İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012/2, c. 1, sayı: 2
105 savunanlar dahi bu konuda hemfikirdirler. İhtilaf noktası ise bu kavramlarla ifade edilen mananın aynı olup-olmadığı hususudur. 1- İman-İslam Kavramlarının Özdeşliği İman ve islam kavramlarının aynı anlama geldiğini iddia eden Mutezile, Mürcie ve Matûridîlere göre inanılması gerekenlerle islam esaslarının aynı şeyler olması bu iki kavramın özdeşliği anlamına gelmektedir. Kur’an’da iman ile islam terimleri birlikte bir bütünlük oluşturur mahiyette kullanılmıştır. Çünkü Allah’ın kanununa teslimiyetin imansız var olması mümkün değildir. İman ve islam kavramlarının özdeşliğini kabul edenlere göre “Havariler: Biz Allah (yolun)un yardımcılarıyız, Allah’a inandık (âmennâ), şahid ol, biz teslim olanlarız (muslimûn), dediler.”, 8 “Musa dedi ki: ‘Ey kavmim, eğer Allah’a inandıysanız, gerçekten Müslüman insanlar iseniz O’na dayanın.”, 9 “Onlar, ayetlerimize inanmış ve Müslüman olmuş idiler.” 10 gibi ayetler iman-islam eşitliğini ve ayrılamazlığını ifade eder. Mutezile’ye göre mümin ile müslim aynı manayı ifade eder. Mümin, tazim ve övgüye layık olan kişilere şeriatın verdiği isimdir. Müslim de aynı anlama gelmektedir. 11 Kur’an’da bu kavramların farklı anlamlarda kullanılmasını Mutezile, mecazi bir kullanım olarak kabul eder. Kadı Abdülcabbar’a göre “Bedeviler, ‘İman ettik.’ dediler. De ki: Siz iman etmediniz, fakat İslam olduk deyin. İman sizin kalplerinize henüz girmedi.” 12 ayetinde iman ile islamın farklı anlamlarda kullanılması Kur’an’ın sıkça başvurduğu mecazi bir kullanımdır. 13
Ebu Hanife’ye göre iman, tasdik, marifet, yakîn, ikrar ve islam, birbirinden farklı kavramlar olmalarına rağmen hepsi iman manasına gelmektedir. Hepsi de Allah’ın rab olduğunun ikrarı, tasdiki, kesin inancı ve kesin bilgisidir. Bütün bunlar, farklı lafızlar olmalarına rağmen anlamları birdir. Mesela; bir kişiye seslenirken “Ey insan!”, “Ey adam!” veya “Ey filanca kimse!” diye hitap edildiğinde hitap eden kimse farklı hitap lafızları kullanmakla beraber aynı manayı kast etmektedir. 14 Bunun gibi mümin ve Müslüman isimleri aynı sıfatlara sahip kişilere kullanılabilecek eş anlamlı isimlerdir. Kelime anlamlarından yola çıkıldığında iman, dil ile ikrar ve kalp ile tasdik iken; islam, Allah’ın emirlerine teslim olmak ve O’na itaat etmek demektir. Bu açıdan bakıldığında iman ve islam arasında fark vardır. Zira tasdikin özel bir mahalli vardır ve o da kalptir, ikrar ise bu tasdikin dil ile ifadesinden ibarettir. Tam teslimiyet anlamındaki islam ise belli bir mahal ile sınırlı değildir. Kalp ve
8 Âl-i İmrân 3/52. 9 Yûnus 10/52; bak. Âl-i İmrân 3/84. 10 Zuhruf 43/69. 11 Kadı Abdülcabbar, Abdullah b. Ahmed Ebu’l-Huseyn, Şerhu Usulu’l-Hamse, thk.: Abdulkerim Osman, Kahire 1996, s. 705. 12 Hucurât 49/14. 13 Kadı Abdülcabbar, Şerh, s. 707. 14 Ebu Hanife, Numan b. Sabit, el-Alim ve’l-Müteallim, s. 18-19; Mâturidî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud, Kitabu’t-Tevhid, Beyrut 2010, s. 494. Yrd. Doç. Dr. Hilmi Karaağaç
