Mavzu: sotsial-psixologiya

Katta sotsial guruhlarda kichik guruhlarda yo’q bo’lgan xatti-harakatni boshqarib turadigan o’ziga xos kuch mavjud. Bu huquqlar, urf-odatlar va an’analardir.

• 
  Katta sotsial guruhlarda kichik guruhlarda yo’q bo’lgan xatti-harakatni boshqarib turadigan o’ziga xos kuch mavjud. Bu huquqlar, urf-odatlar va an’analardir.
  
• 
  Katta guruh bilan kichik guruh o’rtasida o’rta guruh ham bor. Ammo guruh muammosi bilan shugullanayotgan sotsiologlar fikricha, o’rta guruhlar, ularning strukturasi, aloqasi, unda bo’ladigan hodisa va jarayonlar mohiyat jihatdan kattaroq guruhlarga xosdir. Kichik va katta guruhlar o’rtasidagi farqni kichik guruhning yiriklashuvi va uning katta guruhga aylanishi jarayonida ko’rish mumkin. Masalan, bir yoki bir nechta taniqli kishilar atrofida birlashgan, 40-45 kishidan iborat partiya kichik guruhdir, chunki bu guruh vakillarining shaxsan bir-birlarini tanishlari (bilishlari) kichik guruhga xos bo’lgan xususiyatni beradi
  

Kichik guruhlar deganda, ko’pi bilan bir necha o’nlab a’zolardan iborat bo’lgan kam sonli guruhlar tushuniladi. Bu guruhlar ko’pincha samimiy do’stona munosabatlarda bo’ladi, guruh a’zolari o’rtasidagi bevosita o’zaro aloqalar ustun turadi, guruh a’zolari o’rtasidagi munosabatlar norasmiy institutlar yordamida tartibga solinadi. Bundan tashqari, maxsus vazifalarni bajarishga mo’ljallagan, yuqori darajada shakllagan kichik maqsadli guruhlar ham mavjud. Bu guruhlarda a’zolar o’rtasidagi munosabatlar maxsus xizmat ko’rsatmalari bilan tartibga solinadi. Yashirin ishlayotgan partiya yacheykasi bunga misol bo’la oladi. Kichik guruhlarga oilani, do’stlarni, qo’shnilarni, ishlab chiqarish brigadasini va boshqa guruhlarni kiritish mumkin.

• 
  Kichik guruhlar deganda, ko’pi bilan bir necha o’nlab a’zolardan iborat bo’lgan kam sonli guruhlar tushuniladi. Bu guruhlar ko’pincha samimiy do’stona munosabatlarda bo’ladi, guruh a’zolari o’rtasidagi bevosita o’zaro aloqalar ustun turadi, guruh a’zolari o’rtasidagi munosabatlar norasmiy institutlar yordamida tartibga solinadi. Bundan tashqari, maxsus vazifalarni bajarishga mo’ljallagan, yuqori darajada shakllagan kichik maqsadli guruhlar ham mavjud. Bu guruhlarda a’zolar o’rtasidagi munosabatlar maxsus xizmat ko’rsatmalari bilan tartibga solinadi. Yashirin ishlayotgan partiya yacheykasi bunga misol bo’la oladi. Kichik guruhlarga oilani, do’stlarni, qo’shnilarni, ishlab chiqarish brigadasini va boshqa guruhlarni kiritish mumkin.
  
• 
  

Kichik sotsial guruhlarning turlari juda ko’p. Ular turli mezonlarga qarab turlarga ajratiladi. Guruh munosabatlari tuzilmasiga qarab kichik sotsial guruhlar rasmiy va norasmiy guruhlarga, a’zolar o’rtasidagi munosabatlarning yaqinligiga qarab esa birlamchi va ikkilamchi guruhlarga, guruhga a’zo bo’lish va bo’lmasligiga qarab a’zoli va referent guruhlarga bo’linadi. Sanab o’tilgan guruhlarni birma-bir ko’rib chiqamiz.

• 
  Kichik sotsial guruhlarning turlari juda ko’p. Ular turli mezonlarga qarab turlarga ajratiladi. Guruh munosabatlari tuzilmasiga qarab kichik sotsial guruhlar rasmiy va norasmiy guruhlarga, a’zolar o’rtasidagi munosabatlarning yaqinligiga qarab esa birlamchi va ikkilamchi guruhlarga, guruhga a’zo bo’lish va bo’lmasligiga qarab a’zoli va referent guruhlarga bo’linadi. Sanab o’tilgan guruhlarni birma-bir ko’rib chiqamiz.
  

Rasmiy guruhlar - bu huquqiy statusga ega bo’lgan sotsial institut, tashkilot qismi hisoblanadigan mavjud institut, tashkilotdagi mehnat doirasida aniq maqsadga ega bo’lgan sotsial guruhlardir.

