiya  məlumat  bazasını,   

təbii  resurslarının  kəmiyyət  və  keyfiyyət  xüsusiyyətlərini  müəyyənləşdirən,   

---