İxtisas : Tarix Qrup: 1096 Kurs: III kurs Tələbə: Coşqun Abdullayev Fənn: Yeni tarixi-2

Ədəbiyyat siyahısı:

1. Oxford Dictionary of National Biography (ing.). / C. Matthew Oxford: OUP, 2004
2. "Tarixin gedişatını dəyişən müharibələr". 2014-08-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-29.

İxtisas :Tarix
Qrup:1096
Kurs:III kurs
Tələbə: Coşqun Abdullayev
Fənn:Yeni tarixi-2
Müəllim:Rövşən Hətəmov

Mövzu: V.Vilsonun siyasi portreti

Tomas Vudro Vilson (ing. Thomas Woodrow Wilson; d. 28 dekabr 1856, Strauton, Virciniya, ABŞ — ö. 3 fevral 1924, Vaşinqton (Kolumbiya Federal Dairəsi), ABŞ) — Amerika Birləşmiş Ştatlarının 28-ci prezidenti (1913–1921). 1919-cu il Nobel Sülh Mükafatı laureatı. ABŞ tarixində elmlər doktoru elmi dərəcəsinə malik olan yeganə prezidentdir. Adı tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.
6 aprel 1917-ci ildə Vudro Vilson ABŞ-ın Birinci dünya müharibəsinə qatılması barədə qərar verdi. Konqresə müraciətində o, "Bütün müharibələrə son qoymaq məqsədilə müharibəyə başlamağa" çağırırdı.
8 yanvar 1918-ci ildə o Konqresdəki çıxışında müharibədən sonrakı dünyanın yenidən qurulmasını, daimi sülhün təmin edilməsini nəzərdə tutan və "14 bənd" adı ilə məşhur olan tezislərini irəli sürdü. Müharibədən sonra bu tezislərdə irəli sürülən ideyalardan yalnız 5-i, o cümlədən Millətlər Cəmiyyətinin qurulması fikri həyata keçirildi.
28 may 1919-cu ildə Əlimərdan bəy Topçubaşovun başçılıq etdiyi Azərbaycan nümayəndə heyəti Paris sülh konfransında ABŞ prezidenti Vudro Vilsonla görüşərək Xalq Cümhuriyyətinin tanınmasını xahiş edib. Antitürk və ermənipərəst mövqeyi ilə seçilən Vilson bu xahişi rədd edib.
Ermənistanın Türkiyəyə ərazi iddiaları ABŞ prezidenti Vudro Vilsonun hamiliyi ilə güclü surətdə dəstəklənirdi. V.Vilson Ermənistan üzərində ABŞ-ın mandatını rəsmiləşdirmək üçün Senata müraciət etmişdi. Lakin 1920-ci il iyunun 1-də ABŞ Senatı 23 səs lehinə, 52 səslə əleyhinə olmaqla prezidentin arzusunu rədd etdi.
Vilsonun düşüncələrinə görə insan haqları "Böyük Ermənistan və ermənilərin xilası"ndan ibarət idi. Sevr müqaviləsinin VI bölməsinin 89-cu maddəsinə görə Ərzurum, Trapezund, Van,Bitlis Ermənistana verilirdi. Onun sərhədlərini Vilson təyin edəcəkdi. Lakin elə bu vaxt müzəffər türk ordusu bir-birinin ardınca doğma vilayətlərini güclü hamisi olan düşmənin tapdağından azad edir və məkrli planın reallaşmaq ehtimalını puça çıxarırdı. V.Vilsonun qərarı ilə yaradılmalı olan süni "Müstəqil Ermənistan" iki həftəyə süqut etdi.
Vudro Vilsonun 14 maddəsi - 1918 ci ildə 8 yanvar ayı tarixində ABŞ prezidenti Vudro Vilsonun[1] təklifi ilə Konqres tərəfindən qəbul edilən 14 maddədir.
Maddələr

• 
  Bütün danışıqlar açıq bir şəkildə olmalıdır, gizli danışıqlar bu normalar ziddir.
  
• 
  Sərhəd suları xaricindəki dəniz sahələrində tam sərbəstlik hüququ.
  
• 
  Ticarət azadlığı və maliyyə maneələrinin aradan qaldırılması.
  
• 
  Daxili təhlükəsizliyi təmin etməyə yetəcək qədər silahlanma və daha artığının olmamasına dair öhdəlik.
  
