Menejment fanining predmeti, vazifalari va mazmuni reja: Menejmentning mohiyati va vazifalari

3. Nizoning kelib chiqishi va uning asosiy sabablari
Nizo - bu aniq shaxs yoki guruhlardan iborat bo’lgan ikki yoki undan ortiq tomon o’rtasida murosa mavjud bo’lmasligidir. Har bir tomon o’z nuqtai nazari qabul qilinishiga intilib, boshqa tomonning shunday harakat qilishi uchun to’sqinlik qiladi. (masalan ikki muxandis stanok yaratib, har biri o’z loyihasini qabul qilishini talab qiladi). Nizo ko’pincha tajovuz, tahdid, munozara, dushmanlik, urush va hokazolar bilan tenglashtirilib, doimo nomaqbul hodisa sifatida qabul qilinadi, unga imkoni boricha yo’l qo’ymaslik, yoki tezlik bilan vujudga kelgan chog’da hal etish zarur deb hisoblaydilar. Nizoga nisbatan bunday munosabat «ilmiy boshqaruv» va «ma’muriy maktabga» mansub mualliflar asarlarida aks ettirilgan.
Shunday qilib, nizo ma’lum bir vazifa bajarishi va korxona faoliyati samaradorligi ortishi uchun xizmat qilishi mumkin, yoki biror vazifani bajarishga to’sqinlik qilib, shaxsiy qoniqish va korxona faoliyati samaradorligi pasayishiga olib kelishi mumkin.
4. Nizolarning turlari va bartaraf etish usullari.
Nizolarni boshqarish uchun nizoli vaziyat vujudga kelish sabablarini bilish lozim. Nizolarning to’rt asosiy turi mavjud: shaxsning ichki nizosi, shaxs va guruh o’rtasidagi nizo, shaxslar o’rtasidagi nizo, guruhlar o’rtasidagi nizo.
Shaxsning ichki nizosi bir kishiga qarama-qarshi topshiriq berilgan va undan bir-birini inkor etuvchi natija talab qilingan holda vujudga keladi. Masalan, sex boshlig’iga ishlab chiqarish boshlig’i mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirishni talab qilsa, korxona SNB bo’limi boshlig’i ishlab chiqarish jarayonini sekinlashirish yo’li bilan mahsulot sifatini yaxshilashni talab qiladi. Bunday holda nizoning asosiy sababi - yagona rahbarlik tamoyilining buzilishidir. Shaxs ichki nizosi, shuningdek, ishlab chiqarish talablari xodimlar shaxsiy manfaatlariga muvofiq bo’lmasligi natijasida vujudga keladi. Masalan, o’sha sex boshlig’i shanba va yakshanba kunlarini oilasi davrasida o’tkazishni rejalashtirgan edi, lekin u juma kuni rahbar shanba kunini ish kuni deb e’lon qilishi va shoshilinch buyurtmani bajarish zarurligi haqida buyruqlar oladi. Natijada ham ishda, ham oilada nizoli vaziyat vujudga keladi.
Guruhlar o’rtasida nizo - guruhlar o’rtasida kelishmovchiliklar vujudga kelgan holdir, masalan, kasaba qo’mitasi va ma’muriyat o’rtasida, korxona chiziqli boshqaruvi bilan shtabli boshqaruvchilar o’rtasida ro’y berish mumkin. Chiziqli rahbarlar ko’pincha shtab mutaxassislari tavsiyalarini tan olmaydilar, har bir masala bo’yicha ularga tobe ekanliklarini ro’kach qiladilar. Shtab xodimlari o’z navbatida o’z qarorlarini mustaqil hal etish imkoniyatiga ega emasliklaridan norozi bo’ladilar. Bu vaziyat vazifani bajarishga qarshilik qiluvchi nizoga misol bo’ladi.
Ularning asosiy sababi resurslarning cheklanganligi, masalalarni hal etishning o’zaro bog’liqligi, maqsad, qadriyatlardagi farqlar, hayotiy tajriba va xulqdagi farqlar, qoniqarsiz kommunikatsiyalardir.
Ba’zi tashkiliy tizimlar va munosabatlar vazifalar o’zaro bog’liqligidan kelib chiquvchi nizolar ro’y berishi uchun sharoit yaratadi. Shu sababli o’zaro bog’liq bo’linmalar rahbarlari bitta umumiy rahbarga bo’ysunushi kerak, chunki shunday qilinganda nizo vujudga kelishi ehtimoli kamayadi. Masalan, mehnat va ish haqi bo’limi, moliya bo’limi o’zaro bog’liq bo’lib, bitta rahbar - boshliq yoki bosh iqtisodchiga bo’ysunadilar.
Kishilar xulqi va hayotiy tajribalari farq qilishi ham nizoga olib kelishi mumkin. Ba’zan har bir so’z uchun janjallashuvchi kishilar ham uchrab turadi. Bunday kishilar nizoli vaziyat vujudga kelishiga sababchi bo’ladilar.
Qoniqarsiz kommunikatsiyalar, ya’ni axborot almashinuvi qiyinlashuvi nizo uchun ham sabab, ham uning oqibati bo’lishi mumkin. Masalan, har bir bo’lim yoki xodim bajarishi lozim bo’lgan vazifalar aniq belgilab qo’yilmagan taqdirda ham bo’limlar, ham ayrim xodimlar o’rtasida nizo kelib chiqishga olib keladi. Bir necha nizo manbaining mavjud bo’lishi nizoli vaziyat ehtimolini ko’paytiradi.
Bir tomon ikkinchi tomonga o’z nuqtai nazari to’g’ri ekanligini uqtirish natijasida bunday nizolar vujudga keladi.