Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 67 şahzadə səfərə gedəndə yaranır. Səfər ərəfəsində şahzadəyə xüsusi paltar tikilməli, paltarın üstü inci- muncuqla bəzənməlidir. Bu işi yoluna qoymaq üçün şəhərdə paltar ustası olan nə qədər qız-gəlin varsa, saraya cəm olur. Nar qızı da inci-muncuq düzənlərin arasındadır. Nar qızı inci düzə-düzə oxuyur: Mən bir Nar qızı idim, incim, düzül, düzül! Almadan qırmızı idim, incim, düzül, düzül! Qarabaş gəldi, aftafanı doldurdu, incim, düzül, düzül! Aftafanı vurdu daşdan-daşa, incim, düzül, düzül! Çıxdı, qondu ağac başına, incim, düzül, düzül! Məni ağacdan saldı quyuya, incim, düzül, düzül! Bitdim, oldum gül ağacı, incim, düzül, düzül! Məndən bir dəstə gül dərdilər, incim, düzül, düzül! Məni şah evinə gətirdilər, incim, düzül, düzül! Otaqdan məni tulladılar küllüyə, incim, düzül, düzül! Qalxdım oldum çinar ağacı, incim, düzül, düzül! Mənim taxtamdan qarı apardı, incim, düzül, düzül! İndi gəldim inci düzməyə, incim, düzül, düzül! (5, 219- 220). Bu nəzm parçasını başdan-başa misal çəkməkdə iki məqsədimiz var. Birincisi budur ki, misal çəkdiyimiz parçanın həm quruluş, həm də ahəngcə “Dədə Qorqud” şeirləri ilə səsləşdiyini nəzərə çarpdırmaq istəyirik. İkincisi isə Nar qızının (o cümlədən ona oxşar başqa nağıl qəhrəmanlarının) yalançı Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 68 qəhrəmanla toqquşmada necə davrandığını və hansı yolla hərəkət etdiyini əsaslandırmağa çalışırıq. “Dədə Qorqud” şeirləri ilə müqayisələr aparmaq ayrıca bir söhbətin mövzusudur. İndiki halda biz, təbii ki, qeyd etdiyimiz ikinci məsələ üzərində dayanmalıyıq. İkinci məsələnin üzərində düşündükcə gəldiyimiz qənaətin doğruluğuna bir daha əmin oluruq. Qənaət ondan ibarətdir ki, Nar qızı (o cümlədən ona oxşar nağıl qəhrəmanları) sonda bahadırlıqla yox, sadəcə olaraq əsl həqiqəti açıb söyləməklə öz funksiyasını başa çatdırır. Yalançı qəhrəmanın cəzasını vermək Nar qızının yox, başqasının (burada şahzadənin) öhdəsinə düşür. Maraqlıdır ki, “Gülnar xanım” (4, 70-78) tipli bəzi nağıllarda qisməti əlindən alınan qız bahadırlıq xüsusiyyətləri olan bir qızdır. Bu qız sevdiyi oğlanı ölümün pəncəsindən qurtarmaq üçün əsl bahadırlar kimi gedər-gəlməzə yollanası olur. Həlledici məqamda qulluqçu qız onun qismətini əlindən alandan sonra vəziyyət dəyişir və hadisələr o biri nağıllarda (məsələn, “Nar qızı”nda) gördüyümüz şəkildə davam edir. Yəni qisməti əlindən alınan qız təzədən öz qismətinə heç də bahadırlıq yolu ilə qovuşmur, əksinə, xatırlatdığımız o biri qızlar (məsələn, Nar qızı) kimi səbir və təmkin nümunəsi göstərir. Məhz səbir və təmkinin nəticəsidir ki, Gülnar xanım qoca bir dəyirmançının evində qiymətli xalçalar toxumaqla və həmin xalçalar üzərində başına gələn əhvalatların ta- rixçəsini nəqş etməklə məşğul olur. Əsl həqiqət üzə çı- xandan sonra isə eynilə “Nar qızı” nağılında olduğu _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 69 kimi, “Gülnar xanım” nağılında