Kilic cevdet
Yüklə 290,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Ma ara Alegorisi ve Mistik Temelleri
- 579 -
Platon ruhun ölümsüzlü ü meselesini de eserlerinde bu çerçevede ele alır. Ruh için öncelikle söyledi i husus, daima hareket halinde olan eyin ölümsüz oldu udur. Do um her eyin bir ilki oldu una göre, ilkenin kendisi hiç bir eyden do maz. (E er do arsa ilkeli i kalmaz) Öyleyse hareket ettirici ilke olan ruh kendi kendini bırakmayaca ı için ölümsüzdür. 68
2. Ma ara Alegorisi ve Mistik Temelleri Platon Devlet diyalogunda, genel bilgi ve e itim anlayı ını mecazi bir dille ifade edip, somutla tırmak maksadıyla kullandı ı ma ara istiaresinde; onun bilgi ve e itim anlayı ını ortaya koyması bakımından, bölünmü çizgi analojisi ve idealar ö retisi kadar önemli bir yere sahiptir. 69 Bir yandan zamanının e itim anlayı ını kritik etmek, öte yandan da e itimsiz insanların durumunu ifade etmek üzere bu benzetmeyi kullanmı tır. 70 Aynı zamanda bu benzetme, algılanabilen dünya hakkındaki bilgimiz ile idealara ili kin elde etti imiz idrak arasındaki ili kiyi göstermeye de hizmet eder. Algılanabilen eyler ve sahip oldu umuz fikirlerin ço u de i ken ve kusurludur, onun için bu bilgi türü mükemmel bir bilgi türü de ildir. Ma ara benzetmesinde bizi bir bilgi hiyerar isine götürmektedir. Zandan idrake do ru yani gölgelerin dünyasından gün/güne ı ı ına do ru nasıl çıkabilece imizi ve sonuçta güne in kendisini nasıl görebilece imizi anlatır. 71 Buna benzer a amalarda filozof da algılanır incelemeden objektif tasvire, matematik fizi inin hipotezlerine, buradan da evrenin düzenleme prensibini yakaladı ı yilik ideasına yükselir. Onu tefekkür ettikten sonra da davranı larında, deruni hayatında ve sitenin yönetiminde kendi imajını gerçekle tirmeye çalı ır. Aynı ekilde bilginin bilim aracılı ıyla insan kendini yeryüzünde tutan zincirlerden kurtulmalı ve iyili in göz kama tırıcı aydınlı ına varıncaya kadar ideal dünyada yükselmelidir. 72
Bu benzetmede aynı zamanda insanın dünyadaki halini ve genel be eri durumunu da yansıtır. Yine insanları salt gördüklerine inanmaya sevk eden, onlara yanlı fikirler ve de erler a ılayan, insanları yanılsamaların girdabına hapsedecek toplumları ele tirmi olur. Aynı zamanda bu benzetmede e itimin önemine yapılan vurgu da önemlidir. Mahkûmların karanlıktan kurtarılıp ı ı ı görebilmesi için zincirlerden kurtarılıp vücudunu arkaya çevirerek, ruhunu aldatıcı görünü ler dünyasından ve i tihalardan uzakla tırarak, gerçeklikler dünyasına dönmesi gerekir. 73 Ruhun özellikle görünü ler dünyasından gerçeklik alana dönmesi, bir de i im, dönü ümün ve sürecin konusudur. te bu alegoride mistik dü ünceye kapı aralayan ve bu dü üncenin ana kuramlarını i leyen önemli kavramlara yer verilir. Bunlar, “boyunlarından ve ayaklarından küçük ya tan beri zincire vurulmu insanlar,” “yanan ate ,” “ate ile o insanlar arasındaki dik yoku ,” “zincirlerden bir gün çözülmek,” “ate i görmek,” “ate e bakarken zorluk çekmek,” “gerçek ı ık olan güne e do ru yürümek,” gibi kavramlardır.
Karanlık, ate sayesinde karanlı a dü en gölgeler ve karanlıktan aydınlı a geçi . 74 Platon’un “karanlık” alegorisi, bilgi tarafından aydınlatılmamı , üstelik ba kaları tarafından manipüle edilen biçare ve pasif insanlardır. in daha da kötüsü kendi durumlarına alı ık olmaları ve bundan da ho nut olmalarıdır.
68 Platon, Phaidros, 245c; Weber, a.g.e., s. 63; Russell, a.g.e., s. 251. 69 Platon, Devlet, 509de-510abc; Stumpf, a.g.e., s. 53. 70 Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlü ü, stanbul 2002, s. 674. 71 Platon, Devlet, 508c; 516c; kr . Skirberk, G, Gilje N. (2011). Antik Yunan’dan Modern Döneme Felsefe Tarihi, çev.: E. Akba , . Mutlu, stanbul, s. 80
