Mavzu. Zoopsixologiya va qiyosiy psixologiyaga kirish. Hayvonlar psixik faoliyatining umumiy tavsifi

Hayvonlar psixik faoliyatining umumiy tavsifi
Hozirgi kunga kelib hayvonlarni fe‘l - atvorini tushuntiruvchi model K.Anoxinni
fuktsional sistemalar haqidagi ta‘limotidir. Bu ta‘limotga ko‗ra, funktsional
sistemalar har bir hayotiy jarayonlarni asosida yotadi. Bosh miya strukturalarini
tanlab, ishga soladi va buni natijasida hayvon o‗zi uchun foydali bo‗lgan harakatni
sodir qiladi. Agar hayvon maqsadga erishmasa, u yana qaytadan ushbu sistemani
ishga soladi va oxir - oqibatda o‗zi uchun foydali bo‗lgan ma‘lum bir maqsadga

---

---

erishdi. Funktsional sistemalar oddiy va murakkab bo‗lishi mumkin. Oddiy

funktsional sitsemalar o‗z - o‗zini boshqarish xususiyatiga ega. Ularni ko‗pchiligi
organizm ichidan tashqariga chiqmaydi. Masalan; qon bosimini bir xil ushlab
turuvchi fuktsional sistema, yo siydik tarkibini bir xil ushlab turuvchi sistema,
organizmda issiqlikni bir xil ushlab turuvchi sistema va x. k . Murakkab
funktsional sistemalar esa hayvon organzmiga bog‘langan. Turli xil fe‘l-atvorlar
shu murakkab bo‗lgan fuktsional sistemalarga kiradi.
P.K.Anoxinni nazariyasiga ko‗ra fe’l-atvorni fiziologik arxitekturasi 
quyidagi ketma-ket keladigan davrlardan iborat:
a) Afferent sintez davri. Bu davrda tashqi dunyodan kelayotgan signallar
bosh miyada sitezlanadi. Bunday sitez paytida hayvonlarni shu paytdagi kalit
afferentatsiya muhim ahamiyatga ega. Motivatsiyalar hayvonni o‗sha paytdagi
ehtiyojiga bog‘liq. Bu ehtiyojlar vital, ideal va sotsial xarakterda bo‗lishi mumkin.
Motivatsiyada miyani limbik sistemasi va retikulyar formatsiyasi ishtirok etadi.
―Kalit‖ ta‘sir bor. Masalan: qushlarni berkinishiga ―kalit‖ ta‘sir kalxatni
ko‗rinishidir. Shu paytdagi sharoit ham muhim ahamiyatga ega. Sharoit yaxshi
bo‗lmasa funktsional sistema ishga tushmatsdi. Hayvonni xotirasi, ya‘ni tajribasi
ham hal qiluvchi omillardan biridir. Hayvon o‗z tajribasiga tayanib hozir ishlatish
mumin bo‗lganlarni xotirasidan tiklaydi.