Mavzu: Pedagogik adabiyotlarni o‘rganish yaxlit pedagogik jarayon konsepsiyasini ochib berish va umumlashtirish

Sharopova Firuzaning Umumiy padegogika fanidan mustaqil ish mavzulari.

2 Mustaqil ish .
Mavzu: Pedagogik adabiyotlarni o‘rganish yaxlit pedagogik jarayon konsepsiyasini ochib berish va umumlashtirish.
Tayanch tushunchalar :pedagogik jarayon, yaxlit jarayon, yaxlit, asosiy, yakuniy, nazariyasi
Fan va texnikaning tez sur’atlar bilan rivojlanishi, turli yo‘nalishlarda bilim hajmining o‘sib borishi fanning tabaqalanib, turli tarmoqlarga bo‘linishiga sabab bo‘lmoqda. Yaqin o‘tmishda falsafadan ajralib chiqqan pedagogika fanida ham ko‘pgina tarmoqlarga bo‘linish jarayoni ko‘zga yaqqol tashlanadi. Ayrim tarmoqlar esa mustaqil fan sifatida shakllanadi. Masalan, maktab pedagogikasi, maktabgacha tarbiya pedagogikasi. Ayrimlari esa fan sifatida endi shakllanib kelmoqda. Kattalar pedagogikasi, oliy maktab pedagogikasi shular jumlasidandir. Hozirgi zamon pedagogikasi ko‘p tarmoqli fan bo‘lib, avvalo, tarbiya ijtimoiy hodisa ekanligi jihatidan pedagogika tarixi bilan bog'lanadi. Pedagogikaning ko‘zi ojiz, aqli zaif, qulog'i kar - jismoniy kamchiliklarga ega bo‘lgan bolalami tarbiyalash va ularni hayotga tayyorlash bilan shug'ullanadigan уana bir tarmog‘i - maxsus pedagogika (surdopedagogika, tiflopedagogika, oligofrenopedagogika) defektologiya bilan chambarchas bog‘liqdir. Pedagogika fani tarmoqlariga predmetlarni o‘qitishning qonuniyatlarini o‘rganuvchi fan - metodika ham kiradi. Shu bilan birga, pedagogika fani boshqa fanlardan ajralgan holda rivojlana olmaydi. Pedagogikaning tarbiya sohasidagi obyekti o‘sib kelayotgan yosh avlod bo‘lganligi uchun pedagogika insonni o‘rganuvchi fanlar bilan bog‘liq.Pedagogika fani tarmoqlariga predmetlarni o‘qitishning qonuniyatlaring o‘rganuvchi fan - metodika ham kiradi. Shu bilan birga, pedagogika fani boshqa fanlardan ajralgan holda rivojlana olmaydi.Pedagogikaning tarbiya sohasidagi obyekti o‘sib kelayotgan yosh avlod bo‘lganligi uchun pedagogika insonni o‘rganuvchi fanlar bilan bog‘liqdir.Inson biologik evolyutsiyaning mahsuli sifatida biologiya fanlarining o‘rganadigan obyekti hisoblanadi. Shuning uchun bu fanlar pedagoglar o‘rganishi lozim bo‘lgan fanlar qatorida o‘quv rejalariga kiritilgan. Pedagogika fanining metodologik asosini falsafa tashkil etadi. Chunki tarbiyaning maqsadi, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish; jamoa va shaxs muammolari va shu kabilar ikki fanni birlashtiradi. Iqtisodiy va, xususan, uning bir bo‘lagi bo‘lgan xalq ta’limi iqtisodi pedagogika bilan bog‘lanib ketadi. Chunki iqtisodchilarning olib borgan tadqiqotlari natijasiga ko‘ra ishlab chiqarishning yuksak samaradorligi umumiy ta’limning yuqori darajada rivojlanganligiga bog‘liq ekan. Pedagogika bola tarbiyasida uning yosh va individual (psixologik) xususiyatlarini hisobga olib boradi. Shu bois pedagogika uchun pedagogik psixologiyaning bola xususiyatlari, ularda o‘tadigan psixik jarayonlarning qonuniyatlari haqidagi ma’lumotlar muhimdir. Shunga ko‘ra, pedagogikaning psixologiya fani bilan bog'liqligi an’anaviy tus olgan. Keyingi vaqtlarda pedagogikaning kibernetika (muhim dinamik tizimlari boshqarishni o‘rganadigan fan) bilan bog‘lanishi ko‘zga tashlanmoqda. Bu holni kibernetikaning umumiy g'oyalaridan ta’limda foydalanish tajribalarini dasturlashtirilgan ta’lim misolida ko‘rish mumkin. Pedagogika fani taraqqiyoti pedagogika fanlari tizimini vujudga keltirdi. Bular: Umumiy pedagogika, Maxsus pedagogika, Metodika, Pedagogika tarixi, Oliy ta’lim pedagogikasi, Qiyosiy pedagogika, Ijtimoiy pedagogika, Harbiy pedagogika. Pedagogikaning boshqa fanlar bilan bog‘lanish tizimida etnografiya, xalq pedagogikasi kabilar alohida o‘rin tutadi. Pedagogika boshqa oraliq fanlar ma’lumotlaridan tayyor holda foydalanmaydi. Bu ma’lumotlar pedagogik nuqtayi nazardan tanlovdan o‘tgandan keyin maqsadga muvofiqlashtirilgan holda amalda joriy etiladi.

PEDAGOGIKANING ILMIY-TADQIQOT METODI

Pedagogika o‘z tadqiqot obyektiga va tadqiqot metodlariga ega. Ilmiy tadqiqot barcha fanlar kabi pedagogika fanini ham takomillashib boriihiga, ay rim pedagogik hodisalami tekshirishga, ularni to‘g‘ri hal etish yo‘llarini aniqlashga yordam berHodisa uning taraqqiyoti davomida boshqa hodisalar bilan bogliq holda o‘rganiladi. Miqdor o‘zgarishi sifat o‘zgarishiga o‘tish daqiqalarida kuzatiladi.

ADABIYOTLAR BILAN ISHLASH METODI

Pedagogik muammolarni tadqiq etish adabiyotlarni o‘rganishdan boshlanadi. O‘rganiladigan hujjatlar va manbalarga xalq maorifiga aloqador hujjatlar kiradi. Shu bilan birga, pedagogika faniga oid bo‘lgan tarixiy-pedagogik adabiyotlar, arxiv hujjatlari, pedagogik matbuot materiallari, darsliklar, o‘quv-metodik ishlanmalar ham kiradi.