• 
  Dekolonizasiya təşkil edilməli və bu koloniyalardakı hüquqlar müstəmləkə və müstəmləkə himayədarı arasında bərabər bölünməlidir.
  
• 
  Rusiya torpaqlarindaki xarici birliklər ayrılmalı və Rusiyanın istədiyi kimi inkişafına şərait yaradılmalı.
  
• 
  Almaniyanin işğal etdiyi Elzas Lotorengiya Fransaya qaytarılması.
  
• 
  Avstriya-Macarıstan xalqının inkişafı üçün sərbəst şərait.
  
• 
  İtaliyanın milli sərhədlərinin bərpası.
  
• 
  Belçika torpaqlarinin boşaldılması və onun suverenliyinin tanınması.
  
• 
  Rumıniya, Serbiya və Monteneqro işğaldan azad edilməlidir.
  
• 
  Türkiyənin Osmanlı İmperiyası ərazisi suverenliyini qazanmalıdır, lakin onların hakimiyyətində olan dövlətlər müstəqil muxtariyyət əldə etməlidilər. Dardanel boğazı ticarət üçün açıq olmalıdır.
  
• 
  Polşanın bütün ərazisini əhatə edən və dənizə çıxışı olan müstəqil Polşa dövləti yaradılmalıdır.
  
• 
  Eyni böyük və kiçik millətlərin siyasi müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü qarşılıqlı təminat verən və onların qorunması üçün xüsusi Millətlər liqası yaradılmalıdır.
  

Xülasəsi

• 
  Ölkələr arasında heç bir gizli ittifaqlar olmamalıdır.
  
• 
  Azad dənizlərin sülh və müharibə zənnində.
  
• 
  Xalqlar arasında ticarət maneələrin azaldılması.
  
• 
  Silahların ümumi azaldılması.
  
• 
  Əhalinin maraqlarına müstəmləkə iddialarının tənzimlənməsi haqqında olan müstəmləkə səlahiyyətləri.
  
• 
  Rusiya ərazisinin evakuasiyası.
  
• 
  Almaniya və Belçika ərazilərin bərpası.
  
• 
  Alsak-Lorrren daxil olmaqla, bütün Fransız ərazinin evakuasiyası.
  
• 
  Milli aydın anlaşılması xətt İtalyan sərhədlərinin düzəltmə.
  
• 
  Avstriya-Macarıstan müxtəlif milli qrupları üçün müstəqillik.
  
• 
  Balkan xalqlarının bərpası və Serbiya üçün dənizə sərbəst girişi.
  
• 
  Çanaqqala vasitəsilə Türkiyə azlıqların qorunması və bütün millətlərin gəmilərinin azad keçidi.
  
• 
  Dənizə çıxışı, o cümlədən Polşa üçün müstəqillik.
  
• 
  Millətlər liqasının "eyni böyük və kiçik millətlərin siyasi müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü qarşılıqlı təminat verir" üçün qorumaq.
  

6 aprel 1917-ci ildə Vudro Vilson ABŞ-ın Birinci dünya müharibəsinə qatılması barədə qərar verdi. Konqresə müraciətində o, "Bütün müharibələrə son qoymaq məqsədilə müharibəyə başlamağa" çağırırdı.
8 yanvar 1918-ci ildə o Konqresdəki çıxışında müharibədən sonrakı dünyanın yenidən qurulmasını, daimi sülhün təmin edilməsini nəzərdə tutan və "14 bənd" adı ilə məşhur olan tezislərini irəli sürdü. Müharibədən sonra bu tezislərdə irəli sürülən ideyalardan yalnız 5-i, o cümlədən Millətlər Cəmiyyətinin qurulması fikri həyata keçirildi.
28 may 1919-cu ildə Əlimərdan bəy Topçubaşovun başçılıq etdiyi Azərbaycan nümayəndə heyəti Paris sülh konfransında ABŞ prezidenti Vudro Vilsonla görüşərək Xalq Cümhuriyyətinin tanınmasını xahiş edib. Antitürk və ermənipərəst mövqeyi ilə seçilən Vilson bu xahişi rədd edib.

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI:

1. 
   Irwin Unger, These United States (2007) 561.
   
2. 
   Vudro Vilson -https://www.wikiwand.com/az/Vudro_Vilson
   
3. 
   Vudro Vilson-https://www.wiki.az-az.nina.az/Vudro_Vilson.html