Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda
Biznesin maliyyə-kredit infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi və
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2.Biznesin maliyyə-kredit infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi və tədqiqi metodologiyası Maliyyə-kredit əsas iqtisadi kateqoriyalardan biri olduğu üçün müasir qloballaşan dünyada onun təkmilləşdirlməsi bir o qədər mühüm xarakter daşıyır. Maliyyənin predmetinin araşdırılması və tədqiq edilməsi dialektik metoddan istifadə etməklə əldə edilə bilər. Bu metod vastəsi ilə bütün hadisələr və proseslər qarşılıqlı əlaqədə öyrənilir. İqtisadiyyatda maliyyənin inkişafı həm kəmiyyət, həmdə keyfiyyətcə inkişaf edir. Maliyyənin kəmiyyətcə inkişafı dedikdə, maliyyə vəsaitlərinin və maliyyə fondlarının hərəkəti, maliyyənin keyfiyyətcə inkişafı dedikdə isə maliyyə münasibətlərinin daim inkişafı və təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Maliyyə ehtiyyatları dövlətin həmçinin müəssisələrin gəlir və yığım fondunun məcmusuna deyilir. Maliyyə ehtiyyatlarının tərkibinə amartizasiya fondu da daxil edilir. Bunun vasitəsi ilə o milli gəlirdən fərqlənir. Maliyyə ehtiyatlarının tərkibinə aşağıda qeyd edilənlər aid edilir; -
Mənfəət və ya gəlirlər; -
Amartizasiya ayırmaları; 13 -
Vergilər(Rüsmlar); -
Əmlak və şəxsi sığorta vəsaitləri; -
Sosial sığorta vəsaitləri; -
Xarici ticarət və sövdələrdən gələn gəlirlər və s [5.səh.17]. Yuxarıda qeyd edilənlər arasında ən mühüm yeri mənfəət, amortizasiya ayırmaları və əlavə dəyər vergisi tutur. Maddi istehsalın, hərbi xərclərin, idarəetmənin həmçinin cəmiyyət üçün bəzi sosial tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üçün lazım olan maliyyə ehtiyyatlarını yaratmaq üçün mərkəzləşdirilmiş maliyyə qrumları və firma vəsaitlərinin maliyyəsi vasitəsi ilə həyata keçirilir.Yeni iqtisadi sistemə keçsək də, bir sıra dəyişikliklər baş versə də maliyyə ehtiyyatlarının əmələ gəlmə mənbəyi dəyişməz olaraq qalır. Biznesin maliyyə-kredit infrastrukturunun tərkib hissələrindən biri də maliyyə siyasətidir. Maliyyə siyasəti iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsində mühüm rol oynayır. Maliyyə siyasətinin düzgün təşkil olunması bazar iqtisadiyyatı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Buna səbəb kimi bazar iqtisadiyyatının hər şeydən əvvəl maliyyə-kredit mexanizmi əsasında qurulmasıdır. Onu da qeyd etməliyik ki, dövlət məhz maliyyə vastəsi ilə iqtisadiyyatın tənzimlənməsini həyata keçirir. Maliyyə siyasətini formalaşdıran əsas amillər maliyyə strategiyası və eyni zamanda da maliyyə taktikasıdır. Maliyyə ehtiyatlarından istifadəni, maliyyə münasibətlərinin təşkilinin forma və metodlarının dəyişdirilməsi, maliyyə strategiyası vastəsi ilə həyata keçirilir. Maliyyə münasibətlərinin və əlaqələrinin forma və metodlarının dəyişdirilməsi isə maliyyənin taktikası ilə yerinə yetirilir. Maliyyə siyasətini dövlət hər hansı bir iqtisadi məqsədlərə çatmaq üçün aparır.Və bu məqsədlərə çatmaq üçün maliyyə vəsaitlərindən istifadə edir.Əsas məqsədlərə isə gəlirlərin artırılması, büdcə tazrazlığının təmin etməkdən və həmçinində insanların maddi rifah vəziyyətinin yüksəldilməsi, sosial təminatın təmin edilməsindən ibarətdir. Nəzərdə tutulan məqsədə çatmaq maliyyə siyasətinin əsas vəzifəsidir desək yanılmarıq. Maliyyə siyasətinin iqtisadi inkişafa çevik təsir etmək qabiliyəti elmi cəhətdən əsaslandırılmalı və araşdırılmalıdır. Bunu əsas tutaraq 14 maliyyə siyasətini həyata keçirərkən qəbul edilən qərarlar məntiqi qanunlar əsasında qəbul edilməlidir. Maliyyə siyasətinin əsas prioritet məqsədlərinə isə maliyyə və valyuta ehtiyatlarının artırılması və səmərəli istifadəsini təşkil etməkdən ibarət olmalıdır.Sözü gedən maliyyə siyasəti Maliyyə Nazirliyi tərəfindən işlənib hazırlanır. Maliyyə Nazirliyi maliyyə siyasətini tərtib etdikdən sonra ekespertlər tərəfindən nəzərdən keçirilərək prezidentə təqdim olunur.Yalniz prezidentin müsbət rəyindən sonra icra olunmağa başlanır. XX əsrin I rübündə C.M.Keyinsin “Məşğulluğun, faizin, pulun ümumi nəzəriyyəsi” adlı məşhur əsərindən sonra maliyyə siyasəti ön plana cəkilməyə başladı. Keyns bildirirdi ki, böhrandan çixmaq üçün səmərəli maliyyə siyasəti aparmaq lazımdır. İqtisadi inkişaf qiymətlərin sabitliyi, tam məşğulluq maliyyə siyasətinin məqsədlərindəndir. Elmi cəhətdən əsaslandırılmış maliyyə siyasətinin uğurla reallaşdırılması xalqın rifah vəziyyətinin yaxşılaşmasına xidmət edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsində hər hansı ciddi səhv ölkə iqtisadiyyatının böhranına gətirib çıxarır ki, bu da istənilən ölkə iqtisadiyyatı üçün durğunluq və geriləməsi ilə nəticələnir. Buna əyani misal olaraq Sovet dövlətini misal göstərə bilərik.Maliyyə siyasətinin təkbaşına, daxili xüsusiyyətləri və reallığı nəzərə almadan təşkili ölkənin dağılmasına təkan vermişdir. Məlumdur ki, bütün elm sahələrinin öz obyekti mövcuddur. Həmin obyektlərin özünəməxsus metod və prinsipləri var. Biznesin maliyyə-kredit infrastrukturunu öyrənərkən onunda özünəməxsus metod və prinsiplərinin olduğunu aydınlaşdırırıq. Maliyyə planı bir sıra metodlar vastəsi ilə hazırlanır. Həmin metodlara: balans, əmsal və normativ metodları aid edilir.