Adabiyotlarni o‘rganish metod muammolarning qay tomonlari yaxshi ochilganligini, qaysi masalalar hal etilmagani kabilarni bilish imkoniyatini beradi. Adabiy manbalar bilan ishlash quyidagi metodlardan foydalanishni nazarda tutadi: bibliografiya tuzish, annotatsiya, konspektlashtirish. Ishning maqsadidan kelib chiqqan holda yuqoridagi usullardan biri tanlab olinadi. Bibliografiya — bu hal etilishi lozim bo‘lgan muammoni tadqiq etish jarayonida zarur bo‘lgan adabiyotlar ro‘yxati. Adabiy manbalar bilan ishlash aniq ma’lumotlarni bibliografiya tuzish yo‘li bilan rasmiylashtirishni talab etadi. Bunda ma’lumotlar muallifning ism-sharifi, asarning nomi, nashriyoti nomi (maqolalar uchun jurnal va gazetalarning nomi), manzili va nashr etilgan yili ko‘rsatiladi. Demak, tadqiqotchilarning seminarlarda, ilmiy konferensiyalarda tadqiqot natijalari bo‘yicha ma’ruzalar bilan chiqishi, ilmiy maqolalar, kitoblar nashr etilishi, o‘qituvchiga mo‘ljallangan metodik tavsiyalar bo‘lishi mumkin. Pedagogikada hali hal etilmagan muammolar juda ko‘p. Bular ilmiy tadqiqot olib borish yo‘li bilan hal etiladi.Pedagogik jarayon - o'qituvchi va tarbiyachilarning o'zaro ta'siri deb ataladi, u belgilangan maqsadga erishishga qaratilgan va vaziyatni oldindan rejalashtirilgan o'zgarishlarga, o'qituvchilarning xususiyatlari va fazilatlarini o'zgartirishga olib keladi. Boshqacha aytganda, pedagogik jarayon ijtimoiy tajribaning shakllangan shaxs (shaxs) sifatlariga aylanishi jarayonidir. Bu jarayon ta'lim, tarbiya va rivojlanish jarayonlarining mexanik aloqasi emas, balki yangi yuqori sifatli ta'limdir. Yaxlitlik, umumiylik va birlik pedagogik jarayonning asosiy belgilaridir.

Yaxlitlik deganda nima tushuniladi?

Pedagogika fanida bu tushunchaning aniq talqini haligacha mavjud emas. Umumiy falsafiy tushunchada yaxlitlik ob'ektning ichki birligi, uning nisbiy avtonomligi, atrof-muhitdan mustaqilligi sifatida talqin qilinadi; boshqa tomondan, yaxlitlik pedagogik jarayonga kiritilgan barcha komponentlarning birligi sifatida tushuniladi. Butunlik ularning ob'ektiv mulki, ammo doimiy mulki emas. Yaxlitlik pedagogik jarayonning bir bosqichida paydo bo'lib, boshqa bosqichda yo'qolishi mumkin. Bu pedagogika faniga ham, amaliyotga ham xosdir. Ta'lim jarayoni eng muhim va murakkab bo'lgan pedagogik ob'ektlarning yaxlitligi maqsadli ravishda qurilgan.2.1 Yaxlitlik tamoyili pedagogik jarayonning asosidir

Demak, yaxlitlik ta’lim jarayonining tabiiy xossasidir. U ob'ektiv ravishda mavjud, chunki jamiyatda maktab, o'quv jarayoni mavjud. Masalan, mavhum ma'noda olingan o'quv jarayoni uchun yaxlitlikning bunday xususiyatlari o'qitish va o'qitishning birligidir. Va haqiqiy pedagogik amaliyot uchun - ta'lim, rivojlanish va tarbiya funktsiyalarining birligi. Ammo bu jarayonlarning har biri yaxlit ta'lim jarayonida hamrohlik qiluvchi funktsiyalarni bajaradi: tarbiya nafaqat ta'lim, balki rivojlantiruvchi va tarbiyaviy funktsiyalarni ham bajaradi va o'qitishni hamrohlik qiladigan tarbiya va rivojlanishsiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Bu bog'lanishlar o'quv jarayonini shakllantirishning maqsad, vazifalari, shakllari va usullarida iz qoldiradi. Masalan, o'quv jarayonida ilmiy g'oyalarni shakllantirish, tushunchalar, qonunlar, tamoyillar, nazariyalarni o'zlashtirish, keyinchalik shaxsning rivojlanishiga ham, tarbiyasiga ham katta ta'sir ko'rsatadi. Ta'lim mazmunida e'tiqodlar, me'yorlar, qoidalar va ideallar, qadriyat yo'nalishlari va boshqalarni shakllantirish ustunlik qiladi, lekin ayni paytda bilim va ko'nikmalarning ifodalari shakllanadi. Shunday qilib, ikkala jarayon ham asosiy maqsad - shaxsni shakllantirishga olib keladi, lekin ularning har biri o'ziga xos vositalar bilan ushbu maqsadga erishishga hissa qo'shadi. Amalda bu tamoyil dars vazifalari majmuasi, o'qitish mazmuni, ya'ni. o'qituvchi va talabalarning faoliyati, o'qitishning turli shakllari, usullari va vositalarining kombinatsiyasi.Pedagogik amaliyotda ham pedagogik nazariyadagi kabi o‘quv jarayonining yaxlitligi uning vazifalari va ularni amalga oshirish vositalarining murakkabligi sifatida bilim, ko‘nikma va malakalarning to‘g‘ri mutanosibligini aniqlashda, ta’lim va rivojlanish jarayonini muvofiqlashtirishda namoyon bo‘ladi. , bilim, ko'nikma va malakalarni dunyo va uni o'zgartirish usullari haqidagi yagona g'oyalar tizimida birlashtirishda.

§ 2.2 Yaxlit pedagogik jarayonning tuzilishi

Pedagogik jarayon fanlar tizimi hisoblanib, quyidagi asosiy qismlar ajratiladi:

Umumiy asoslar;

Ta'lim nazariyasi;

Didaktika - o'rganish nazariyasi;

Maktab ilmi.Pedagogik jarayonda o'qituvchi va talabaning o'zaro faoliyati "pedagogik o'zaro ta'sir" atamasida to'liq aks ettirilgan bo'lib, u birlikda pedagogik ta'sirni, uni faol idrok etishni, ob'ekt tomonidan o'zlashtirilishini, o'quvchining o'z faoliyatida namoyon bo'ladi. o'ziga ta'sir qilish (o'z-o'zini tarbiyalash). Pedagogik o'zaro ta'sir jarayonida ta'lim sub'ektlari va ob'ektlari o'rtasidagi turli xil aloqalar namoyon bo'ladi. Ayniqsa, axborot aloqalari keng tarqalgan bo'lib, ular o'qituvchi va o'quvchilar o'rtasida ma'lumot almashish, tashkiliy va faoliyat aloqalarida namoyon bo'ladi. Pedagogik jarayonda boshqaruv va o‘zini o‘zi boshqarishning aloqalari katta ahamiyatga ega. Butun jarayonning muvaffaqiyati ko'p jihatdan ularning to'g'ri nisbatiga bog'liq. O'z navbatida boshqaruv bo'g'inlari axborot, tashkiliy-faoliyat va boshqa turdagi bog'lanishlarga asoslanadi. Pedagogik o'zaro ta'sirni tahlil qilishda sabab-oqibat munosabatlarini hisobga olish, ular orasida ayniqsa muhimlarini aniqlash kerak. Masalan, pedagogik jarayondagi kamchiliklar va muvaffaqiyatlarning ayniqsa muhim sabablarini aniqlash, keyinchalik uni takomillashtirishning yangi bosqichlarini yanada muvaffaqiyatli loyihalash imkonini beradi. Oqilona bo‘lgan joyda pedagogik hodisalar o‘rtasidagi funksional bog‘lanishlarni aniqlash, ularni matematik jihatdan to‘g‘ri shaklda tasvirlash ham foydalidir. Ammo shu bilan birga, pedagogik hodisalarni sifatli tahlil qilishning etakchi roliga qo'yiladigan talablarga rioya qilish ayniqsa muhimdir, chunki bu jarayonlarning o'ta murakkabligi va ko'p faktorli tabiati ko'pincha to'g'ri matematik tavsifni rad etadi.Tarbiya nisbatan mustaqil jarayon bo'lib, bir qator xususiyatlarga ega:

Birinchidan, ta'lim - bu maqsadli jarayon. O'qituvchi o'zi intilgan ta'lim maqsadini alohida ta'kidlaganida ta'lim samarali bo'ladi. Bu maqsadni o'quvchi bilsa va tushunsa va u buni qabul qilishga rozi bo'lsa, eng katta samaradorlikka erishiladi.

