Kimyoviy texnologiya

 

2.5. Polimerbenzinning zichligini areometr yordamida aniqlash

 

Ishning maqsadi:

 polimerbenzin mahsulotining zichligini aniqlash. 

Kerakli  jihozlar:

  polimerbenzin,  areometr,  Vestfal-Mor  tarozisi, 

piknometr, shisha idishlar. 

Nazariy tushuncha 

Bir  jinsli  moddalarning  zichligi  deb,  birlik  hajmda  mavjud  bo‘lgan 

modda miqdori (massasi) ga aytiladi. 

                                                    

V

m





                                        

(1) 

Bu kattalikni SI o’lchov birliklar sistemasidagi birligi  

 

3

m

kg





 

Moddalar  zichligi  solishtirma  og‘irlik  bilan  bog‘liq.  Solishtirma  og’irlik 

deb birlik hajmdagi modda ogirligiga aytiladi 

                                                  d

 = 

V

P

 

                                        (2) 

Uning SI o‘lchov birligidagi o‘lchami 

 

3

m

N

d



.      

Jismning og‘irligi:  

                                            P

=mg

                                            (3),  

ya’ni massaning erkin tushish tezlanishiga bo‘lgan ko‘paytmasiga teng. 

(1), (2) va (3) tenglamalarni solishtirsak: 

                                              d = ρ∙g                                          

(4) 

ekanligiga ishonch hosil qilamiz. 

(1)  va  (4)  tenglamalari  bilan  neft  va  neft  mahsulotlarining  zichligini 

aniqlash mumkin. 

Suyuqlikning zichligi uning bug‘i zichligidan taxminan 1700 marta katta. 

Bundan  suyuqlikning  molekulalari  bir-biriga  yaqin  masofalarda  joylashgan, 

---

degan  xulosa  kelib  chiqadi.  Shuning  uchun  suyuqlikning  harakati  va  boshqa 

ko‘p  xossalari  molekulalararo  o‘zaro  ta’sir  kuchlari  bilan  aniqlanadi.  Suyuqlik 

molekulalari orasida tortishish  va  itarishish kuchlari  mavjud ekanligi tajriba va 

kuzatishlarda  aniqlangan.  Itarishish  kuchlari  siqishda  namoyon  bo‘ladi 

(suyuqliklar  deyarli  siqilmaydi),  tortishish  kuchlari  esa  suyuqlikning  uzilishida 

namoyon bo‘ladi.  

 

Nazariy tadqiqotlar asosida sovet fizigi Ya.I. Frenkel molekula  1 sekund 

davomida  10

10

 – 10

11

 marta joydan-joyga qo‘zg‘alishini aniqladi, bunda u qisqa 

to‘xtagan  joylari  yaqinida  100  martaga  yaqin  tebranar  ekan.  Shunday  qilib, 

suyuqliklarning  molekulalari  kichik  sohalarda  o‘zining  o‘zaro  joylashishini 

ozmi-ko‘pmi vaqt o‘zgartirmaydi. Bunday sohalarning mavjudligi suyuqlikning 

asosiy xossasi – 

oquvchanligiga 

sabab bo‘ladi.  

 

Suyuqlik o‘zi turgan idishning shaklini oladi. Agar suyuqlikning og‘irlik 

kuchini  yo‘q  qilsak  yoki  uni  kichik  miqdorlarda  olsak,  suyuqlik  shar  shaklini 

oladi.  Masalan,  anilin  tomchisini  olsak,  uni  osh  tuzining  zichligi  anilin 

zichligiga  teng  bo‘lgan  eritmasiga  kiritsak,  anilin  shar  shaklini  oladi.  Shunday 

qilib, suyuqlik molekulalari xaotik harakat qilib, vaqtning ko‘p qismida ma’lum 

joylar  yaqinida  turadi,  bunda  o‘zaro  joylashishga  biror  darajada  bog‘langan 

bo‘ladi. 

 

Moddaning suyuq holati gazsimon holati bilan qattiq holatning oralig‘ida 

bo’ladi,  shuning  uchun  gazsimon  holatga  ham,  qattiq  holatga  ham  ma’lum 

darajada o‘xshashligi bo‘ladi.  Kritik  harorat yaqinida suyuqliklarning  xossalari 

zich  bug‘ning  xossalariga,  qotish  sharoitlarida  esa  qattiq  jism  xossalari  bilan 

yaqin bo‘ladi. 

 

Suyuq neft mahsulotlarining zichligini aniqlash uchun tajribada quyidagi 

usullardan foydalaniladi: 

1.

 

Areometrik usul. 

2.

 

Vestfal-Mor tarozisida tortish usuli. 

3.

 

Piknometrik usul.  

 

4.

 

Gidrostatik usul. 

---