da yalançı qızı baş qəhrəman (Gülnar xanım) yox, başqası cəzalandırası olur. Yalançı qız dəli qatırın quyruğuna məhz padşah oğlunun hökmü ilə bağlanır. Bu ənənəvi sonluq bir daha Nar qızının, Gülnar xanımın əvəzedicisinin mənfi obraz olmasından xəbər verir. (Yeri gəlmişkən deyək ki, «Nar qızı» nağılında qulluqçu qızın tez-tez “qara qarabaş” adlandırılması da təsadüfi detal sayılmamalıdır. Çox güman ki, nağıl söyləyicisi “qara qarabaş” adı altında qulluqçu qızın məhz qaranı – şəri təmsil etməsini diqqətə çatdırmaq istəyir.) Nar qızının, Gülnar xanımın qismətinə sahib çıxmaq istəyən qulluqçunun mənfi obraz olduğunu həmin nağıllarla səsləşən başqa nümunələrdən də görmək mümkündür. Məsələn, “Yetim qızla cadugər qarı” adlı nağılda (1, 156-159) cadugər qarı «Nar qızı» nağılındakı qara qarabaşın funksiyasını daşıyır. Əl- bəttə, cadugər qarı yetim qızı (nağılın baş qəhrəmanını) aradan götürmək istərkən heç də onun qismətinə sahib çıxmaq niyyəti güdmür. Cadugər qarı sadəcə olaraq, bir şər qüvvə kimi yetim qızın səadətinin qarşısını almaq niyyəti güdür. Bu nağıldakı cadugər qarını funksiyaca “Nar qızı” nağılındakı qara qarabaşa yaxınlaşdıran da onun xeyirə qarşı çıxma- sıdır. “Nar qızı” nağılında olduğu kimi, “Yetim qızla cadugər qarı” nağılında da baş qəhrəman ağac başında oturub təzə paltar gözlədiyi məqamda şər qüvvə özünü yetirir. Şər qüvvə (cadugər qarı) cadu oxuyub yetim qızı göyərçinə döndərir, sonra isə həmin Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 70 göyərçinin başını bədənindən ayırır. Göyərçinin yerə düşən bir damcı qanından çinar ağacı əmələ gəlir. Çinarın kəsilmiş budaqlarından biri kasıb qarının həyətinə düşür. Budaq çömçə olub qarının evinə girir və möcüzələr göstərir. Möcüzə ondan ibarətdir ki, çömçə təzədən qıza çevrilir və qarının ev işlərini sahmana salır. Nəhayət, padşah oğlu qızdan (baş qəhrəmandan) xəbər tutur, hadisələr məlum nikbin sonluqla tamama yetir və cadugər qarı “Nar qızı” nağılındakı qara qarabaş kimi cəzalandırılır. Cadugər qarı yetim qızın qismətinə sahib çıxmaq istəməsə də, yetim qızın səadətinə qarşı çıxmasına görə “Nar qızı” nağılındakı qara qarabaşla eyni məzmun və mahiyyət daşıyır. Qisməti, müvəqqəti olsa da, əlindən alınan gözəl qız süjetlərində bəzən yalançı qəhrəmanın köməkçisinə də rast gəlirik. Bu köməkçi bəzi nağıllarda baş qəhrəmanın ögey anası, bəzi nağıllarda bibisi, dayəsi, yaxud başqa bir qohumudur. Qeyri-adi mənşəli qız və yalançı qız süjetlərində ögey ana surəti daha qabarıq şəkildə nəzərə çarpır. “Göyçək Fatma” adlı nağılda (6, 19-26) ögey ana Fatmaya öz qızının rəqibi kimi baxır. Ögey ana öz qızına da Fatma adı qoymaqla Göyçək Fatmanı sıradan çıxarmaq, doğma qızını irəli vermək məqsədi güdür. Amma bu məqsədə çatmaq ögey ana üçün xeyli çətindir. Çünki ögey ananın öz qızı həm fərasətsiz, həm də sifətcə çirkindir. Çirkinliyin nəti- cəsidir ki, ögey ananın öz qızı Keçəl Fatma adı ilə Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|