Mavzu: jismoniy tarbiya mashg`uloti shakllari reja kirish asosiy qism

ASOSIY QISM
1.1. Jismoniy tarbiya bo‘yicha xilma-xil mashg‘ulotlar tashkil qilishning mohiyati

Mamlakatimizda «Sog‘lom avlod vuchun» keng kо‘lamli chuqur о‘ylab chiqilgan о‘ta hayrli ish xalq tomonidan mamnuniyat bilan qabul qilinib, amalga oshirilmoqda. Davlatimizning hozrigi kuni va istiqloli yoshlarni sog‘lom qilib tarbiyalash bilan chambarchas bog‘liq.

О‘zbekiston Respublikasining «Taolim tо‘g‘risida»gi qonuniga kо‘ra (7-modda) davlat taolim standarti, davlatning taolim sohasida о‘z fuqarolari oldidagi majburiyatlarning aks ettiradigan asosiy hujjatlardan biridir.
О‘qituvchining muvaffaqiyat bilan ishlashni muhim sharti bu dastur materialini tо‘g‘ri rejalashtirishdir. О‘quv ishlarini rejalashtirganda о‘quvchi yashayotgan xududning iqlim-geografik xususiyatlarini, maktabni moddiy-texnika bazasini, dasturning har bir bо‘limi materiallarining muvaffaqiyatli egallash uchun ketadigan ilmiy asoslangan vaqtni hisobga olish zarur. Rejalashtirishda о‘quv yuklamasining barcha qismlarini takrorlash miqdori, mashg‘ulotlarda о‘quv yuklamasini asta-sekin va tо‘lqinsimon oshirib borish kerakligini inobatga olish lozim.
Bilimlarni rejalashtirish kо‘nikmalarining shakllanishi, harakatlanish qobiliyatlarining rivojlanishi va ahloqiy, irodaviy sifatlarning tarkib topishi bilan ham bog‘liq bо‘ladi.
О‘quv ishlarini rejalashtirishda о‘quvchilarga berilgan va о‘zlashtirilgan mashqlarni shunday rejalashtirish kerakki, ular shu vaqt ichida yugurish, sakrash va uloqtirish mashqlarini о‘zlashtirib olishlari kerak.
Yengil atletika turlarini balandlikka sakrash uchun maktabda sharoit yо‘q bо‘lsa, uni boshqa mashq bilan, yaoni uzunlikka sakrash bilan almashtirish mumkin.
Sport о‘yinlari bо‘limi о‘tilayotganda sport о‘yinlarini har birini chuqurlashtirib о‘tishga harakat qilish kerak.
Chidamlilikni rivojlantirish uchun turli estafetalar, aylanma trenirovka, о‘yinlar, ikki tomonlama о‘yinlar, aerob va aerob holatlarini rivojlantiradigan davomiyligi 20 sek 18 min bо‘lgan о‘yinlar qо‘llaniladi.
«Dastur bо‘limi» grafasini har bir sport turi bо‘yicha asosiy faoliyati shakli yoziladi. Masalan, «Yengil atletika» 60 m, 1600 m uzunlikka sakrash, balandlikka sakrash, tо‘pni uloqtirish, mokisimon yugurish mashqlari.
Keyin sport о‘yinlaridan «Basketbol» sport turi bо‘yicha yoziladi.
«Soatlar soni» grafasiga, sport turlari bо‘yicha belgilangan soatlar о‘tkaziladi. Bunda har bir о‘qituvchi maktabdagi sharoit va anjomlari hamda о‘zini mutaxassisligini hisobga olgan holda soatlarni choraklarga taqsimlaydi (bunda taqsimlash tamoyiliga rioya qilish zarur).
1-IV-chorakda qoidagi asosan yengil atletika sport о‘yinlari, futbol, suzish mashg‘ulotlarini ochiq havoda о‘tkazish rejalashtiriladi. II-III-chorakda (zalda) gimnastika, sport о‘yinlari, kurash rejalashtiriladi. Masalan, yengil atletika I-IV choraklarda (8, 10 nisbatan), gimnastika II-III chorakda (6-8 soat), sport о‘yinlari – hamma IV-chorakda (chunki zalda ham, ochiq havoda ham о‘ynash mumkin. 1-chorakda-6, 2-chorakda-4, 3-chorakda-6, 4-chorakda-4 soat).
Futbol esa I-IV-choraklarda (4 soatdan –12 soat) rejalashtiriladi.
Yengil atletika, gimnastika va boshqa sport turlarida bir necha tur faoliyati bо‘lganligi sababli ularni choraklarga aniq tarqatish zarur.
