LüĞƏTDƏ gedəN İXTİsarlar

Bayquş

BAYQUŞ (.zool.), KOR YAPALAQ 

BAYRAQ  Mon  oyanıb,  gördüm  səhər; 

Gün boylanıb şəfəq yanır; Coşur-daşır bizim 

şəhər;  Al  bayraqlar  dalğalanır  (M.Seyid- 

zadə); ƏLƏM Bir qodor sonra Qarabağ qa­

pısının üstündə ağ ələm göründü (Çəmənzə­

minli); VIMPEL (kiçik bayraq) Məgər sən 

deyilmisen; Zöhrəyə vımpel taxan (R.Rza). 

bayraqçı bax bayraqdar 

BAYRAQDAR [Əjdor] bayraqdar oldu­

ğuna  fərohlonir(di)..  (S.Rəhman);  BAY- 

RAQÇI  [Elxan:]  Qorxmaz,  mübariz  məq­

səddən, bayraqçı bayraqdan daha əvvəl doğur 

(C.Cabbarİı); BAYRAQDAŞIYAN Bayraq- 

daşıyanlar  qızıl  bayrağı  möhkəm  tutmuş­

dular  (M.S.Ordubadi);  BAYRAQTUTAN, 

ƏLƏMDAR  Həmin  şeri  yazmaqdan  qabaq 

bilmək gərəkdir ki, “ələmdar” nə deməkdir? 

Yəni  bayraqtutan...  (A.Səhhət), 

bayraqdaşıyan bax bayraqdar 

bayraqtutan bax bayraqdar

1. BAYRAM  Və  məhz  bu  səbəbə  reme- 

zaıı bayramı islam ümməti üçün əziz bir bay­

ramdır (C.Məmmədquluzadə); EYD (köhn.) 

Ey  pulluların  səfası,  novruz;  Tacirlərin  aşi- 

nası, novruz; Biz millətə eyd ikən, nədən bəs; 

Oldun  füqəra  əzası,  novruz?!  (M.Ə.Sabir); 

TƏNTƏNƏ Özgə təntənədir... Kabab, mey, 

məzə (M.Rahim).

2. bayram bax şənlik I 

BAYRAMYEMİŞİ (bayramlarda süfrəyə

qoyulan şirniyyat) [Novruz bayramında] dü­

kanların  qapısı  üstündən  bir  zəng  asardılar 

və bayramyemişi satıldıqca, o zəngi vurardı­

lar (H.Sarabski); XUŞGƏBAR Ağa Hüseyn 

bir  dövlətmənd  şəxs  idi.  İranla  böyük  xuş- 

gəbar alış-verişi edirdi (Ə.Haqverdiyev).

BAYTAR  Xidmətində  əl-əl  üstədir;  sa­

ğıcı, sanitar; Yaxın otaqda hər ehtimala qarşı; 

Hazır  dayanıb  baytar  (R.Rza);  MAL  HƏ­

KİMİ Böyük bacım hələ Təbrizə gəlmədən 

belə  bir  nəfər  gürcü  knyazı  mal  həkimini 

sevib getdi (M.S.Ordubadi). 

baz bax tərlan

baza bax L anbar; 2. bünövrə 

44

Bel

I  BAZAR  (alış-veriş  yeri)  Nökərlərdən 

biri dünən bazarda gördüyü bir əhvalatı na­

ğıl  edirdi  (Çəmənzəminli);  ÇARŞI  (örtülü 

bazar) [Xudayar bəy:] Çarşı ilə gedib., girdi 

bir  böyük  dükana  (C.Məmmədquluzadə); 

HƏFTƏBAZAR (həftədə bir dəfə — bazar 

günü olan bazar) Şose yolla karvansara arxa­

sındakı meydanda həftəbazarı olardı (Çəmən­

zəminli); MARKET.