• 
  Rasmiy guruhlar - bu huquqiy statusga ega bo’lgan sotsial institut, tashkilot qismi hisoblanadigan mavjud institut, tashkilotdagi mehnat doirasida aniq maqsadga ega bo’lgan sotsial guruhlardir.
  
• 
  Rasmiy guruhlarga quyidagi belgilar xos: aniq va ischil maqsad, ierarxiyaga asoslangan aniq funktsiyalar, ma’lum qoidalarga muvofiq keladigan huquq va burchlar, a’zolar o’rtasidagi rasmiy munosabatlar, guruh faoliyatini nazorat qiladigan rasmiy institutning mavjud bo’lishi va boshqalar.
  
  
  

Norasmiy guruhlar, ko’pincha bunday guruhlar «psixologik guruhlar» yoki «sotsial psixologik guruhlar» deb ataladi. Chunki bu guruhlarning tashkil topish zaminida guruh a’zolari o’rtasidagi psixologik, hissiy munosabatlar yotadi. Norasmiy guruhlarning paydo bo’lishida vaziyat va umumiy mafaatlar majmui muhim rol o’ynaydi. Shuning uchun ham bu guruhlarni ba’zan, manfaat yuzasidan tuzilgan guruhlar ham deb atashadi. Odamlar ehtiyojlari turli-tuman bo’lganligi sababli norasmiy guruhlar mavjud.

• 
  Norasmiy guruhlar, ko’pincha bunday guruhlar «psixologik guruhlar» yoki «sotsial psixologik guruhlar» deb ataladi. Chunki bu guruhlarning tashkil topish zaminida guruh a’zolari o’rtasidagi psixologik, hissiy munosabatlar yotadi. Norasmiy guruhlarning paydo bo’lishida vaziyat va umumiy mafaatlar majmui muhim rol o’ynaydi. Shuning uchun ham bu guruhlarni ba’zan, manfaat yuzasidan tuzilgan guruhlar ham deb atashadi. Odamlar ehtiyojlari turli-tuman bo’lganligi sababli norasmiy guruhlar mavjud.
  

Katta ijtimoiy guruhlar - barqaror qadriyatlarga, xulq -atvor me'yorlariga va ijtimoiy tartibga solish mexanizmlariga ega bo'lgan (partiyalar, etnik guruhlar, ishlab chiqarish va ishlab chiqarish va jamoat tashkilotlari) miqdoriy cheklanmagan ijtimoiy jamoalar. Umumiy va ijtimoiy psixologiya.

