Tədqiqat işlərinin fəlsəfəsi
40
müəyyən olunan bir neçə anlayış izah edilir [17].
Patent dedikdə uyğun dövlət icra orqanı tərəfindən müəllifə müstəsna
olaraq etdiyi ixtiraya müəyyən zaman müddəti üçün verilən mühafizə
sənədi nəzərdə tutulur. Patent öz sahibini verildiyi dövlətdə daxili və
xarici rəqiblərdən qoruyur. Adətən patent sənaye nümunəsi və ya müəyyən
ə
mtəə nişanı ilə əlaqələndirilir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, heç də
ixtiraçı həmişə patent sahibi olmur. Bu, ixtiranın edildiyi şəraitdən asılıdır.
Məsələn, böyük sənaye müəssisələrində adətən elmi–tədqiqat işi ilə məşğul
olanlarla müəssisə arasında qabaqcadan ixtira hüquqlarını ikinciyə verən
qarşılıqlı razılaşma olur. İxtira meydana gəldikdə o müəssisənin mülkiyyəti
hesab olunur. Patent 20 illiyə verilir. Sənaye nümunəsi isə yalnız 10 il
qüvvədə qala bilir.
Patentolunmaya yararlılıq texniki həllin ölkənin qanunvericiliyinə
uyğun olaraq təyin olunan meyarlara cavab verə bilməsidir. Azərbaycan
patent qanununa uyğun olaraq ixtira kimi istənilən sahədə məmula (qurğu,
əş
ya, mikrorqanizm nəsli, bitki və ya heyvanların hüceyrə kulturası) və ya
üsula (material obyekti üzərində material vasitələrində istifadə etməklə
hərəkətlər prosesinin icrası) aid olan texniki həll qorunur. İxtira o vaxt yeni
sayılır ki, o mövcud texniki elmin durumuna məlum olmasın. Texniki
elmin vəziyyəti dünya üzrə həmin sahədə ixtiranın verilmə gününə qədər
məlum olan bütün məlumatları özündə daşıyır. İxtira həm praktiki
ə
həmiyyəti olan sahələrdə, həmçinin nəzəri elmlərdə də meydana gələ bilir.
Ancaq burada müəyyən aspektləri nəzərə almaq lazımdır. Elmi nəzəriyyələr
və riyazi metodlar, kəşflər ixtira sayılmır. Məmulun yalnız estetik
tələbatlarını ödəməyə yönəlmiş həllər də, həmçinin hüquqi cəhətdən qoruna
bilmir. Oyun, intelektual və təsərrüfat qaydaları və metodları, elektrik
hesablama maşınları üçün proqramlar; məlumatların təsvirinə aid həllərə
patent verilə bilməz.
Faydalı modellər qurğulara aid olan texniki həlləri əhatə edir. Faydalı
model o vaxt patentə yararlı sayılır ki, o yenidir və onun sənayedə tətbiqi
mümkündür. Sənayedə tətbiq olunabilən faydalı model yalnız bu sahə üçün
nəzərdə tutulur və sənayenin müxtəlif sahələrində, kənd təsərrüfatında,
səhiyyədə və digər fəaliyyət sahələrində öz tətbiqini tapır.
Sənaye nümunəsi vasitəsilə sənaye və sənətkarlıq istehsalında məmulun
Tədqiqat işlərinin fəlsəfəsi
41
xarici görünüşünü müəyyən edən bədii-konstruktiv həllər qorunur. Sənaye
nümunəsi yenilik və orijinallıq göstəricilərinə malik olmalıdır. Yenilik
onunla müəyyən edilir ki, əldə olunan məmulun mövcud göstəricilər
toplumu əlçatan məlumat mənbələrindən məlum deyil. Nümunə o vaxt
orijinal sayılır ki, onun göstəriciləri məmulun özünəməxsusluğu ilə
fərqlənir.
İ
xtiraçı fiziki şəxs olub, yaradıcılıq fəaliyyəti sayəsində sənayedə
tətbiqini tapan, əvvəllər məlum olmayan texniki həllərlə məşğul olur.
İ
xtiraçının əsas keyfiyyətləri ondan ibarətdir ki, o problemi aşkar edir və bu
problemi yeni bir kreativ yolla həll etməyə çalışır. Əgər ixtira prosesində
bir neçə şəxs iştirak edibsə, onda onların hamısı ixtiranın müəllifi sayılırlar.
Müəllif hüququndan istifadə edilmə ardıcıllığı şəxslər arasında qarşılıqlı
razılaşmaya əsaslanır. Müəlliflik hüququ pozulabilməyən şəxsi hüquq
sayılır və sonsuz müddətə qorunur.