II  BAZAR  (həftənin  bazar  günü)  [Sə­

nəm:] Bazar günü axşamçağı nə iş, nə idarə 

(M.İbrahimov);  YEKŞƏNBƏ  (köhn.)  Yek- 

şənbə  günü  “İftira”  qezetəsində  operetta 

xüsusunda  belə  bir  tənqid  çap  olunmuşdu 

(Ə. Haqverdiyev).

bazburud bax boy I 

bazburudlu bax boy-buxunlu 

bazı bax hoqqa I, 1 

baziçə bax oyuncaq 

bazirgan bax tacir 

bazu bax qol 1 

bazubənd bax bilərzik 

becərmək bax yetişdirmək 

becid bax yeyin

BEÇƏ  (cavan  xoruz)  Dan  açınca  xoruz, 

beçələr  banlar  (A.Şaiq);  ÇOLPA  [Məsi- 

mov:]  Adamın  çolpa  kəsməyə  eli  gəlmir 

(H.Abbaszadə);  XORUZBEÇƏ  Yeyərdik, 

içərdik, xoruzbeçələrlə əylənərdik, nəhayət, 

gözəl həftə gəlib keçər, zavallı atamın pulu 

qurtarardı  və  şənbə  günü  yenə  kəndə  yola 

düşərdi  (Çəmənzəminli), 

beçədan bax bətn 

behişt bax cənnət

I BEL (yer qazmaq üçün alət) Cövdət beli 

torpağa sancıb qapıya doğru getdi (H. Abbas­

zadə); KÜRƏK Çöldə işləmək üçün külüng, 

kürək  və  kisə  hazırlamalısınız  (Y.Şirvan); 

LAPATKA (dan.) [Məsmə:] Biz lapatka ilə 

Hitlerə qəbir qazacağıq (X.Hasilova).

II  L BEL Yasavul əyilmiş belini düzəlt­

məyə  çalışaraq;  “Mən  tapmışam”  -  dedi 

(S.Rəhimov);  QAMƏT  Buna  şahid  qocal­

sam da bükülməyən qamətimdir (S. Vurğun); 

QƏDD  Meydanda  “mənəm”  deyibdi;  Bu 

dərd Ələsgərin qəddin əyibdi (Aşıq Ələsgər).

---

2. bel bax arxa 1

3.  bel bax qurşaq 2 

hclbağı bax qurşaq 1

BELƏ [Suraxanski:] Belə tovoqqe ancaq 

məno əskiklik gətirib, mənim şənimə toxu­

nar (Ə.Haqverdiyev); BU CÜR Pəs bu cür 

mənfəətli  sövdədən  hansı  axmaq  qaçar 

(C.Məmmədquluzadə);  BU  QAYDA  İLƏ 

Rəis  bu  qayda  ilə  bir  xeyli  gəzindi.  Sonra 

kürsünü  çəkib  direktorla  üz-üzə  oturdu 

(İ.Şıxlı); BU SAYAQ ..bu sayaq güləşmək 

olmaz... (H.Abbaszadə); BU TƏRZDƏ. 

BELLƏMƏK, TƏPMƏK (torpağı, yeri) 

BELLƏNMƏK,  TƏPİLMƏK  (torpaq, 

yer)

BENZİN, PETROL 

berkut bax qartal

BEŞ  (ali  və  orta  məktəblərdə  verilən  ən 

yüksək qiymət) [Qiyas:] Yaxşı, mən üç uşağı 

kəsəcəm,  Şamxalın  oğluna  beş  verəcəm, 

özüm  de  ərizə  verib  institutdan  çıxacam 

(Anar);  ƏLA  Adilə  qəbul  imtahanlarının 

hamısından əla qiymət aldığı üçün onu qrup 

nümayəndəsi  təyin  etmişdilər (İ.Şıxlı). 

beşbetər bax pis

BEŞİK (çağalara məxsus yırğalanan ya­

tacaq yeri) Balam yatır beşikdə; Bülbül oxur 

eşikdə; Sən yat yuxun algilən; Mon durmu­

şam keşikdə (Bayatı); NƏNNİ Bir saat keçdi, 

körpə yenidən yuxuya getdi, nənni dayandı, 

Zinyətin  fikri  cəmləndi  (B.Bayramov); 

YÜYÜRÜK (dial.) [Ana:] Sonra çığırdı ki, 

Gülər,  geyindir;  Gəl  çıxar  uşağı  yüyürükdə 

çölə (M.Rahim), 

betər bax pis

BEYİN Çox zaman özgəyə qulluq eylə­

dik; Beyin bizim oldu, əsər özgənin (B.Va­

habzadə); DİMAĞ (kl.əd.) Həpsi fikir yürüt­

mədə;  Hər  dimağda  bir  təlaş;  Biri  deyir: 

-  Məni  yazma!  Biri  deyir:  -  Məni  yaz! 