Katta ijtimoiy guruhlarning turli mezonlarga ko'ra tasnifi: Psixologiya olami. Katta guruh psixologiyasi.
1. guruhlararo va guruh ichidagi ijtimoiy aloqalarning tabiati bo'yicha:
ob'ektiv - odamlarni bu odamlarning ongi va irodasidan mustaqil ravishda mavjud bo'lgan ob'ektiv aloqalar jamiyati birlashtiradi;
sub'ektiv psixologik - guruhlar odamlarning ongli ravishda birlashishi natijasida paydo bo'ladi;
2. mavjud bo'lgan vaqtga ko'ra:
uzoq vaqtdan beri mavjud bo'lgan - sinflar, millatlar;
qisqa muddatli mitinglar, yig'ilishlar, olomon;
3. tashkilot xarakteriga ko'ra:
uyushgan - partiyalar, kasaba uyushmalari;
uyushmagan - olomon;
4. paydo bo'lish tabiati bo'yicha:
ongli ravishda tashkil etilgan - partiyalar, uyushmalar;
o'z -o'zidan paydo bo'ldi - olomon;
5. guruh a'zolari bilan aloqa orqali:
shartli - ma'lum bir xususiyatga ko'ra yaratilgan (jinsi, yoshi, kasbi), odamlar bir -biri bilan bevosita aloqada emas;
haqiqiy guruhlar - odamlar bir -biri bilan yaqin aloqada bo'lgan haqiqiy uchrashuvlar (uchrashuvlar, uchrashuvlar);
6. ochiqlik bilan:
ochiq;
yopiq - a'zolik ichki sozlamalar bilan belgilanadi.
Katta ijtimoiy guruhlarni turlarga bo'lish mumkin: Ijtimoiy guruhlar tushunchasi va turlari.
1. Jamiyat nazariy va empirik tadqiqotlarning asosiy ob'ekti bo'lgan eng yirik ijtimoiy guruhdir.
2. Hududiy guruhlar yashash joyining yaqinligi asosida rivojlangan rishtalar asosida tuziladi.
3. Maqsadli guruhlar muayyan faoliyat bilan bog'liq funktsiyalarni bajarish uchun tuziladi.
4. Ziyolilar - bu malakali aqliy mehnat bilan professional shug'ullanadigan, maxsus ta'limni talab qiladigan ijtimoiy guruh, ziyolilar ajralib turadi: tibbiy, ishlab chiqarish, ilmiy, pedagogik, harbiy, madaniy va badiiy va boshqalar. ziyolilarning talqini, shu jumladan barcha intellektual mehnat, shu jumladan xodimlar - kotiblar, bank nazoratchilari va boshqalar.
5. Aqliy va jismoniy mehnat odamlari mazmuni, ish sharoitlari, ta'lim darajasi, malakasi, madaniy va kundalik ehtiyojlari bilan bir -biridan keskin farq qiladigan alohida guruhlar sifatida qaraladi.
6. Shahar aholisi va qishloq aholisi yashash joylari bilan farq qiladigan odamlarning asosiy turar joylari hisoblanadi. Farqlar aholining miqyosi, kontsentratsiyasi, ishlab chiqarishning rivojlanish darajasi, madaniy va maishiy maqsadlar, transport, aloqa ob'ektlari bilan to'yinganligida namoyon bo'ladi.
Katta guruhlar - bu barcha a'zolar o'rtasidagi shaxsiy aloqalar imkonsiz bo'lgan guruhlar, bu holda munosabatlar faqat rasmiy, masalan, maktab o'quvchilari, zavod ishchilari va boshqalar. Hech qanday yaqin shaxsiy aloqalar yo'q va aloqa rasmiy qoidalarga muvofiq amalga oshiriladi.
Agar jamiyatning tarixiy rivojlanishini hisobga oladigan bo'lsak, shuni ta'kidlash mumkinki, an'anaviy jamiyatda kichik guruhlar (oila, klanlar) etakchi, zamonaviy jamiyatda esa katta (sinflar, professional guruhlar).
G. Simmel "guruhning kattaligi uning vakillarining individuallik darajasi bilan chambarchas bog'liq. Guruhning kattaligi uning a'zolari erkinligi darajasiga to'g'ridan -to'g'ri proportsionaldir, deb hisoblagan: guruh qanchalik kichik bo'lsa, Tashqi muhitning dushmanlik ta'siridan o'z yaxlitligini himoya qilish uchun o'z a'zolarini qanchalik yaqin tutishi kerak. "Simmel G. Soziologie: Untersuchundeniiber Formen der Vorgosellschaftung. 3. Aufl.Myunxen; Leypsig, 1923, P. 534 Guruh o'sishi bilan erkinlik darajasi oshadi, aql, ong qobiliyati tug'iladi.

Katta guruhlarning xilma -xilligi orasida tarixiy jarayon sub'ekti bo'lgan ikkitasi bor - etnik guruhlar va sinflar.