Ikkinchidan, bu ko'p omilli jarayon. Uni amalga oshirishda o'qituvchi juda ko'p sonli ob'ektiv va sub'ektiv omillarni hisobga olishi va ulardan foydalanishi kerak. Shaxs ko'plab ko'p omilli ta'sirlarga duchor bo'ladi va nafaqat ijobiy, balki tuzatilishi kerak bo'lgan salbiy tajribani ham to'playdi. Ko'p omillilik ta'lim natijalarining noaniqligi ta'sirini tushuntiradi.

Uchinchidan, ta'lim jarayonida o'qituvchining shaxsiyati katta rol o'ynaydi: uning pedagogik tafakkuri, xarakter xususiyatlari, shaxsiy fazilatlari, qadriyat yo'nalishlari.

To'rtinchidan, ta'lim jarayoni bevosita tarbiyaviy ta'sir ko'rsatish paytidan boshlab natijalarning uzoqligi bilan tavsiflanadi. Ta'lim darhol samara bermaydi. Uning natijalari u qadar sezilarli emas, ular o'zlarini, masalan, o'quv jarayonining natijalari kabi aniq ko'rsatmaydi.

Beshinchidan, pedagogik jarayonning xususiyati uning uzluksizligidir. Pedagogik jarayon jarayonida amalga oshiriladigan ta'lim - bu tarbiyachilar va o'quvchilarning tizimli o'zaro ta'siri jarayonidir. Bir hodisa, qanchalik yorqin bo'lmasin, bilimli shaxsning, xususan, o'quvchining xatti-harakatlariga katta ta'sir ko'rsatishga qodir emas. Agar tarbiya jarayoni muntazam bo‘lmasa va alohida holatda davom etaversa, tarbiyachi o‘quvchi o‘zlashtirgan, keyin esa unutib qo‘ygan narsalarni qayta tuzatishga to‘g‘ri keladi.

Ta'lim , yaxlit tizim sifatida o'zaro bog'liq bo'lgan ko'plab elementlarni o'z ichiga oladi: maqsad, ta'lim ma'lumotlari, o'qituvchi va talabalar o'rtasidagi pedagogik aloqa vositalari, ularning faoliyati shakllari va o'quv va boshqa faoliyat va talabalarning xatti-harakatlarini pedagogik boshqarishni amalga oshirish usullari.boshlanishidan oldin ham mavjud o'ziga xos sharoitlarda uning mumkin bo'lgan samaradorligini baholashdan iborat. Ilmiy prognozlashdan foydalanib, biz nazariy jihatdan jarayon parametrlarini oldindan tortishimiz va hisoblashimiz mumkin. Bu juda murakkab usullar bo'yicha amalga oshiriladi, ammo prognozni olish xarajatlari o'zini oqlaydi, chunki bu holda o'qituvchilar pedagogik jarayonning borishi va borishiga faol aralashish imkoniyatiga ega bo'ladilar, buning uchun kutmasdan. samarasiz yoki istalmagan oqibatlarga olib keladi.

Tayyorgarlik bosqichi diagnostika va prognozlash natijalariga ko'ra tuzatiladi jarayonni tashkil etish loyihasi, yakunlangandan so'ng, unda mujassamlangan reja. Pedagogik jarayon rejalari muayyan amal qilish muddatiga ega. Shunday qilib, reja yakuniy hujjat bo'lib, u kim, qachon va nima qilish kerakligini aniq belgilaydi.

4 .Mustaqil ish .

Mavzu:Pedagogika darsligidagi o‘quv funksiyalarning qisqacha mazmuni . Ta‘lim tamoyillari va o‘quv qonunlari .