1-chorakda yengil atletika tezkorlik, koordinatsiya qiyinchiligi kam bо‘lgan turlar (60 m yugurish, mokisimon yugurish, uzunlikka sakrash), IV-chorakda esa (bolalar gimnastikasi, sport о‘yinlari, kurash bilan shug‘ullanib kelganlaridan keyin, harakat koordinatsiyasi oshadi, kuchli va chidalilik bо‘lishadi) balandlikka sakrash, tо‘pni uloqtirish, 1600 m yugurish mashqlari beriladi, bular yoki daqiqalarda beriladi.
II-chorakda gimnastikadan, akrobatika, kanatga chirmashib chiqish, tayanib sakrash, osilish va tayanish mashqlarini rejalashtirish kerak (ular daqiqalarda beriladi).
Saf mashqlarini qaysi turdagi dars bо‘lishidan qatoiy nazar har tо‘rt chorakda taqsimlanadi.
Sport о‘yinlari IV-chorakga taqsimlagani sababli, ularni texnik murakkabligi bо‘yicha, I-chorakda-tо‘pni olib borish, uzatish va ilib olish, II-chorakda olib yurish, tо‘pni savatga tashlash, III-chorakda-tо‘pni uzatish, olib yurish, bir-biriga tashlashlar, oddiy qoida bо‘yicha ikki tomonlama о‘yinlar, IV-chorakda esa shuni о‘zi, lekin tartibga tushirilgan о‘yin qoidasi bilan о‘ynash rejalashtiriladi.
Xuddi shu uzluksizlik tamoyiliga о‘xshab I-III-IV-choraklar bо‘yicha futbol materiallari 4 soatdan taqsimlanadi.
Shu bilan birga sport turlari bо‘yicha takrorlash sonini kо‘paytirish uchun (soati kam bо‘lgan turlarda) boshlang‘ich sinf о‘quvchilarini diqqatini sо‘ndirmaslik uchun) darslar tо‘liq va kompleks darslarga bо‘linadi.
Masalan, 1-chorakda yengil atletika 8 soatga rejalashtirilgan bо‘lsa, 4 soat tо‘liq dars, 4-soati sport о‘yinlari va 2 soati futbol bilan birlashib kompleks dars tuziladi.
Futbol bilan darsda kо‘pchilikni jalb qilish mumkin bо‘lgani uchun faqat tо‘liq darslar ham о‘tish mumkin. Lekin yengil atletikani 8 soatida harakat kо‘nikmalarini egallash qiyin bо‘lgani uchun, u tо‘liq 8 ta kompleks dars qilib о‘tkazish mumkin.
Xuddi shu tamoyil bо‘yicha boshqa choraklarda ham darslarni tо‘liq va kompleks qilib о‘tkazish mumkin. Masalan, 3-chorakda 8 soat gimnastika, 6 soat basketbol, 4 soat futbol, 2 soat harakatli о‘yinlar berilgan (grafikaga qarang).
Rejalashtirishni quyidagicha qilish mumkin: 16 soat gimnastikadan kompleks dars, basketboldan 2 ta tо‘liq, 4 ta kompleks dars, 4 futbolni 8 ta kompleks va 2 soat harakatli о‘yinlarni 4 soatli kompleks dars qilganda (gimnastika – 16, basketbol 4q8 soatq4 harakatli о‘yinq16)q18 soat dars bо‘ladi.
Qolgan choraklarda ham xuddi shu tamoyilga qarab soatlar tо‘liq va kompleks darslarga bо‘lib о‘rgatiladi.
Har darslik ish rejasini tuzish uslubiyati
Yillik grafik asosida har bir chorak uchun har darslik ish rejasi tuziladi (2-jadvalga qarang).
Dastur bо‘limlarining vazifalari grafasida bir chorak uchun taolim berish ma’lum harakatlarni takomillashtirish vazifalari qо‘yiladi. Keyin grafikka binoan har bir dars aniq qilib shu mashqni bajarish uchun vositalar tanlanadi. Masalan, 1 dan 6 darsgacha futbol rejalashtirilgan bо‘lsa, har bir dars ish rejasiga vosiatalar tanlab yoо‘iladi.
Xuddi shunga о‘xshab mokisimon yugurish, 60 m ga yugurish, 1 darsdan boshlab 16 darsda uzunlikka sakrash 15 marta, shundan 6 dars 60 m ga yugurish bilan 6 dars mokisimon 4x10 m ga yugurish bilan va 8 ta basketbol bilan qо‘shilib keladi. Shu sababli 12 ta darsda ketma-ket hamma taolim tayyorgarlik va maxsus mashqlar yoziladi. Bu esa darslarni yakunida о‘quvchini meoyorlar topshiriga va shu mashq texnikasini о‘rganishga olib keladi.
