Korxona nazariyasi (iqtisodiyoti)

Korxona nazariyasi (iqtisodiyoti)

Tayyorladi: Bekmirzayev Rashid

Korxona nima ?

• Korxona — yuridik shaxs huquqiga ega boʻlgan mustaqil xoʻjalik yurituvchi subʼyekt. Mahsulotlar, tovarlar ishlab chiqarish, xizmatlar koʻrstish, ishlarni bajarish uchun tashkil etiladi. Iqtisodiy faoliyatning xilma-xil turlari bilan shugʻullanadi. Davlat, munitsipial, jamoa, qoʻshma, yakka korxonalar bor.

• Korxonalarning asosiy maqsadi daromad olishdir. Ular tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, sotish, xarid qilish, xizmatlar ko'rsatish va mavjud bo'lgan moliyaviy manbalarini optimallashtirishga harakat qilishlari mumkin. Korxonalarning tashkil etilish va boshqarilish tartibi, mamlakatning qonuniy hujjatlari va buyruqlari bilan belgilanadi.
• Shuningdek, korxonalarning nomi va shakli mamlakatlar va ijtimoiy-tijorat tizimlari orqali ham o'zgarishi mumkin. Har bir mamlakat o'zining korxona tuzilishini, tashkil etish tartibini va qoidalarini aniqlab turadi.

• Iqtisodiy nochor korxonalar - muayyan miqdorda kapital yo‘qotish, ishlab chiqarish maydonlarini qisqarishi, ishsizlar sonining ortishi, raqobatbardosh bo‘lmagan mahsulot ishlab chiqaradigan va buning uchun katta miqdorda materiallar, xomashyo, yonilg‘i, mehnat resurslari sarflaydigan qoloq, samarasiz korxona.
• Korxonaning bankrotligi - korxona moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining nochorlikka yuz tutishi natijasida o‘z qarz majburiyatlarini bajara olmasligi. Korxona xo‘jalik sudining qaroriga ko‘ra rasmiy holda bankrot deb e’lon qilinadi.

Korxona nazariyasi nima ?

• Korxona nazariyasi, korxonalarning boshqarish, rivojlanish, va muvaffaqiyatga erishishga oid asosiy qoidalarni o'rganadigan ilmiy yo'nalishdir. Bu nazariya, korxonalarni tashkil etish, boshqarish va rivojlanish jarayonlarini tahlil qiladi va korxonalarning maqsadlarini, vazifalarini, faoliyatini va muvaffaqiyatini ta'minlash uchun zarur bo'lgan qoidalarni aniqlayadi.

• Korxona nazariyasi o'z ichiga turli ilmiy yo'nalislarni, masalan, iqtisodiyot, boshqaruv, marketing, moliya, huquq, sotsiologiya va boshqalarini o'z ichiga oladi. Bu yo'nalishlar korxona boshqarishning qonuniy, iqtisodiy, sotsial va boshqa ko'rinishlari bilan bog'liq bo'lib, korxonalarning faoliyati va muvaffaqiyati uchun zarur bo'lgan prinsiplarni o'z ichiga oladi.
• Korxona nazariyasi o'zini amaliy korxona boshqarish jarayonlarida, maslahatchilikda va ilmiy tadqiqotlarda ham o'rganishga qaratilgan. Ushbu nazariya, korxonalarga rivojlanish yo'li, strategiyalar, tashkil etish, xodimlarni boshqarish, moliya masalalari, savdo va marketing, sarmoya qilish va boshqalar kabi muhim mavzularni o'z ichiga oladi.

• Korxona nazariyasi qat'iy va aniq qoidalarga ega bo'lmaydigan, chunki har bir korxona o'ziga xos sharoit, maqsadlar va muhitga ega bo'ladi. Shuning uchun, korxona nazariyasi o'zgarishi mumkin va har bir korxonaning o'ziga xos korxona nazariyasi mavjud bo'ladi.
• Umuman olganda, korxona nazariyasi korxonalarning amaliy faoliyatini, rivojlanishini va muvaffaqiyatini mustahkamlaydigan ilmiy yo'nalishdir, va bu yo'nalishning asosida korxonalarning boshqarish jarayonlari va qarorlarining asoslanganligi va o'zaro aloqalarining samaradorligi ta'minlanadi.