Butun dunyo miqyosida pedagogik tizimning ujudga kelishi har doim

jtimoiy-iqtisodiy zaruriyat va jamiyatning jtimoiy-siyosiy buyurtmasiga
asoslangan holda amalga oshgan.
Mazkur izimning asosiy vazifasi jamiyatga barkamol shaxsni yetishtirib
berishdan iborat. Pedagogika har doim jamiyat a`zosi qanday bo'lishi kerak? degar
savolga javob izlaydi. Har bir muayyan
davrda barkamol haxsni
shakllantirishning o`ziga xos parametrlari va mezonlari vujudga kelgan,
XXI asr bozor munosabatlari va kuchli raqobat doirasida rivojlanishning
yetakchi omili sifatida birinchi navbatda nafaqat moddiy qulayliklar va sharoitlar,
balki bilim, tajriba, ko'nikma, salomatlik, jismoniy rivojlanish darajasiga ego
bo'lishni ham taqozo qilmoqda
Har qanday rivojlangan davlatda inson quvvatlari raqobatning yetakchi omil
nisoblanadi. Chunki inson o`zining intellektual quvvatlari va layoqati yordamida
globallashuv sharoitlariga samarali moslashadi. Mamlakatning iqtisodiy qudratini
rivojlantirshda raqobatbardoshlikka asoslangan yutuqlar muhim o'rin egallaydi va
aholi farovonligini oshiradi. Mamlakatning nsoniy quvvatlarini ko'p jihatdan
a'lim-tarbiya tizimi, uzluksiz ta'limning rivojlanish darajasi, o'qituvchilaring
kasbiy kompetentliligi belgilaydi. Shuning uchun ham mustaqil O*zbekiston
Respublikasida ta'lim davlat siyosatida ustuvor ahamiyat kasb etadi. Chunki bizda
davlatning ta'lim sohasidagi siyosati faol, mustaqil, maqsadga intiluvchi hamda
mas'uliyatli shaxsni hakllantirishga yo'naltirilgan. Mazkur s haxs jadal
rivojlanayotgan unyoda turli-tuman hayotiy vazifalarni bajarishga safarbar
etilgan. Ta'lim tizimi mehnat bozorining vaziyatli, istiqbolga yo'naltirilgan
ehtiyojlarini hisobga olish hamda mahsuldor mehnat qilish layoqati va teng
sherikchilik ko'nikmalarini shakllantirishga yo`naltirilishi lozim.
Bugungi kunda shaxsning kasbiy jihatdan ahamiyatli bo'lgan sifatlaridan biri
keng ko*lamli bilim olish va uning to'liqligini ta'minlash mezonlarini tatbiq etish
emas, balki o'z bilimlarini mustaqil holda to'ldirish, kasbiy vazifalar qo'yish va
ularni to`g*ri hal qilishdan iborat
Bugungi kunda jamiyatga quyidagi ko'nikmalarga ega bo'lgan yoshlar nihoyatda zarur .
o`zgaruvchan hayotiy vaziyatlarga qat'iy moslashuvchi, o'z bilimlarini
amaliyotga mustaqil tarzda qo'llay oladigan, o*zgaruvchan sharoitlarda qulay yo'l
topadigan;
mustaqil tarzda tanqidiy fikrlaydigan, yangi g'oyalarni ilgari suradigan,
ijodiy tafakkurga ega bo'Igan;
axborotlar bilan savodli tarzda ishlay oladigan, ularni izlash, tahlil qilish,
tizimlashtirish, umumlashtirish, xulosalar chiqarish va amaliy takliflar berish
ko'nikmasiga ega bo'lgan;
turli ijtimoiy guruhlar bilan muloqotga kirisha olish, aloqa o`rnatish, turli
sohalarda xabardor bo'lgan holda ishlay olish, muayyan vaziyatlarda to'gri yo'l
topa oladigan;
o'zining shaxsiy axloqi, intellekti hamda madaniy darajasini rivojlantirish
ustida mustaqil izlanadigan shaxslarni tayyorlash kabilar.
Bugungi kunga kelib an'anaviy ta'lim tizimi bilan mahsuldor, shaxsga
ziddiyatlar kuzatilmoqda.
yo'naltirilgan ta'lim tizimi orasida muayyan
O'quvchilarga tayyor bilimlar va harakatlanish uchun zarur algoritmlarni taqdim
ctish ularda ijodiy layoqatlarmi shakllantirishni ta'minlay olmaydi
Pedagogika fani taraqqiyoti mavjud holatini tahlil etish shuni ko'rsatadiki,
maktab o"quvchilari ijodiy rivojlanishining shakllari va mexanizmlari yetarlicha
ishlab chiqilmagan. Chunki ular yangi tipdagi intellektni, tez o'zgaruvchan
muhitga moslashuvchi
afakkur tarziga ega bo'lgan shaxsni
angicha
shakllantirishga to'liq yo*naltirilmagan.
Ta'lim-tarbiyaning an'anaviy texnologiyalari a'limning Kadrlar tayyorlash
milliy dasturida kozda tutilgan strategik maqsad va vazifalarini, ayniqsa, yangicha
fikrlaydigan tafakkur egasi, ijtimoiy faol, ma naviy boyliklarni o`zlashtirgan
jodiy tarzda rivojlanuvchi shaxsni shakllantirish imkoniyatiga yetarlicha ega emas
An'anaviy a'lim tizimining tahlili shuni ko'rsatmoqdaki, illyustrativ
tushuntirish hamda reproduktiv metodlar bola shaxsini_ individuallashtirish va
rivojlantirish mexanizmlarini ozida mujassamlashtirmagan. B metodlar
o*quvchining ichki olami bilan yetarlicha aloqa o'rnatish imkonini bermaydi,
Shuning uchun ham mazkur metod asosida ta'lim berish jaryonida o'quvchining
ko'plab savolari va ehtiyojlari e'tibordan chetda qolib, buning natijasida unda
ndividual layoqatlar va ijodiy ko^nikmalarning vujudga kelishida to'siqlar hosil
bo'ladi.
Ta'limning mazkur paradigmasi o'quvchilarga tayyor bilimlarni taqdim etish,
namuna asosida ishlash, induktiv mantiqqa asoslanish, ya'ni xususiydan umumiyga
qarab borish, mexanik xotirani rivojlantirish, o'quv materialini verbal tushunish,
insonning qobiliyatlarini ochish va turli-tuman ta'limiy ehtiyojlarni
qondirish;
yuksak darajadagi ma'naviyat, madaniyat va boy dunyoqarashni
shakllantirish;
ta'limning milliy yo'naltirilganligi, uning xalq an'analari, tarixi hamda urf-
odatlari bilan uzviy bog'liqligi;
ta'lim-tarbiya birligi va ajralmasligi kabilar.
Zamonaviy ta'lim siyosati XXI asr talablariga javob berishi, yangi tipdagi
ntellektning shakllanishi, yangicha tafakkur qilish va layoqatni namoyon etish, tez
o`zgaradigan atrof-muhitga moslashish ko'nikmasiga ga bo'lgan shaxsni
shakllantirishga qaratilishi lozim. Buning uchun o'quvchilar ijtimoiy, iqtisodiy
sohalar, yangi texnologiyalarga oid bilimlar, axborotlar bilan qurollantirilishlari kerak.
Ta‘lim.tamoyillari.
Ta’lim prinsiplari o’quv-tarbiya jarayoniga qo’yiladigan ijtimoiy talablar
Ta’limni tashkil etish va boshqarishda rioya qilinadigan qoidalar sifatida amal qiladi. Ta’lim prinsiplari haqida tasavvurlar ikki xil yo’l bilan izohlanadi: 1) tasvir shaklida. Masalan, ilmiylik prinsipi fan va o’quv predmeti o’rtasidagi aloqadorlikka asoslanadi. Bu yerda ilmiylik prinsipi tasvir orqali bayon qilingan; 2) qoida shaklida. Masalan, ta’limda oddiydan murakkabga qarab boriladi. Bu jumlada tushunarlilik prinsipi qoidaga solingan, ya’ni normallashtirilgan. Ta’lim prinsiplari qoida shaklini ollevergan sari, ulardan amaliyotda foydalanish imkoniyatlari ham kengayaveradi.
Mutaxassislar ta’lim prinsiplari xususiyatlarini, asosan, o’qituvchi faoiliyatiga nisbatan izohlashadi. Shu sababli ko’pchilik didaktik qo’llanmalarda “o’qitish prinsiplari” iborasi ishlatilgan. Ta’lim prinsiplari talim jarayonining ikkala sub’eaktiga- ham o’qituvchi, ham o’quvchiga daxldor. SHunga ko’ra biz ularni ta’lim prinsiplari deb nomladik. Ta’limni tashkil etish, boshqarish va nazorat qilishda o’qituvchi va o’quvchi faoliyatiga qo’yiladigan talablar, qoidalar ta’lim prinsipi deb aytiladi.
Ta`limning ilmiylik prinsiplari
Maktablarimizda ta`limning ilmiy bo’lishi prinsipi ta`lim jarayonida o`quvchilarning tabiat, jamiyat va kishi tafakkuri taraqqiyoti haqidagi qonun va qoidalarni dialektik materialistik asosda egallab olishlarini, atrofini o`rab olgan ob`yektiv borliqdagi predmet, narsa, hodisa va voqealarning bir-biriga bog`liqligi, hamisha harakatda va rivojlanishda ekanligini ilmiy asoslarini anglab olishlarini, fakt va hodisalarni mustaqil tahlil qilish va xulosalar chiqarish, shunindek, ularga o`zlashtirilgan ilmiy bilimlarning turmushda bilish ko`nikma va malakalarni hosil qilish talabalarning o`z ichiga oladi.
Ta’limning ilmiy bo`lishi prinsipi ta`lim jarayonida o`quvchilarning hozirgi fan va texnika taraqqiyot darajasiga muvofiq keladigan ilmiy bilimlar bilan qurollashtirishni hamda maktab ta`limi davomida yoshlarni ilmiy bilimlar bilan tanishtirib borishni ta`minlashga qaratilgan.
Didaktikaning ilmiylik prinsipi maktab ta`limining mazmunigagina aloqador bo`lib qolmay, o`qitish meto`dlariga ham aloqadordir.
U maktab ta`limi jarayonida fan-texnika yutuqlaridan foydala olishga qaratilgan o`qitish meto`dlarini ham takomillashtirishni talab qiladi.
Shuningdek, o`quvchilarning umumiy tayyorgarligi, saviyasi va yosh xususiyatlariga mos keladigan eng sodda shakldagi ilmiy tadqiqot meto`dlari bilan tanishtirishni ham talab qiladi. Ayniqsa o`quvchilarni, atrofni, narsa, voqea va hodisalarni mustaqil suratda kuzatish, eksperiment o`tkazish, dastlabki ilmiy tadqiqot meto`dlari bilan tanishtirishni talab qiladi.
Shuningdek, o`quvchilarning umumiy tayyorgarligi, saviyasi va yosh xususiyatlariga mos keladigan eng sodda shakldagi ilmiy tadqiqot meto`dlari bilan tanishtirishni ham talab qiladi. Ayniqsa o`quvchilarni, atrofni, narsa, voqea va hodisalarni mustaqil suratda kuzatish, eksperiment o`tkazish, dastlabki ilmiy tadqiqot meto`dlari bilan tanishtirishni talab qiladi.
Didaktikaning ilmiylik prinsipi o`quvchilar ilmiy materialistik dunyoqarashlarni shakllantirishga, atrofni o`rab olgan ob`ektiv borliqni o`rganish, bilishga bo`lgan qiziqishlarni o`stirish, shuningdek ularning mustaqil ravishda o`z ma’lumotlarini oshirishga mustaqil ilmiy ishlar olib borishga bo`lgan moyilliklarini rivojlantirish ham zarur bo`lgan ko`nikma va malakalar hosil qilishga olib keladi. Bularning hammasi o`quvchilarning ijodiy faolliklarini oshiradi.

