Kompyuter injinering fakulteti

Linzalar.

Jaqtılıqtıń tarqalıw nızamların jaqtılıq nurları túsinikleri arqalı uyreniletuǵın optikalıq bólimi geometriyalıq optika dep ataladı. Jaqtılıq nurları dep, tolqın sirtlarına normal bolǵan sızıqlar boyınsha tarqalatuǵın jaqtılıq energiyaları aǵımına aytıladı.

Linzalar delingende, eki sirt penen shegaralanǵan tınıq deneler túsiniledi. Eki sırtından biri, ádetde, sferiyalıq yamasa cilindrlik, ekinshisi-sferiyalıq yamasa tegis bolıwı múmkin. Bul sırtlar jaqtılıq nurın sındırıp, denelerlardıń optikalıq suwretin qáliplestiriwi múmkin. Ádetde linzalar shıyshe, kvarts, kristall hám plastmassa elementlerinen tayarlanadı.
Sırtqı kórinisine qarap linzalar: eki tárepi qabarıqlı, tegis qabarıqlı, eki tárepi oyıqlı, tegis oyıqlı, bir tárepi qabarıq - ekinshisi oyıqlı, bir tárepi oyıq ekinshisi qabarıqlı bolıwı múmkin (4-súwret).

4-súwret.
Optikalıq qásiyetlerine qaray linzalar jıynawshı hám shashatuǵın linzalarga bólinediler.

Sırt radiuslarına salıstırǵanda qalıńlıǵı kishi bolǵan linzalar juqa linzalar dep ataladı. Linzalardıń sırtları qıysıqlıǵı orayınan ótetuǵın tuwrı sızıq linzanıń bas optikalıq oǵı dep ataladı. Bas optikalıq oqta jatıwshı hám odan jaqtılıq nurı ótkende sınbaytugın noqat linzanıń optikalıq orayı dep ataladı.
Linza sırtları qıysıqlıq radiusların (R₁ hám R₂), linzadan denege shekem (a) hám onıń suwretine shekem (b) bolǵan aralıqlar menen baylanıslıǵın kórsetiwshi koefficient - juqa linzanıń ańlatpası dep ataladı. Bul ańlatpanı keltirip shıǵarıw ushın eń qısqa waqıt talap etiletuǵın usıldan paydalanıladı, yaǵnıy jaqtılıq nurı traektoriyasın basıp ótiw ushın eń minimal waqıt talap etiletuǵın traektoriya alınadı.

5-súwret.
bolsa, linzadan shıǵıp atırǵan nur bir-birine parallel bolıp tarqaladı (5-súwret) hám a = f ǵa teńlesedi.
(7)
Ф - shama linzanıń optikalıq kúshi dep ataladı hám onıń ólshem birligi - dioptriya esaplanadı. 1 - dioptiriya - fokus aralıǵı 1 m ǵa teń bolǵan linzanıń optikalıq kúshi bolıp tabıladı: 1 diop = 1/m.

6-súwret.
Oń optikalıq kúshke iye bolǵan linzalar jıynawshı, keri optikalıq kúshke iye bolǵanları bolsa shashatuǵın linzalar dep ataladı.
Linzanıń fokusınan ótetuǵın, bas optikalıq oqqa perpendikulyar bolǵan tegislik - linzanıń fokal tegisligi dep ataladı.
Ádetde, jıynawshı linzadan ayrıqsha, shashatuǵın linzalarda abstrakt fokuslar ámelde bar boladı. (6-súwret).
Linzanıń optikalıq kúshi ańlatpasınan paydalanıp linzanıń ańlatpasın tómendegishe jazıw múmkin:
(8)
Shashatuǵın linzalar ushın f hám b aralıqlar keri bolıp esaplanadı. Linzalarda denelerdiń súwreti tómendegi nurlar arqalı ámelge asırıladı:
1. linzanıń optikalıq orayınan ótetuǵın nurlar;
2. bas optikalıq oqqa parallel baǵdarlanǵan nur (bul nur linzadan sınǵanda linzanıń ekinshi fokusı arqalı ótedi);
3. linzanıń birinshi fokusı arqalı ótetuǵın nur (bul nur linzada sınǵannan keyin, linzanıń bas optikalıq oǵına parallel bolıp shıǵadı).
7-súwrette jıynawshı linza arqalı suwretti dúziw usılı keltirilgen. Súwret hám denelerdiń sızıqlı ólshemleri qatnası linzanıń sızıqlı úlkeyiwi dep ataladı.

7-súwret.