Mavzusining dolzarbligi

1	2	3	4
5
1	Xo’jalik yurituvchi subyekt kreditga xom ashyo va materiallar - 1434 ming so’mga, va 76,5 ming so’mga extiyot qismlar xarid qildi	1010 1040	6010 6010	1434,0 76,5
2	Buyurtma bo’yicha ombordan sexga 1260 ming so’m xom ashyo va materiallar va 297 ming so’mda extiyot qismlar chiqarilgan. Shundan: “A” mahsulotga – 777 ming so’m “B” mahsulot uchun – 483 ming so’m (jami 1260 ming so’m)	2010 2510	1010 1040	1260,0 297,0
3	Ishchilarga va sexning master xodimlariga ish haqi hisoblanadi	2010 2510	6520 6400 6710	97,2 200,0 1942,8 2250,0
4	Ishchilarga va sexning master xodimlariga ish haqi berilgan	6710	5010	1942,8
5	Hisoblanilgan ish haqidan ishchilarniki “to’g’ri ish haqi xarajatlariga”, sexning master xodimlariniki "umumishlab chiqarish xarajatlariga" olib borilishi lozim. Shundan: “A” mahsulot uchun – 1305 ming so’m “B” mahsulot uchun - 420 ming so’m			1725,0 525,0 2250,0

6	Faraz qilaylik, shu davrda umumishlab chiqarish xarajatlari amalga oshirilgan, (ming so’m): elektroenergiya xarajatlari - 429 sug’urta xarajatlari – 109,5 v) mol-mulk solig’i – 96,8 jami : 635,3 ming so’m	2510	6010 6990 6500 6400	635,3
7	Shu xarajatlarning hammasi to’langan (schyotlarga asosan)	6010 6990 6400 6500	5110	635,3
8	Umumishlab chiqarish xarajatlari to’g’ri mehnat xarajatlarining 85 foizini tashkil qiladi deb normativ koeffitsient qabul qilingan. Shunga muvofiq (1725.0 x 85%)=1466,3 ming so’m Shundan: “A” (1305 x 85%)= 1109,3 ming so’m “B” (420 x 15%) = 357,0 ming so’m	2010	2510	1466,3
9	Tayyor mahsulot omborga kirim qilinadi. Shu vaqtda buyurtmaning kartochkasi yopiladi. “A” mahsulotning bahosi (tannarxi) 3191,3 ming so’m tashkil qildi	2810	2010	3191,3
10	Xo’jalik yurituvchi subyekt buyurtmachilarga 10 dona “A” mahsulotni jo’natgan. Ularning tannarxi 2659,4 ming so’mni, sotish bahosi – 4050,0 ming so’mni tashkil qilgan	4010 9110	9010 2810	4050,0 2659,4
11	Hisobot davrining oxirida “2510” va “2511” schyotlar taqqoslanadi. Misolda: “2510” schyotda = 1457,3 ming so’m “2511” schyotda = 1466,3 ming so’m (normativ koeffitsient) farqi = 9 ming so’m Ana shu farq summasini hisobga olish lozim	2510 2510	9110 2511	9,0 1457,3
12.	Ammo ana shu 9 ming so’m xo’jalik yurituvchi subyekt uchun katta ahamiyatga ega bo’lsa, u holda 9 ming so’m tegishli schyotlar bo’yicha taqsimlanishi lozim.	2510 2510 2510 2510	2010 2810 9110 2511	2,55 1,08 5,37 1457,3
	U holda 11 punktdagi buxgalteriya yozuvi quyidagicha aks ettiriladi (keyingi jadvalga qarang):
	JAMI			1466,3

11-punktning hisob-kitobi quyidagi jadval ko’rinishida amalga oshiriladi:

T.r	Schyotlarning raqami va nomi	Schyotlardagi qoldiq		Summasi, ming so’mda
		summasi, ming so’mda	ulushi, foizda
	“2010” – “Asosiy ishlab chiqarish”	1260,0	28,30	2,55
	“2810” - “Ombordagi tayyor mahsulotlar”	531,9	11,95	1,08
	“9010” - “Sotilgan mahsulotlarning tannarxi”	2659,4	59,75	5,37
	JAMI	4451,3	100,0	9,0

Yuqorida keltirilgan misolda ham ko’rish mumkinki, ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxini buyurtmali usul orqali hisoblash juda oddiy va qulay hisoblanadi. Ishlab chiqarishni tashkil qilish va tugallanmagan ishlab chiqarish bo’lmaganligi uchun ham ortiqcha hisob-kitoblar qilinmaydi, shunga muvofiq tannarx miqdorini tez aniqlash va uni to’g’ri hisoblanish imkoniyati juda katta. Chunki, buyurtma bajarilgandan so’ng qilingan barcha xarajatlar yig’iladi, tannarx aniqlanadi. Bu usul shuningdek buxgalteriya hisobini tashkil qilish, ya’ni xo’jalik operatsiyalarini buxgalteriya hisobining schyotlarida aks ettirishga ham qulaylik tug’diradi.
Quyidagi chizmada yuqorida ko’rib chiqilgan misoldagi jarayonlarning buxgalteriya schyotlarida aks ettirilishi, hamda ana shu sintetik schyotlar orasidagi o’zaro bog’lanishlar chizmasi ko’rsatilgan. Misol ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, buyurtma uchun jami 3191,3 ming so’m miqdorida xarajat qilingan, buyurtma 12 ta mahsulot birligidan iborat, shunga muvofiq bir dona mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi 265940 so’mga teng.
Shu o’rinda misolning yakuniy bosqichidagi amalga oshirilgan to’g’rilanish, ya’ni korrektirovka jarayoniga ham e’tibor qaratish lozim. U umumishlab chiqarish xarajatlarining to’g’rilanishi hisobiga umumiy ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi 9 ming so’m, shunga muvofiq korrektirovka hisobiga bir dona mahsulotning haqiqiy ishlab chiqarish tannnarxi 265040 so’mni tashkil qiladi.

Xarajatlar hisobining buyurtmali usulida schyotlar o’rtasidagi o’zaro bog’lanishlar chizmasi