6. Mustaqil ish .

Mavzu: Pedagogikaga oid o‘quv adabiyotlardan mavzuga doir qismlarini o'qib, quyidagi masalalarni yozma bayon etish .

Ta’lim muassasalari oldida turgan vazifalarning ijobiy hal etilishi mashg‘ulot (ta’lim jarayoni) mazmuni,

ta’lim shakli, metodlari hamda vositalarining samaradorligiga bog‘liq bо‘ladi. Ta’lim shakli, metodlari va
vositalari talabalarni (о‘quvchilarni) ma’naviy jihatdan tarbiyalash, ularda chuqur bilim va dunyoqarashni
shakllantirishga xizmat qiladi.
Ta’lim shakli о‘qituvchi va о‘quvchining belgilangan tartibda, muayyan maqsadga muvofiq ma’lum
rejimda tashkil etiladigan faoliyatlarining tashqi ifodasidir.

Qadim zamonlardanoq jamiyatning yetuk kishilari о‘qitish ishini tashkil qilishning ijtimoiy taraqqiyot

ehtiyojlarigajavob beradigan shakllarini topishga uringanlar. Hozirgi vaqtda Respublika ta’lim muassasalarida
о‘qitishning quyidagi shakllaridan foydalanilmoqda.О‘qitishni tashkil etish shaklining paydo bо‘lishi insoniyat jamiyatining rivojlanishi bilan birga amalga

oshgan. О‘quv jarayonini tashkil etishning eng qadimiy shakli - balki yakkalashtirilgan о‘qitish bо‘lsa kerak.

О‘qitishning keyingi bosqichi - yakkalashtirilgan-guruhiy о‘qitish usuli bо‘lgan. XVII asr boshlarida о‘quv

jarayonini tashkil etishning bunday shakli jamiyat talabiga javob bera olmay qolgan va guruhiy о‘qitishning

dastlabki kurtaklari paydo bо‘lib, keyinchalik ular sinf-dars tizimining asosi bо‘lib xizmat qilgan. Odatda, sinfdars tizimini ishlab chiqish va joriy qilinishini mashhur didakt Y.A. Komenskiy nomi bilan bog‘laydilar.

О‘qitishni tashkil etishning bunday shakliga quyidagilar xosdir:

•mashg‘ulotning asosiy birligi darsdan iborat;

• sinfda о‘quvchilar yoshlariga kо‘ra birlashtiradilar;

•maktabda о‘qitishning davri;

•mashg‘ulotlar barcha uchun majburiy;

• tо‘liq yil uchun mashg‘ulot, tanaffus va ta’til jadvallari mavjud;

• sinfdagi barcha о‘quvchilarning ishini yagona reja asosida, bir mavzu bо‘yicha amalga oshiriladi;

• о‘quv jarayoniga о‘qituvchi rahbarlik qiladi.

Interfaol dars bosqichlari. Interfaol darsning vaqtlar bо‘yicha bosqichlari (taxminiy tuzilishi)
quyidagicha bо‘lishi mumkin:
1-bosqich. Motivatsiya va yangi mavzuni e’lon qilish - dars umumiy davomiyligining 10 foizi;

________________________________

79 Entuziast – entuziazm bilan harakat qiladigan inson.

2-bosqich. Avvalgi darsda о‘tilgan materiallarni mustahkamlash (takrorlash) - dars umumiy

davomiyligining 20 foizi;
3-bosqich. Yangi materialni о‘rganish - dars umumiy davomiyligining 50 foizi;
4-bosqich. Boholash - dars umumiy davomiyligining 10 foizi;
5-bosqich. Darsga yakun yasash (debrifing 80, refleksiya 81) - dars umumiy davomiyligining 10 foizi . xos xususiyatlari (mavzu, foydalinalaëtgan metod, qо‘llanilaëtgan texnologiya, о‘qitish davri, darsning turi

va boshqalar)ga va о‘qituvchining ixtiëriga kо‘ra, u ëki bu bosqich vaqtlari qisqarishi ëki uzayishi mumkin.

Lekin, darsda yuqoridagi bosqichlarining barchasini foydalanish maqsadga muvofiq bо‘ladi.

Interfaol darsning sifatiy bosqichlari.

Motivatsiya – darsning boshlang‘ich bosqichi bо‘lib, о‘quvchilarni diqqatini о‘rganilaëtgan

materialga qaratish, ularni qiziqtirish, materialni zarurligi va foydaligini kо‘rsatishga mо‘ljallangan. О‘quv

materialarini о‘quvchilar tomonidan о‘zlashtirish samaradorligi kо‘p jihatdan motivatsiyaga bog‘liq.

Mustahkamlash – materialni о‘quvchilar tomonidan nafaqat butunlay о‘zlashtirish va qiziqtirishni

kо‘taradigan, balki ularning ongida ushbu predmetda qо‘llanilaëtgan bilim va metodlarning ketma-ket

mantiqiy tuzilishini shakllantiradigan darsning muhim bosqichidir.

Yangi materialni о‘rganish – darsning bosh maqsadli bosqichi bо‘lib, unda о‘quvchilar yangi

bilimlar oladilar. Ushbu bosqichda asosiy e’tiborni о‘quvchilar bajarish mobaynida zaruriy bilim,

kо‘nikma va malaka olishlariga imkon beradigan vazifalar tanlanishiga qaratish kerak. Vazifalarni

tanlashda bundan 3500 yil avval buyuk Xitoy mutaffakiri Konfusiy tomonidan aytilgan «Eshitaman va

esdan chiqaraman, kо‘raman va xotiraga olaman, bajaraman va tushunaman» degan dono gaplarini ëdda

tutmoqlik lozim.

Baholash – о‘quvchilarni bilim olishlarini rag‘batlantiradigan darsning muhim bosqichidir.

Baholash egiluvchan, ochiq, xolis va haqqoniy bо‘lgandagina, rag‘batlantiruvchi bо‘lishi mumkin, aks

holda, о‘quvchilarni о‘rganayotgan fanidan bezishlari va unga qiziqishlarini pasaytirishi mumkin. Shuning

uchun, darsning ushbu bosqichida ehtiëtkorona ish tutilishi lozim.