Patentin sahibi müstəsna olaraq ixtira, faydalı model və ya sənaye
nümunəsinin hüquqi sahibkarı sayılır. Patent sahibinin icazəsi olmadan heç
kimə patentləşdirilmiş ixtiradan istifadə etməyə icazə verilmir.
Patentləşdirilmiş ixtira (və ya faydalı model) hər hansı bir məmul və ya
üsulda o vaxt istifadə olunmuş sayılır ki, onlar ixtiranın bütün əlamətlərini
özündə əks etdirsinlər. Bu tələbat sənaye nümunələrinə də aid edilir.
Patent sahibi ixtira, faydalı model və ya sənaye nümunəsindən istifadə
hüquqlarını istənilən fiziki və hüquqi şəxsə verə bilər. Patent hüquqlarının
bir nəfərdən başqasına ötürülməsi Azərbaycan Respublikası Standart-
laşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsində qeydiyyatdan
keçirilməlidir. Əks halda bu razılaşma hüquqi baxımdan etibarsız sayılır.
İ
xtiralara sahibkarlıq varislik prinsipi ilə ötürülür.
Patentləşdiriləcək yenilik Respublika Standartlaşdırma, Metrologiya və
Patent üzrə Dövlət Komitəsinə rəsmi iddia ərizəsi verilməklə qeydiyyatdan
keçirilir. Ərizəyə aşağıdakı sənədlər əlavə olunur:
Müəlliflər haqqında məlumat;
İxtiranın tətbiqini tam izah etməklə təsviri;
İxtianın məzmununu tam ifadə edən düsturu;
İxtiranın anlanılması üçün lazım olan cizgilər və digər materiallar;
Referat.
Tədqiqat işlərinin fəlsəfəsi
42
Sənaye modelini qeydiyyatdan keçirmək üçün verilən ərizəyə aşağıdakı
məlumatlar daxildir:
Müəlliflər haqqında məlumatlar da daxil olmaqla patent üçün ərizə;
Məmulun xarici görünüşü haqqında tam və dolğun məlumat verən
təsvirlər;
Məmulun ümumi görünüşü haqqında cizgi, erqonomik sxem;
Sənaye nümunəsinin təsviri;
Sənaye obrazının vacib əlamətlərinin siyahısı.
Ə
rizə patent idarəsinə daxil olduqdan sonra orada onun formal
ekspertizası başlayır. Bu prosesdə patent qanununda nəzərdə tutulan sənəd-
lərə əsasən verilən yeniliyin patentə yararlılıq qabiliyyəti yoxlanılır.
Yoxlamanın nəticəsi müsbət olduqda, yəni verilən ixtiranın, mövcud elmi-
texniki durumun səviyyəsində yenilik olması sübut edildikə, müəllifə
patent hüququ verilir.
Beynəlxalq patent hüquqları
İ
ddia ərizəsi verildikdən sonra ixtira üçün müəlliflik sənədinin
alınmasını gözləmədən eyni ixtira üçün beynəlxalq təşkilatlara da iddia
ə
rizəsi vermək mümkündür. Patent elminin yarandığı gündən ixtiraların
hüquqlarının yalnız bir ölkə daxilində deyil xarici ölkələrdə də qorunması
ön planda durmuşdur. Bunun üçün hələ qədimdən hüquqi qaydalar işlən-
mişdir. Hal–hazırda beynəlxalq patent mühafizə hüquqları iki sütuna
söykənir. Birinci halda patent hüququ haqqında milli qanunlar mövcuddur.
İ
kinci halda isə ölkələrarası ikitərəfli razılaşmalar əsasında bir ölkə
daxilində əldə olunmuş patent digər ölkədə də qoruna bilir. Burada iki əsas
birliyi qeyd etmək yerinə düşərdi [20, 21].
Sənaye mülkiyyətinin mühafizəsi üzrə Paris Konvensiyası (ingl. PVÜ)
1883-cü ildə bu sahə üzrə əldə olunan ilk beyənlxalq razılaşmadır. Sonralar
bir neç dəfə dəyişikliyə məruz qalsa da o, hal-hazırda qüvvədədir.
Azərbaycan bu konvensiyaya 1995-ci ildən qoşulub.
Konvensiyanın məqsədi sənaye mülkiyyəti haqqında qüvvədə olan
qanun və normaları beynəlxalq aləmdə vahid bir müstəviyə gətirməkdən
ibarət olmuşdur. 20 mart 1883-cü ildə bir çox dövlətlər bu konvensiyanı
imzalayırlar. Konvensiyanın prinsipləri „dövlətlər daxili proseduralar“a
Dostları ilə paylaş: |