Microsoft Word Az ekonomi After Corrections doc

Doç. Dr. Osman Nuri Aras, Elçin Süleymanov 
uğursuzluq kimi səbəblərlə iqtisadiyyat durğunluğa girmişti. Keyfiyyətsiz mal 
istehsalı ilə, böyümə sürətində artiş görünsə də, əslində baş verən hadisə satılmayan 
malların miqdarının artmasıydı. İstehsal alətlərindəki kollektiv mülkiyyət, 
həvəsləndirməni (motivasiyanı) aradan qaldırmış və bu vəziyyət iqtisadiyyatda 
məhsuldarlığı böyük ölçüdə aşağı salmışdı. İqtisadiyyatda rəqabətin olmaması və 
inkişaf strategiyasının bağlı bir iqtisadi modelə əsaslanması, müəssisələri texnologiya 
baxımından geridə qalmağa məcbur etmişdir. İstehlakçı seçimlərini və qaynaqların 
yoxsulluq dərəcəsini göstərməyən idari qiymət sistemi qaynaq paylanmasını pozmuş, 
qara bazan, sui istifadəni və israfı böyük miqdarda artırmışdı. Məhsuldarlığın ilk plana 
çıxdığı dünyada sosyalizmin tıxan- ması və mərkəzi planlamamn natamam olmasıyla 
iqtisadi müvazinətin pozulması müşahidə olunmağa başladı. ABŞ ilə silah yanşına 
girilməsi isə investisiyaya mənfi təsir göstərərək, kənd təsərrüfaü sektorunda və 
istehlak mallan istehsalında geriləməyə səbəb olmuşdur"^. Nəticədə, fəza yarışlarına 
qatılan bir cəmiyyət minimal həyat tərzindəki bir həyat səviyyəsindən belə məhrum 
qalmışdır. 
Belə bir şəraitdə, Sovet İttifaqı Komunizmi, davam edən sosial-iqtisadi 
durğunluqla islahat arasında bir seçimlə qarşı-qarşıya qalmışdı. Ancaq, mütə- vazi 
islahatlar durğunluğu dayandıra bilməmiş, daha köklü bir islahatın da, kommunist 
sistemini böyük ölçüdə zəiflətmədən keçirilməsinin mümkün olmadığı ortaya 
çıxmışdı^ Çemenkonun 1985-ci ilin mart ayında ölməsindən sonra yerinə keçən və ən 
az Pyotr qədər səbrsiz olan Mixail Qorbaçov, Sovet iqtisadiyyat sisteminin təşəbbüs 
ruhunu öldürdüyünü, işləməyə deyil təmbəlliyə təşviq etdiyini, bu səbəblə iqtisadi 
cəhətdən inkişafın mümkün olmadığını əsas alaraq, Kommunist Partiyasıyasmm 
1986-cı ilin fevralmdakı plenumunda dilə gətirdiyi, 
Qlastnost
və 
Perestroika
siyasəti 
ilə sosyalist dünyasının XXI əsrin başlanğıcında ciddi dəyişiklik ehtiyacını təmin 
etməyə çalışmışdı. Bu siyasətlə iqtisadi cəhətdən dünyaya açıq sərbəst bazar 
iqtisadiyyaü, siyasi cəhətdən isə plüralist demokratiya nəzərdə tutulmuşdu: 
“Perestroyka, həzi etiraslı şəxslərin və ya bir liderlər qrupunun ağlına 
gələn bir həvəs deyildir. Sosyalist cəmiyyətimizdə dərin tərəqqi yoluna 
əsaslanan təxirə salınmaz bir zərurətdir. Bu cəmiyyət yenidən qurma 
üçün təkmilləşmişdir. Uzun müddətdir yenidən qurmanın həsrətini çək- 
məkdəydi. Perestroikanı haşlatmaqdaki hər hansı bir gecikmə yaxın 
gələcəkdə, açıq danışmaq lazım gələrsə, ciddi sosial, iqtisadi və siyasi 
böhranlarla yüklü çox şiddətli bir vəziyyətə yol aça bilərdi. “Kapita- 
İsmail Özsoy, 
Dağıstan ’ın Sosyo-İqtisadi Tarihi,
Kaynak Yaymlan, İzmir, 1997, s.246; 
İsmet Ergün, “Kollektivist Bir Sistemde Piyasa Ekonomisine Geçiş Sorunlan”, 
Türkiye Modeli və Türk 
Kökenli Cumhuriyetlerle Eski Sovyet Halklan,
Yeni Forum Yaymlan, Ankara, 1992, s.l09; 
Yergin-Gustafson, ss. 22-23. 
Marc F Plattner, “Demokrasi Am”, (Çev: Ergun Özbudun), 
Demokrasinin Küresel Yükselişi,
(Der: 
Larry Diamond - Marc F. Plattner), Yetkin Yaymlan, Ankara, 1995, s.55. 

---