Shunday qilib har darslik ish rejasini о‘qituvchi ketma-ket kerakli vositalarni tanlash bilan bajaradi. Tuzilgan ish rejasida shu dars uchun tо‘liq о‘quv material kiritiladi. Masalan, 2 darsda 60 m ga yugurish, uzunlikka sakrash va futbol elementlari kiritilgan bо‘lsa, hammasiga vosita tanlangan bо‘lishi kerak. Maktab o‘quvchilari jismoniy tarbiyasining amalda hal qilinishi maxsus tashkil qilingan jismoniy madaniyat mashg‘ulotlarida amalga oshiriladi. Mashg‘ulot davrida va faqat mashg‘ulot orqali jismoniy tarbiyaning vositalari, metodik prinsiplari va prinsiplari hayotga tadbiq qilinadi. Maktab uchun ko‘p miqdorda turli xil mashg‘ulotlar shakli xarakterlidir.
Ba’zi uslubshunoslar jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari shaklining ko‘pligini mashqlarni bajarishda faqat vaqtni cho‘zish va shu bilan maktab o‘quvchilarining harakatga bo‘lgan talabini qondirish uchungina zarur deb qaraydilar. SHu bilan bir qatorda maktabda, maktabdan tashqari va oilada o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarning shakli, xususiyatlari va ularni o‘tkazish sharoiti shuni ko‘rsatadiki, bu mashg‘ulotlarning birontasi olib tashlansa, pedagogik jarayoni uzluksizligining bo‘zilishiga hamda jismoniy tarbiya vazifalari bajarilishi sifatining susayishiga olib keladi. Binobarin, sog‘lomlashtirish uchun – “sog‘lomlashtirish kunlari” da, targ‘ibot uchun esa - sportga bag‘ishlangan kechalarda yaxshi sharoit yaratilishi mumkin. Bu jihat jismoniy tarbiya darslari sonidan qat’iy-nazar maktab o‘quvchilari jismoniy tarbiyasining barcha shakllarini har tomonlama rivojlantirish va ulardan samarali foydalanish zarur ekanligini ko‘rsatadi.
O‘quvchilarning jismoniy tarbiyasining mashg‘ulotlari maktabda o‘quv ishlari, sinfdan tashqari ishlar jismoniy madaniyat - sog‘lomlashtirish ishlari, maktabdan tashqari muassasalarda va oilada quyidagi shakllarda: «jismoniy tarbiya darsi», «darsgacha gimnastika», “jismoniy madaniyat minutlari va pauzalari», «katta tanaffusdagi uyushtirilgan o‘yinlar», «sport ko‘ngil ochishlari (vaqt o‘tkazish uchun)», «uzaytirilgan kunli maktablardagi jismoniy madaniyat mashg‘ulotlari (sport soatlari)», «sport sektsiyalari», «sport bayramlari “, “musobaqalar” «Quvnoqlar va zukkolar» uchrashuvlari, «salomatlik kuni» va h.k.dek o‘ndan ortik xil sinfdan tashqari ishlar tarzida tashkillanadi.
Maktabdan tashqari muassasalarda jismoniy tarbiya:
Bolalar, o‘smirlar sport maktablari, sport inshootlari va suv havzalari, istirohat bog‘lari, madaniyat uylari, madaniyat saroylari qoshidagi sport sektsiyalari, jismoniy tarbiya to‘garaklari, uy joy boshqarmalari, mahalla fuqarolari yig‘ini tomonidan yo‘lga qo‘yilayotgan bolalar sport sektsiyalari va boshqalar tarzida sog‘ligi, yoshi, jismoniy tayyorgarligiga qarab ajratib olinib, turli yoshdagilar uchun muntazam ravishdagi mashg‘ulotlar tashkillanadi.
O‘zgarib turadigan tarkib bilan o‘yinlar, oilaviy musobaqalar uloqtiruvchilar kuni, ommaviy krosslar (yuguruvchilar kuni), turli xil konkurslar o‘tkaziladi.
Oilada jismoniy tarbiya uy sharoitida, dars tayyorlash paytidagi jismoniy madaniyat minutlari, jismoniy tarbiyadan uyga berilgan vazifalarni bajarish, sport xarakteridagi mashqlar, oilaviy sayohatlar va jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug‘ullanish mushg‘ulotlari, o‘yinlar, trenirovkalar sifatida uyushtiriladi.