balanslaşdırılması əsasında tərtib edilir.Bunun vastəsi ilə bir sıra uyğunsuzluqlar ləğv edilir.
Əmsal metodu – müəssisənin keçmiş bir neçə ilindəki göstəriciləri nəzərə alınaraq yeni maliyyə ili üçün yeni artım əmsalını hesablayıb maliyyə planlaşdırılmasında yüksək dəqiqliyi təyin edir. 15
Normativlər metodu – bu metod vasitəsi ilə verilmiş normativlər əsasında yeni maliyyə
göstəricilərinin hesablanmasıdır.Göstərilən maliyyə göstəricilərinin hesablanmasında vergi dərəcələrindən, amartizasiya normalarından geniş istifadə olunur. Hər üç metodu həm ayrı-ayrı həm də, qarışıq şəkildə tərtib etmək olar. Sovet höküməti dağıldıqdan sonra iqtisadiyyatda bir sıra dəyişikliklər oldu. Maliyyə planlaşdırılması da bir sıra prinsiplərə uyğun tərtib edildi. Müstəqillik, fasiləsizlik və operativlik prinsiplərini buna misal göstərmək olar. -
Müsəqillik prinsipində – heç bir xarici təsir olmadan maliyyə planlaşdırmasının sərbəst şəkildə icrası nəzərdə tutulur. -
olaraq təshihi, yəni iqtisadiyyat üçün daha səmərəli istiqamətə yönlənirilməsini təşkil etməkdir. -
əlaqəsi nəzərdə tutulur. Sovet iqtisadiyyatı ədəbiyyatlarında planlaşdırma sistemi ilə bazar iqtisadiyyatını əks anlayış kimi göstərərək, planlaşdırma sistemi təbliğ olunmuşdur. Keçmiş iqtisadi təsəvvürlərə əsaslanaraq planlaşdırmadan imtina edildiyi düşünülür ki, bu heç də belə deyil. Planlaşdırma heçdə gündəmdən silinmir. Planlaşdırma köklü sürətdə dəyişdirilərək istifadə olunacaq,beləki planlaşdırmanın mövcudluğu həmişə labüddür. Hər bir müəssisə və təşkilat müstəqil olaraq öz maliyyə planlaşdırmasını reallaşdırmalıdır. Bazar iqtisadiyyatında proseslər maliyyə planlaşdırmasının normativlərinə və göstəricilərinə uyğun olaraq icra edilir. Keçmiş inzibati amirlik sistemində maliyyə planını tərtib etmək üçün nəzərdə tutulan bütün göstəricilər dəyişməz qaldığı halda, bazar iqtisadiyyatında maliyyə planının çevikliyi nəzərdə tutulur.İnzibati amirlik sistemində il ərzində nəzərdə tutulmayan hallar baş verdikdə dəyişikliklər etmək mümkün olmurdu ki, bu da nəticə etibarı ilə iqtisadiyyata çox mənfi təsir edirdi. Lakin bazar iqtisadiyyatında belə hallar tez-tez baş verir amma, bu
16 özünü qiymətdə və tələb-təklifdə biruzə verir. Məlumdur ki, iqtisadi fəalliyətlə məşğul olan istənilən bazar iqtisadiyyatı subyektləri əlavə vəsaitə ehtiyac duyur. Tutaq ki, hər hansı bir şəxsin yaxşı bir ideası var. Başqa birinin isə artiq 100 mln manat pul vəsaiti var. Təbiidir ki, bunlar ayrı-ayrılıqda bir iş görə bilməzlər. Hər hansı təsərrufat fəaliyyəti görmək üçün bunlar gərək birgə fəaliyyət aparsınlar. Belə şəxsləri bir-biri ilə əlaqələndirən məhz maliyyə vasitəçiləridir. Başqa sözlə desək artıq pul vəsaitlərinin lazım olan yerə köçrülməsi – maliyyə vasitəçiliyidir. Təmənnasız maliyyə vasitəçiliyi dövlət tərəfindən yerinə yetrilir. Pul vəsaitləri vasitəçilərin iştirakı olmadan da bir əldən başqa ələ keçə bilər. Misal olaraq; Səməd və Nəcəfin artıq pul vəsaitləri var.Məmmədin isə pul çatışmazlığı var.Bu zaman Məmməd qiymətli kağızlar buraxaraq Səməd və Nəcəfə sata bilər.Bu zaman o, artıq pulu əldə etmiş olar. Bilirik ki, maliyyə bazarı iqtisadiyyatın həm maliyyə tərəfini həm də kredit tərəfini müxtəlif formalarda əhatə edən geniş məfhumdur.Maliyyə bazarının qurluşunu aşağıdakı sxemdə olduğu kimi göstərə bilərik. Yüklə 1,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|