Bu bosqichda jamoaviy, о‘z-о‘zini, guruhlardagi va sh.k. baholashlarni qо‘llash maqsadga

muvofiq. Interfaol darslarda – ballarni tо‘plash va jamoaviy baholash yaxshi natijalarga olib kelishi

mumkin.

_______________________________________________

80 Debrifing –tajribada qatnashayotgan subyektga tajriba maqsadlarini ma’lum qilish va agar,

zarurarat bо‘lsa, yolg‘on yoki tadqiqotga zarar keltiradigan elementlarni qо‘llamasliklari haqida axborot.

81 Reflе́ksiya (lot. reflexio — orqaga murojaat) - inson diqqatini о‘ziga va о‘zining shaxsiy

faolligiga qaratish, shuningdek ularni qandaydir qayta tushunish.

Debrifing – darsga yakun yasash. Darsning yakuniy bosqichida darsda о‘tilgan materiallardan

о‘quvchilarga nimalari ma’qul bо‘lgani, nimalar ëqmaganligi sо‘raladi va mos takliflar yig‘iladi, о‘tilgan

materiallar umumlashtiriladi hamda kundalik turmush bilan bog‘lanadi, bu bilan о‘quvchilarni keyingi

materiallarni mustaqil ravishda chuqurroq о‘rganishga yо‘naltiriladi.

XVI asrning oxiri va XVII asrning boshlarida buyuk chex pedagogi Y. A. Komenskiy (1592—1670)

tarixda birinchi bо‘lib maktab ta’limida sinf — dars tizimini yaratdi.

Y. A. Komenskiyning ta’limni tashkil kilish xakidagi karashlari bir kator jiddiy karshiliklarga uchragan

bо‘lsa xam garb mamlakatlariga juda tez tarkaldi va ta’limni tashkil kilishning birdan-bir shakli deb e’tirof etildi.

Sinf — yoshi va bilimi jixatdan bir xil bо‘lgan ma’lum mikdordagi о‘kuvchilar guruxidir.

Dars deb bevosita о‘kituvchining raxbarligida muayyan о‘kuvchilar guruxi bilan olib boriladigan ta’lim

mashgulotiga aytiladi.

Dars — о‘quv ishlarining asosiy tashkiliy shaklidir.

Dars — о‘quv ishlarining markaziy kismidir.

Maktablarimiz bosib о‘tgan tarixiy davr ichida ta’limni tashkil kilish shakllari о‘zgardi, rivojlandi. xozir

maktablarimizda kо‘llanilayotgan sinf — dars tizimi kuyidagi tashkiliy shakllarda olib boriladi:

1. Xar kaysi sinf yoshi va bilimiga kо‘ra bir xil darajadagi bolalarning doimiy guruxiga ega bо‘ladi.

2. Dars mashguloti asosan 45 minutga mо‘ljallangan bо‘lib, kat’iy jadval orkali olib boriladi.

3. Dars bevosita о‘kituvchining raxbarligida jamoa va yakka shaklda olib boriladi.

4. Dars о‘tilayotgan materialning mazmuniga karab xilma-xil usul bilan olib boriladi, ta’lim tizimining

bir kismi sifatida, albatta, tugallangan bilim beradi va navbatdagi bilimlarni о‘zlashtirish uchun zamin

yaratadigan kilib uyushtiriladi.

Ayni paytda, maktablarimizda ta’limni tashkil kylish shakllari ikki turda olib borilmoqda. Dars turlari. Dars - о‘qituvchining ijodidir. Hatto, bir mavzu bо‘yicha, bir xil texnologiyadan foydalanib

о‘tilgan dars ham, har bir о‘qituvchida о‘ziga xos va turlicha bо‘ladi. Ixtiyoriy dars aniq maqsadga ega bо‘lmog‘i

kerak. Zamonaviy didaktikada darsning quyidagi turlari mavjud (2 - rasm):

• yangi о‘quv materiallarini о‘rganish va mustahkamlash;

• kо‘nikma va malakalarni shakllantirish va takomillashtirish;

• bilimlarni umumlashtirish va tartibga solish darsi;

• bilim, kо‘nikma, malakalarni nazorat qilish va tо‘g‘rilash;

• birlashgan.

Dars turlari:

an’anaviy (yoki standart, uning tuzilishi: so’rash, tushuntirish, mustahkamlash, uyga vazifa berish),

zamonaviy (uning tuzilishi: didaktik (asosiy), mantiqiy - psixologik, motivlangan va uslubiy);

noan’anaviy (yoki nostandart), uning turlari:

➢ muammoli;

➢ texnologik;

➢ virtual;

➢ musobaqa va o’yin (tanlov, turnir, estafeta, duel, KVN, tadbirli, rolli (rassom, loyihachi, bezatuvchi).

7. Mustaqil
Mavzu : Pedagogik adabiyotlarni o‘qish va savollarni umumlashtiring: quyidagi
Xalgaro baholash dasturlari: PISA, PIRLS, TIMSS, ICILS, TALIS.
Prezident maktablarida va ijodiy maktablarda o‘quv tarkibini o'rganish.
Tadqiqotlarda olingan natijalar mamlakatdagi ta’lim sifati va uning xalqaro standartlarni hisobga olgan holda egallagan o‘rni to‘g‘risida
xulosalar chiqarish imkonini bеradi.
Milliy ta’lim tizimini isloh qilish, ta’lim
mazmunini, pеdagog kadrlar tayyorlash va ularning malakasini oshirish dasturlarini
takomillashtirish hamda mutaxassislar tomonidan darsliklarning yangi avlodini yaratishda qo‘llaniladi. O‘zbеkistonda turli tashkilotlarning yеtakchi mutaxassislarini jalb
qilgan holda xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish orqali mahalliy
mutaxassislarimizda monitoring tadqiqotlarini o‘tkazish
madaniyati rivojlanadi, ta’lim sifatini baholashning xalqaro
standartlarga moslashuviga olib kеladi.
 Milliy ta’lim sifatini baholashdagi nazorat matеriallarini
xalqaro tadqiqotlarda qo‘llaniladigan nazorat matеriallari sifati darajasida ishlab chiqish imkonini bеradi.
PISA – o‘quvchilarni ta’limiy yutuqlarini baholash

xalqaro dasturi

PIRLS – matnni o‘qish va tushunish darajasini aniqlovchi xalqaro tadqiqot

TIMSS – maktabda matematika va aniq fanlar sifatini tadqiq qiluvchi xalqaro monitoring.

TALIS – o’qitish va o’rganish xalqaro tadqiqoti

TIMSS – Matematika va tabiiy fanlarni

o‘zlashtirish sifatini Xalqaro monitoring qilish va baholash tizimi.

