İREVAN ŞEHRİ
1
Nazim
Mustafa
İrevan şehri
Türk‐İslam varlığı nasıl yok edildi
Ankara 2015
NAZİM
MUSTAFA
2
Bu kitabın tüm hakları yazarına ve yayıncısına aittir.
Nazim Mustafa
İrevan şehri
Türk‐İslam varlığı nasıl yok edildi
ISBN
978-605-9912-63-1
Grafik-Tasarım
Biçer YILDIRIM
Baskı & Cilt
Berikan
Ofset Matbaa
Sertifika No: 13642
Gersan/Ankara
BERİKAN YAYINEVİ
Cumhuriyet Mah. Bayındır 1 Sk. No: 15/1-2
Çankaya-Kızılay / ANKARA
Tel: (0312) 232 62 18 Fax: (0312) 232 14 99
İREVAN ŞEHRİ
5
İÇİNDEKİLER
‐ ÖNSÖZ .......................................................................................................7
‐ GİRİŞ .......................................................................................................11
‐ Şehrin tarihi .......................................................................................16
‐ Şehrin nüfusu.....................................................................................22
İREVAN HANLIĞI DÖNEMİ.................................................................31
‐ Hanlığın İdari Yapısı ......................................................................33
‐ Hanlığın nüfusu ................................................................................39
‐ Hanlığın yönetim şekli...................................................................47
‐ Şehrin Rus Çarlığı tarafından işgal edilmesi.......................52
RUSYA ÇARLIĞI DÖNEMİ .............................................................70
ŞEHRİN ETNİK DENGESİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ........................75
‐ 1905‐1906 katliamları..................................................................77
‐ 1918‐1920 soykırımı......................................................................83
‐ 1948‐1953 sürgünü ........................................................................95
‐ 1988‐1989 sürgünü ..................................................................... 104
BİLİM, EĞİTİM VE KÜLTÜR ............................................................ 117
‐ Bilim ve eğitim ............................................................................... 148
‐ Edebi mühit ..................................................................................... 148
‐ Tiyatro ............................................................................................... 169
BASIN‐ İREVAN’IN TÜRKÇE BASILAN GAZETE VE
DERGİLERİ .............................................................................................. 179
‐ İrevan`daki Azerbaycan Türkçesinde yayınlanan
gazete ve dergiler ......................................................................... 181
‐ Çarlık Rusyası döneminde İrevanlı aydınların
NAZİM MUSTAFA
6
Azerbaycan basınındaki faaliyetleri.................................... 181
‐ Lek‐lek`in yayın politikası......................................................... 183
‐ Bürhani‐hakikat dergisi ............................................................ 186
‐ Sovyet Ermenistanı`nda Azerbaycan
Türkçesi`nde yayınlanan gazete ve dergiler .................... 189
MİMARLIK VE SANAT........................................................................ 199
‐ İrevan Kalesi ................................................................................... 201
‐ Han Sarayı........................................................................................ 204
‐ Camiler ............................................................................................... 220
‐ Serdar Camii ................................................................................... 222
‐ Recep Paşa Camii.......................................................................... 225
‐ Gök Camii.......................................................................................... 226
‐ Zal Han Camii................................................................................. 229
‐ Tepebaşı Camii............................................................................... 230
‐ Demirbulağ Camii ........................................................................ 231
‐ Emir Seed Türbesi........................................................................ 236
‐ Ermenistan’da değiştirilen Türk toponimleri
(İsimleri) ........................................................................................... 241
‐ SONUÇ ................................................................................................. 247
‐ KAYNAKÇA........................................................................................ 249
‐ EKLER.................................................................................................. 259
‐ İrevan yöneticileri ....................................................................... 259
‐ Arab Hilafeti dönemi................................................................... 259
‐ Emirler ve Beylerbeyiler............................................................ 260
‐ İrevan hanları................................................................................. 262
‐ İrevan gubernatorları (Valileri) ........................................... 262