72 Schwarz, Fernand, (1997). Kadim Bilgeli in Yeniden Ke fi, çev.: A. Meral Arslan , stanbul, s. 169.
73 Cevizci, Ahmet, Felsefe Tarihi, stanbul 2009, s. 88-89.
74 Yasa, Metin, (2010). Eflatuncu Ma ara Alegorisini Yeniden Yorumlama Gereksinimi, OMU FD., Samsun, sa.28, s. 42.
- 580 -
görebiliyorlar, öyle sıkı sıkıya ba lanmı lar ki, kafalarını bile oynatamıyorlar.” 75
Buradaki e itim ifadesi insanın iç dünyasının aydınlatılması, gerçek bilgiye ula mada kalbi bilgi ve sezgi olarak tespit edilebilir. “Yer altında ma aramsı bir yer, içinde insanlar.” çinde insanların bulundu u ma aranın yerin altında bulunması tasavvuf dü üncesindeki dünyaya kar ı takınılan tavrın bir neticesi olabilir. Ancak buradaki tavır arz, yani yeryüzü de il, soyut anlamda dünya hayatı ve ki inin yaratılı amacından saparak a a ılık bir hayat ya aması sembolize edilmektedir. Tasavvuf dü üncesinde dünya ile arz birbirinden ayrılır. Tasavvufa göre arz güzeldir ve her bir güzelli e derin tefekkür nazarıyla bakarak ilahi kudret akı larını seyre dalar. Arzı yaratıcısını yakından tanımaya çalı ır. Ancak kötülenen ve a a ılanan dünya ise arzdaki nimetlere kar ılık çekildi imiz imtihanda kaybedenler tarafında yer almamızdır. 76
Kur'an-ı Kerim ve hadislerde dünya ve maddiyat mutlak surette tümden reddedilmi ve kınanmı de ildir. Hatta dünya sırf dünya oldu u için kötülenmi de ildir. 77 Kur'an-ı Kerim’de yerilen ve kötülenen dünyanın, tasvip edilmeyen boyutu, me ru olmayan veya me ru olup ta a ırı ve ölçüsüz bir ekilde tüketilmesidir. Ahretle ilgili amel ve ibadetlerin yerine getirilmesini engelleyen, aksatan, ahlak kurallarının göz ardı edilerek önemsenmemesinde takınılan tavrın yerilmesidir. 78
boyunlarından zincire vurulmu , bu ma arada ya ıyorlar.” “Ne kımıldayabiliyorlar ne de burunlarının ucundan ba ka bir yer görebiliyorlar, öyle sıkı sıkıya ba lanmı lar ki, kafalarını bile oynatamıyorlar.” 79
Buradaki boyunlarından ve ayaklarından küçük ya tan beri zincire vurulmu insanlar, dünya yüzünde ya ayan her din, dil, ırk ve dü ünceden insanın yer aldı ı bir mekân ve ki iler olarak de erlendirilebilir. Ancak bunlardan Platon’un ma arasındaki insanlar, kendini geli tirememi , manevi e itim almamı , nefsinin elinde ve nefsin insana vurdu u prangaların esiri olmu insanlardır. Bunlar paranın, ehvetin, kötü ahlakın, ihtirasların eseri konumunda insanlardır. Bu insanların kımıldayamamaları ve ba larını oynatamamaları nefislerinin kendilerini esir almasından kaynaklanmaktadır. “Önde boydan boya ı ı a açılan bir giri …” Ancak yine de insanlar için manevi terbiye yolları açıktır. Kendileri için türlü fırsatlar sunulması her zaman ihtimal dâhilinde olan bir kapı sürekli açıktır ve oradan bitmez tükenmez ı ık gelmektedir. Bu, kendilerini çepeçevre ku atan prangalardan kurtulma yolları yani nefs terbiyesinin yolları olabilir. Bu yoların ba langıcı Platon’a göre ate e dönüp bakmakla, yani bir rehberin önderli inde e itimden geçmekle ba lar. b. Gölgeler ve Ate “Yüksek bir yerde yakılmı bir ate parıldıyor arkalarında.” “Mahpuslarla ate arasında dimdik bir yol var.” 80
Ate , onları bu e itimsizlikten, nefislerinin kötülüklerinden ve ihtiraslardan kurtaracak ı ık, yani onları e itecek ve yol gösterecek olgun insanlardır. Ate ile insanlar arasında dik bir yolun bulunması insanın o yüksek yere çıkması için o dik yoku u geçmesi gerekir. Her bir ula ılacak mertebe kolay elde edilecek bir mertebe de ildir. Bir çilenin, bir sabrın ve bir sürecinin sonucudur. Ate bir insanı kâmil sembolü olarak dü ünülecek olursa o ate e ula mak ve o ate rehberli inde gerçek güne e ula ılmanın ilk basama ı gerçekle mi olacaktır. Ate e ula mak için de o dik yoku un geçilmesi gerekir. Yani gerçek bilgiye ula mak veya iç aydınlanmayı sa lamak için boyun ve ayaklarındaki prangalardan kurtulmaya karar vermelidir. Yani ilk hareket iradidir ve kendi iste iyle o ı ı a
75 Platon, Devlet, 514a. 76 Afifi, Ebu’l-Ala (1996). Tasavvuf, çev.: . Kaçar, M. Sülün, stanbul, s. 119. 77 Kasas 28/77. 78 Uluda , Süleyman (2014). Tasavvuf ve Tenkit, stanbul, s. 233. 79 Platon, Devlet, 514a. 80 Platon, Devlet, 514a. Yüklə 290,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|