Bu tadqiqot o‘quvchilarning matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha boshlang‘ich maktabning 4 sinfi va tayanch maktabning 8
sinf o‘quvchilarining o‘zlashtirish darajasini dunyoning turli mamlakatlarida qiyosiy
o‘rganishni maqsad qilib qo‘ygan va olingan natijalarga muvofiq har bir mamlakatning ta’lim tizimining o‘ziga xos xususiyatlari va yutuqlarini e’tirof etadi.
1

1

TALIS – turli mamlakatlarda tashkil etiladigan pedagogik jarayonlarning xalqaro qiyosiy
tahliliga asoslangan tadqiqot bo‘lib, Xalqaro iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti tomonidan ta’sis etilgan.
Maktabda pedagogik faoliyat yuritayotgan o‘qituvchilar va ta’lim

muassasalari rahbarlarini ta’lim-tarbiya jarayonini tahlil etishga

yo‘naltirish, ta’lim siyosatining asosiy aspektlari bo‘yicha ta’lim

sifati ko‘rsatkichlarini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish

Xalqaro konsorsium, o‘qituvchilar assosiatsiyasi, mamlakat-lararo hamkorlikni

yo‘lga qo‘yish

Anketa savollariga yozilgan javoblarni tahlil etish, ta’lim sifati

ko‘rsatkichlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan omillarni aniqlash,

foydalanilmayotgan resurslarni belgilash, ular yuzasidan taqdim etadi. PISA (inglizcha - Programme for International Student

Assessment) – turli davlatlarda 15 yoshli o‘quvchilarning

savodxonligini (o‘qish, matematika, tabiiy fanlar) hamda bilimlarini

amaliyotda qo‘llash qobiliyatini baholovchi dastur.

Bu dastur 3 yilda bir marotaba o‘tkaziladi. Dastlab 1997-yilda
ishlab chiqilgan va 2000-yilda birinchi marta qo‘llanilgan.
PISA bo‘yicha bahoning 50 ballga oshishi kuzatiladi.