Etnik guruh yoki etnos-bu ma'lum bir hududda tarixan shakllangan, madaniyat, til, ruhiy tuzilish, xulq-atvor xususiyatlariga, uning birligi va boshqa shunga o'xshash shakllanishlardan farq qiladigan barqaror xususiyatlarga ega bo'lgan barqaror ijtimoiy jamoa. Rivojlanishning eng yuqori bosqichida ko'plab etnik guruhlar barqaror ijtimoiy -iqtisodiy yaxlitlikni - millatni tashkil qiladi. Umumiy va ijtimoiy psixologiya. Ijtimoiy ishlab chiqarish tizimida ijtimoiy sinflar ajralib turadi. Ularning mavjudligi mehnat taqsimoti, ijtimoiy funktsiyalarning differentsiatsiyasi, tashkiliy va ijrochilik faoliyatining yakkalanishi bilan bog'liq.
Guruhdan tashqari xatti-harakatlarning sub'ektlari-bu omma va omma. Auditoriya - bu umumiy epizodik qiziqishlarga ega bo'lgan, umumiy e'tiborli ob'ektlar (uchrashuv ishtirokchilari, ma'ruza tinglovchilari) yordamida emotsional ongli tartibga solinadigan katta odamlar guruhi.
Massa - bu amorf shakllanishni tashkil etuvchi, to'g'ridan -to'g'ri aloqaga ega bo'lmagan, lekin umumiy barqaror manfaatlar (katta va kichik omillar, barqaror va vaziyatli va boshqalar) bilan birlashtirilgan ko'p sonli odamlarning yig'indisi.
Jamiyatning tarixiy taraqqiyoti va guruhlarning o'ziga xos rivojlanishida individual ijtimoiy jamoalar bir necha aniq bosqichlardan o'tadi. Ular guruhlarning rivojlanish darajasiga mos keladi. Diligenskiy tasnifiga ko'ra G.G. Bunday uchta bosqich mavjud.Ijtimoiy psixologiya. Birinchisi - past darajali - tipologik. Bu guruh a'zolari qandaydir tarzda bir -biriga ob'ektiv o'xshashligi bilan tavsiflanadi. Bu belgilar ularning individual xatti -harakatlarini tartibga solishda katta ahamiyatga ega bo'lishi mumkin, lekin ular psixologik hamjamiyatni yaratish uchun asos bo'la olmaydi. Bu asosda birlashgan odamlar individual shaxslarning umumiyligini ifodalaydi, lekin ular birlikni tashkil qilmaydi.
Rivojlanishning ikkinchi darajasi, uning a'zolari bu guruhga mansubligini bilishi, o'zlarini uning a'zolari bilan tanishtirishidir. Bu identifikatsiya darajasi.
Uchinchi daraja, guruh a'zolari jamoaviy maqsadlar yo'lida birgalikda harakat qilishga tayyorligini nazarda tutadi. Ular jamiyat manfaatlarini bilishadi. Birdamlik darajasi yoki integratsiya darajasi.
Guruhlarning ijtimoiy-psixologik hamjamiyatining rivojlanish darajasi ularning ijtimoiy-tarixiy jarayondagi haqiqiy rolini aniqlaydi, ijtimoiy-tarixiy hodisalarning psixologik komponentini ifodalaydi.
Katta ijtimoiy guruhlar tuzilishida ikkita kichik turni ajratish mumkin: Psixologiya olami. Katta guruh psixologiyasi.
Birinchisi - etnik guruhlar, sinflar, professional guruhlar. Ular mavjud bo'lish davomiyligi, paydo bo'lishi va rivojlanishi bilan ajralib turadi.
Ikkinchisi - tomoshabinlar, olomon, tomoshabinlar. Ular qisqa umr ko'rishgan va tasodifan paydo bo'lishgan, bir muncha vaqt ular umumiy hissiy makonga kiritilgan.
Birinchi va ikkinchi kichik tiplarning katta guruhlari orasidagi tub farq guruh ichidagi jarayonlarni tartibga soluvchi mexanizmlarda.
Uyushgan katta guruhlar o'ziga xos ijtimoiy mexanizmlar bilan boshqariladi: urf-odatlar, urf-odatlar, axloq. Bunday guruhlarning vakili uchun xarakterli turmush tarzini, xarakterining o'ziga xos xususiyatlarini, o'zini o'zi anglashni ajratish va tasvirlash mumkin.
Uyushmagan katta guruhlarni emotsional xarakterdagi ijtimoiy-psixologik mexanizmlar boshqaradi: taqlid, taklif, infektsiya. Ular ma'lum bir vaqtda his -tuyg'ular va kayfiyatlarning umumiyligi bilan ajralib turadi, ammo bu bunday ijtimoiy shakllanish ishtirokchilarining chuqurroq psixologik jamoasini ko'rsatmaydi.
Barcha aniqlangan katta ijtimoiy guruhlar bu guruhlarni kichik guruhlardan ajratib turadigan umumiy xususiyatlar bilan ajralib turadi.
1. Katta guruhlarda ijtimoiy xulq -atvorni tartibga soluvchilar bor - bular odatlar, urf -odatlar, urf -odatlar. Ular guruhning turmush tarzini tasvirlab berishadi. Muayyan turmush tarzi doirasida guruhning qiziqishlari, qadriyatlari va ehtiyojlari alohida ahamiyat kasb etadi.
2. Psixologik tavsiflashda ma'lum bir tilning mavjudligi muhim rol o'ynaydi.Etnik guruhlar uchun bu umumiy xususiyat, boshqa guruhlar uchun "til" ma'lum jargon vazifasini bajaradi.
Katta guruhlarga xos bo'lgan umumiy xususiyatlarni absolyutlashtirish mumkin emas. Bu guruhlarning har bir turining o'ziga xos xususiyati bor: siz sinf, millat, kasb, yoshlarni bir qatorga qo'yolmaysiz.
Tarixiy jarayonda har bir turdagi katta guruhlarning ahamiyati boshqacha. Shuning uchun, katta guruhlarning barcha xususiyatlari o'ziga xos tarkib bilan to'ldirilishi kerak.
Biz katta ijtimoiy guruhni ko'rib chiqdik, uning xususiyatlarini berdik, tuzilishini ta'rifladik, endi bu guruhlarda o'zini o'zi boshqarishning psixologik mexanizmlari bilan tanishamiz.
Katta ijtimoiy guruhlar odamlarning mavjud bo'lishining ob'ektiv shartlarini bilishi asosida shakllanadi, ularning asosiy manfaatlarini oziqlantiradi va ro'yobga chiqaradi.
ular haqli ravishda ijtimoiy rivojlanishning asosiy sub'ektlari hisoblanadi.