(M.Müşfiq).

BEYNƏLMİLƏL 

[Əbülhəsən 

bəy:] 

Rusların beynəlmiləl qanunları pozmasından 

şikayət  etməyə  lüzum  yoxdur  (M.S.Ordu­

badi); İNTERNASİONAL [Tofiq:] A kişi.

Bel

eşqin nə ruscası, nə azərbaycancası! Eşq in­

ternasionaldır (M.İbrahimov). 

beytləşmə bax şeirloşmə 

beytləşmək  bax şcirləşmək 

BEZDİRİCİ  Payız  gecəsinin  bezdirici 

uzunluğu sanki Şehli kəndinin üstündən çə­

kilmək istəmirdi (S.Rəhimov); BIQDIRICI 

[Günəş:] Özünün ilıq və munis şüasını ətrafa 

salmaqla, qışm bıqdırıcı və soyuq havasına 

qələbə  çalmaqda  idi  (S.Hüseyn);  ÇÜ­

RÜKÇÜ [Həmidə:] Əşi, çiiriikçü olma, bir 

stəkan  çay  içsək  dünya  dağılmaz  (Anar); 

QARAYAXA (dan.) İlk görüşdən qarayaxa 

təsiri bağışlayan Mirzə Vahid getdikcə Mişa- 

nın, elə Həmidin özünün də rəğbətini qaza­

nırdı (H.Abbaszadə); USANDIRICI, CAN­

SIXICI Hər şey cansıxıcıdır, usandırıcıdır, 

yorucudur  (M.İbrahimov);  ZƏHƏNDƏ 

(məh.)  Nə  zəhəndə  adamdu  bu  (ADDL); 

ZƏHLƏTÖKÜCÜ  Onun  daş  hasarlan,  ti­

kanlı məftilləri, hündür qüllələri, sərt şimalı 

nəzarətçiləri  dustaq  üçün  zəhlətökücüdür 

(S.Vəliyev); ZIQQI (məh.) Zıqqı adam çox 

danışır, uzun danışır (ADDL); BEZİKDİRİCİ, 

ZƏHLƏAPARAN, ZƏHLƏTÖKƏN.

BEZDİRMƏK  Şehli  kəndinin  dedi-qo­

duları, dağlarda gedən yersiz səngəri atışma­

ları Şamonu son dərəcə bezdirmişdi (S.Rə­

himov);  BAŞAĞRISI  VERMƏK  (dan.) 

[Senəm:] Sağ ol, ay oğlum, daha bizi bağışla, 

hər şey oldu, qaçırıq üstünə, başağrısı veri­

rik (M.İbrahimov); BEZAR ETMƏK Şəf­

qət  bacısı  yaxınlaşıb,  hamını  qışqırıq  ilə 

bezar  eyləyən  bu  əsgəri  qaldırmaq  istədi 

(Ə.Əbülhəsən);  BIQDIRMAQ  [Tamara:] 

Siz romanlarla danışırsınız. Məni də roman 

bıqdırıb  (S.Rəhimov);  CANA  GƏTİR­

MƏK, BEZİKDİRMƏK Onun ruhunu əz­

mək, bezikdirmək, cana gətirmək və istəni­

lən kağızlara qol çəkdirmək fikri ile müstən­

tiq  çox  vasitələrə  el  atdı...  (M.İbrahimov); 

ÇƏRLƏTMƏK  [Bərborzadə:]  Məni  qo- 

caltdınız, daha bəsdir, məni çərlətdiniz, daha 

bəsdir  (S.Rəhman);  QIR-SAQQIZ  OLUB 

YAPIŞMAQ (fr.v.) Bir ağızucu söz demək,

Bezdirmək

45

---