Malukulalarning erkin yugurish yo’li

Gaz molekulalari tartibsiz harakatda bo’lishi sababli bir-biri bilan uzluksiz to’qnashadilar.

• 
  Gaz molekulalari tartibsiz harakatda bo’lishi sababli bir-biri bilan uzluksiz to’qnashadilar.
  
• 
  Molekula ikkita ketma-ket to’qnashishlar oralig’ida ma’lum l yo’lni bosib o’tadi va bu erkin yugurish yo’li deb ataladi.
  
• 
  Umumiy holda ketma-ket to’qnashishlar orasidagi erkin yugurish yo’li uzunligi har xildir. Uning ustiga molekulalar soni beqiyos katta bo’lganligi sababli, molekulalarning o’rtacha erkin yugurish yo’li to’g’risida so’z yuritishimiz mumkin.
  
• 
  To’qnashishlarda ikkita molekula markazlari yaqinlashishining eng kichik masofasi d – molekulalarning effektiv diametri deb ataladi.
  

1 sekund ichida molekula o’rtacha arifmatik tezlik - ga teng yo’l bosib o’tadi va bu vaqt ichida o’rtacha to’qnashishlarga duch kelsa, u holda erkin yugurish yo’li quyidagiga teng bo’ladi .

• 
  1 sekund ichida molekula o’rtacha arifmatik tezlik - ga teng yo’l bosib o’tadi va bu vaqt ichida o’rtacha to’qnashishlarga duch kelsa, u holda erkin yugurish yo’li quyidagiga teng bo’ladi .
  
• 
  O’rtacha to’qnashishlar soni ni topish uchun molekulani d – diametrli sharcha va u «xudi qotib qolgan» molekulalar orasida harakat qiladi deb hisoblaymiz.
  
• 
  Bu molekula markazlari d ga teng yoki kichik bo’lgan molekulalar bilan to’qnashadi, boshqacha qilib aytganda radiusi d, bo’lgan «siniq» silindr ichida harakat qiladi.
  
• 
  «siniq» silindr hajmidagi molekulalar soni 1 sekund ichidagi o’rtacha to’qnashishlar soniga teng bo’ladi
  

Broun suv ustidagi gul changchalarini mikroskop orqali kuzatganda, gul changchalari jonlanib, xudi quyosh nuridagi changlar harakatigao’xshash, tartibsiz harakat qilishini ko’rgan.

• 
  Broun suv ustidagi gul changchalarini mikroskop orqali kuzatganda, gul changchalari jonlanib, xudi quyosh nuridagi changlar harakatigao’xshash, tartibsiz harakat qilishini ko’rgan.
  
• 
  Keyinchalik o’lchamlari 1 ga yaqin bo’lgan barkcha zarrachalar suyuqlik yoki gazlarda yuqoridagidagi betartib harakat qilishlari kuzatilgan.
  
• 
  Zarrachalarning bu betartib harakati – Broun harakati deb atalgan va u muhit temperaturasi oshishi va zarrachalar o’lchamlari kichrayishi bilan kuchaygan.
  
• 
  Broun harakati zarrachalarga muhitning molekulalari urilishi natijasida sodir bo’ladi. SHuning uchun gaz yoki suyuqlik molekulalarining issiqlik harakati tartibsiz harakat deb hisoblangan