9 Mustaqil ish .

Mavzu O‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirish.
Reja .
Mustaqil fikrlash, ilmiy dunyoqarash va milliy g’oyani shakllantirish o’quvtarbiya jarayonining tarkibiy qisimlari.
2.O’quvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishning tarkibiy qisimlari.
3.Aqliy tarbiyaning maqsadi va vazifalari.
4.Aqliy tarbiya vositalari.Dunyoqarash tabiat, ijtimoiy jamiyat, tafakkur hamda shaxs faoliyati mazmunining rivojlanib borishini belgilab beruvchi dialektik qarashlar va e’tiqodlar tizimidir. Mazkur tizim doirasida ijtimoiy-g‘oyaviy, falsafiy, iqtisodiy, tabiiy-ilmiy, ma’naviy-axloqiy, estetik, huquqiy va ekologik bilimlar negizida Shakllangan e’tiqodlar asosiy tarkibiy unsurlar sifatida namoyon bo‘ladi. Eng muhimi insonning olamga munosabati, dunyodagi o‘rni, mohiyati, hayotiy yo‘nalishini, o‘zligini anglash kabi savollarga javob beradi. Shuningdek, dunyoqarash «dunyoni tushuntirish», «dunyoni his qilish», «ifodani idrok qiliish» kabi tushunchalar bilan yaqin ma’nodosh ekanligini aytish joiz. Dunyoqarash tushunchasi mafkura tushunchasi bilan aloqador. Mafkura bizning nazarimizda mehnatsevarlikka, milliy ong, milliy g‘oya, milliy g‘ururni tarbiyalashga, o‘znio‘zi anglashga, millatimiz bosib o‘tgan tarixiy taraqqiyot yo‘liga qanday yondashishimizni bilishga, qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz, rasm-rusmlarimizni qayta tiklashga va yanada rivojlantirishga qaratilgan. Bizning milliy istiqlol mafkuramiz davlat mustaqilligini mustahkamlashda, demokratik davlat, fuqarolik jamiyati barpo etishda aniq maqsad va yo‘nalishlarga tayanadi. Uning yordamida xalqimiz inson huquqini himoya qiladi, ijtimoiy adolat tamoyillarini qaror toptiradi, kelajagi buyuk davlat qurish yo‘lida o‘zida kuch topadi. Eng muhimi istiqlol mafkuramiz, milliy g‘oyamiz insonni halol va pok hayot kechirish, bevabechoralar, qarovsiz qolgan bolalarga nisbatan diqqat va e’tiborda bo‘lishkabi yuksak insoniy fazilatlarni shakllantirishga asoslanadi. Dunyoqarash insoniyatni o‘tmish merosi, hozirgi hayot va bundagi Sharoitlar, tizimlarning anglab olinganligi, qadriyatdir. Dunyoqarash kishilarning turmush tarzi, hayoti, axloqodobi, madaniyatini yanada o‘zida mujassamlashtirgan tasavvurlar, bilimlar yig‘indisidir. Reproduktiv fikrlash ma’lum turdagi vazifalarni hal etish yoki aniq Sharoitlardagi harakatlarni bajarish uchun zlashtirilgan bilimlarni faollashtirish bilan bog‘liq. Ijodiy fikrlash oldin unga tanish bo‘lmagan yangi vazifalarni insonning mustaqil hal etishi. Tizimli fikrlash insonning fanlarning o‘zaro bog‘liqligini ko‘ra olishi, umumiy, jamiyat va tabiat rivojlanish qonuniyatlarini bilishi asosida yuzaga keladi. Kategorial fikrlash – tushunchalarni bir sinf va guruhlash asosida paydo bo‘ladi. Masalan, “it-ot-mushuk”, ularning qatorida yo‘lbarsni qo‘yish mumkin emas, chunki bu erda faqat uy hayvonlari birlashtirilyapti. Induktiv fikrlash – xususiy fikrdan umumiy fikrni paydo bo‘lishi orqali yuzaga chiqadi. Faktlardan umumlashma hosil bo‘ladi. Deduktiv fikrlash – umumiy fikrdan xususiy fikrlash asosida kelib chiqadi. Masalan, qoidadan misollarni keltirib chiqarish. Algoritmli fikrlash – aniq tushunchalar asosida hukm tarzida xulosa chiqarish. Tanqidiy fikrlash – axborotlarni o‘zlashtirishdan boshlanadigan va xulosa chiqarish bilan tugallanadigan murakkab o‘ylash jarayonidir. Mustaqil fikrlash – bu insonning muammoni, uni hal qilish yo‘llarini o‘zi ko‘ra olishi va unga mustaqil javob topa olish qobiliya-tidir. XX asrning so‘ngi choragida psixologik va pedagogik adabiyotlarda ta’lim jarayonining samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi pedagogik yondashuv va tamoyillarni amalga oshirish ko‘plab ta’riflanganligini ko‘rish mumkin. Jumladan, “aqliy rivojlanish” tushunchasi keng qo‘llaniladi, lekin qanday belgilariga ko‘ra inson aqli, uning aqliy rivojlanish darajasi haqida fikr yuritish mumkin degan savolga bir mazmunli javob berilmaydi. Barcha psixologlar aqliy rivojlanishda ta’lim asosiy, hal qiluvchilik rolini o‘ynashini e’tirof etadi. Bu insonning ijtimoiy tabiatidan kelib chiqadi. Ma’lumki, insonning psixik rivojlanishi u yashayotgan ijtimoiy-tarixiy Shart-Sharoitlarda aniqlanadi. O‘z hayotining birinchi kunidanoq bola kattalar ta’siri ostida ijtimoiy tajribani o‘zlashtira boshlaydi. Bu tajribalarni o‘zlashtirish jarayonida bolaning aqliy rivojlanishi, uning insoniy qobiliyatlarining shakllanishi sodir bo‘ladi. Olimlar orasidagi ba’zi xilma-xillik aqliy rivojlanishda bilimlarning roli qandayligi haqidagi masalani keltirib chiqaradi. Masalan, A.N. Leontev bilimlar bilan aqliy rivojlanish, xuddi Shunday rivojlanish o‘rtasida aniq teng ishorasini qo‘yadi. Uning fikricha, insoniyat tajribasini “o‘zlashtirish” butunlay bola yashayotgan va rivojlanayotgan ijtimoiy Sharoitlarda qo‘lga kiritilganligi bilan xarakterlanadi. Boshqa olimlar(E.N. Kabanov-Meller, V.A. Krutetskiy) bilimlarni ahamiyatini pasaytirmaydi, biroq uni mutlaqlashtirmaydi ham. Ular bilim aqliy rivojlanishSharti sifatida aks etadi, lekin uning tuzilishiga kirmaydi, deb hisoblashadi. Bu mualliflarning fikricha, aqliy rivojlanish faqatgina bilimni o‘zinigina emas, insonning mazkur bilimni yangi Sharoitlarda qo‘lga kiritish, qo‘llay olish, uzatish imkoniyatidan kelib chiqadi. Z.I. Kalmыkov quyidagi ta’rifni taklif etadi: aqliy rivojlanish – inson psixikasining individual o‘ziga xosliklaridan, u yashayotgan ijtimoiy-tarixiy Sharoitlar bilan bog‘liqlikda hayotiy tajribalarni oshib borishi va uning yoshi bilan aloqadorlikdagi intellektual faoliyatidan kelib chiqadigan miqdoriy va sifat o‘zgarishlarining murakkab dinamik tizimi. Insoniyat tajribasini qanchalik o‘zlashtirganlik aqliy rivojlanishda hal qiluvchi omil sifatida aks etadi. Amaliy bilimlar zahirasi aqliy rivojlanishning tuzilishiga kiruvchi tarkibiy qismlardan biri sifatida qaralishi kerak. Amaliy bilimlar zahirasi bilan bir qatorda aqliy rivojlanishning tuzilishida ta’lim olganlik o‘z aksini topadi. Ta’lim olganlik – bu aql sifatini Shakllantiruvchi Shaxs intellektual xususiyatlarining tizimi. Aqlning teranligi inson yangi materialni egallashda mavhumlashtira olishi mumkin bo‘lgan belgilarning muhimligi bosqichi va ularni umumlashganligi darajasida namoyon bo‘ladi. Aqlning sustligi qarama-qarshilikda: bir qoliplikka, fikrlashdagi odatiylikka moyillikda, bir harakatdar tizimidan boshqasiga o‘tishdagi qiyinchilikda namoyon bo‘ladi. Fikrning moslashuvchanligimaqsadga muvofiq o‘zgaruvchanlikni talab etadi. Aqlning barqarorligi insonga vazifalarni fikriy hal etish, ularning butun belgilarini xotirada eslab qolishga imkon beradi. Bu sifat tasniflashga oid biror vazifani hal etishda aniq ko‘rinadi. Fikriy faoliyatning anglanganligi – uning mahsuli sifatida so‘zda ifoda etish imkoniyatida aks etadigan aqlning sifati. Aqlning mustaqilligi – yangi bilimlarni, vazifalarni hal etishning yangi yo‘llarini faol izlashda namoyon bo‘ladi. Fikrning tejamkorligi – kam vaqt sarflab etarlicha bilimlarni egallay olishda aks etadi. Aqliy tarbiyaning maqsad va vazifalari Aqliy tarbiya ta’lim oluvchining intellekti, bilish imko-niyatlarini, iqtidor va qobiliyatlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Uning asosiy vazifasi – ta’lim oluvchilarning fan asoslari bo‘yicha bilimlar tizimi bilan qurollantirish. Ularni o‘zlashtirish natijasida dunyoqarash asoslari shakllanishi zarur. Aqliy tarbiyaning vazifalari quyidagilar:  belgilangan hajmdagi ilmiy bilimlarni egallash;  dunyoqarashni shakllantirish;  aql kuchi, iqtidor va qobiliyatlarini rivojlantirish;  bilishga oid qiziqishlarini rivojlantirish;  shaxs salohiyati imkoniyatlarini rivojlantirish;  bilish faoliyatini shakllantirish;  doimiy ravishda o‘z bilimlarini to‘ldirish, umumta’limiy tayyorgarlik darajasini oshirish ehtiyojlarini rivojlantirish;  ta’lim oluvchilarni bilish faoliyati metodlari bilan qurollantirish;  fikrlash qobiliyati, ijodiy faoliyat tajribalarini shakllantirish. Agar inson odamlar orasida ijtimoiy muhitda yashar ekan, uning aqliy taraqqiyoti, intellekti haqida gapirishga to‘g‘ri keladi.
10 Mustaqil ish .
Mavzu : Zamonaviy axborot jamiyatida foydalanish fenoreni.
Postindustrial dunyoda axborotdan foydalanish madaniyati xususiyatlari.
Axborot jamiyati“ — bu zamonaviy xalqlar jamiyatlarida, ayniqsa Ikkinchi jahon urushidan keyin axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi va keng qoʻllanilishi bilan bogʻliq ijtimoiy, iqtisodiy, texnologik va madaniy oʻzgarishlarni tavsiflash uchun ishlatiladigan keng atama.[1] Axborot jamiyati — bu axborotni yaratish, tarqatish va manipulyatsiya qilish eng muhim iqtisodiy va madaniy faoliyatga aylangan jamiyat. Axborot jamiyati iqtisodiy asosi asosan sanoat yoki agrar jamiyatlarga qarama-qarshi boʻlishi mumkin. Axborot jamiyatining dastgohlari stanoklar yoki pulluklar emas, balki kompyuterlar va telekommunikatsiyalardir.[2]
Axborot jamiyati — ishchilarning koʻpchiligi axborotni, ayniqsa uning eng yuqori shakli — bilimni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va sotish bilan shugʻullanadigan jamiyat.
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiya sohasidagi taraqqiyot barchaning hayot tarzini oʻzgartirmoqda: qanday ishlash va biznes qilish, farzandlarga qanday taʼlim berish, oʻqib-oʻrganish va tadqiqot qilish, qanday zavq olish — bularning barchasi zamonaviy axborot texnologiyalari taʼsirida oʻzgarmoqda. Axborot jamiyati nafaqat odamlarning oʻzaro munosabatlariga taʼsir qilmoqda, balki anʼanaviy tashkiliy tuzilmalarni yanada moslashuvchan va markazlashtirilmagan boʻlishini talab qilmoqda.[3]
Postindustrial jamiyat -rivojlangan mamlakatlarda 20-asrning 2yarmidan ijtimoiy taraq-qiyotda vujudga kela boshlagan yangi bosqich. Termin oʻtgan asrning 70-yillaridan ishlatila boshlandi; boshqa nazariyalarda — texnotron jamiyat (Z.Bjezinskiy), axborot jamiyati, postkapitalistik jamiyat deb ataladi. Postindustrial jamiyatda xizmat sohalarining ahamiyati ortadi, fan va taʼlim (untlar) asosiy oʻrinni egallaydi; ijtimoiy tizimda yetakchilik mavqei olimlar va kasb mutaxasisslariga oʻtadi; nazariy bilim yangiliklar ki-ritish va siyosatni shakllantirish manbai boʻlib xizmat qiladi; axborot olish, tarqatish va undan foydalanish jamiyat faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi.[1]