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012/2, c. 1, sayı: 2 106
dil ile birlikte bütün uzuvları içine almaktadır. İman ve islam arasındaki fark ise sadece sözlük anlamlarında mevcuttur ve islam, lisanen imandan daha geniş anlama sahiptir. Çünkü münafıklar, Müslüman sınıfından kabul edilmekle birlikte Allah katında mümin değillerdir. İman ile islam arasındaki ilişki bir şeyin içi ve dışı arasındaki ilişki gibi olup ayrılmaları imkansızdır. İslamsız iman olamayacağı gibi imansız da islam olamaz. Çünkü kişi imanla, Allah’ın bütün isim ve vasıflarını kalben tasdik edip diliyle de ikrar etmiştir. Bu tasdik, iman sahibinin kendisini tam anlamıyla Allah’a ve O’nun emir ve hükümlerine teslim ettiği anlamına gelir ki, bu da islam’dan başka bir şey değildir. O halde imanı olmayanın islamı da olmaz. Bunlar sırt ve göbek gibi birbirinden ayrılamazlar. 15
İslam ve imanı aynı anlama gelen iki farklı lafız olarak kabul eden Mürcie, bu görüşünü, Cibril hadisinin farklı rivayetleriyle destekler. Bu bağlamda her iki grubun farklı yorumlarla görüşüne delil olarak öne sürdüğü Cibril hadisi, önemli bir tartışma konusudur. Selefiye ve hadisçilerin kabul ettiği rivayetlerde soru “İslam nedir?” şeklinde ifade edilirken Mürcie’nin benimsediği rivayetlere göre ise soru, “İslam’ın şeâiri (alametleri) nedir?” şeklindedir. 16 Rivayetteki bu değişiklikten yola çıkarak Mürcie, hem iman ve islam’ın aynı anlama gelen kavramlar olduğu, hem de amellerin imana dahil olmadığı düşüncesini savunmuştur. Ayrıca hadisin değişik ifadeleri içeren rivayetlerinin bulunması farklı yorumları ortaya çıkarmıştır. 17
getiren İmam Maturîdî’ye göre iman ve islam’ın aynı olup-olmadığı konusunda alimler iki farklı yaklaşım sergilemişlerdir. Bir grup, “islam’dan başka bir din arayan kimseden, bulacağı din kabul edilmeyecektir.” 18 mealindeki ayetle istidlâlde bulunarak iman ile islam’ın aynı manaya geldiğini ilke olarak benimsemişlerdir. Buna bağlı olarak kabul edilebilecek her şey islam, her iyilik iman, her makbul olan şey iyilik ve her iyilik makbul addedilmiştir. Bu durumda iman ile islam aynı şey olmaktadır. Diğer bir grup ise Kur’an’ın bu iki kavram arasında ayırım gözetmesinden dolayı iman ile islam’ın birbirinden farklı olduğu görüşünü savunmuşlardır. “Bedeviler, ‘İman ettik.’ dediler. De ki: Siz iman etmediniz, fakat İslam olduk’ deyin. İman sizin kalplerinize henüz girmedi.” 19
ayeti, bedevilerin iman sahibi oldukları iddiasında bulunmalarına izin vermezken, teslim olduklarını haber vermelerine izin vermiştir. Aynı şekilde Cibril hadisinde Cebrail’in, “İman nedir?”, “İslam nedir?” şeklindeki sorularına Hz. Peygamber farklı cevaplar vermiştir. Bu iki delilden yola çıkarak onlar, Kitap ve sünnette iman ile islam kavramlarının farklı anlamlarda kullanıldığını iddia etmişlerdir. 20
15 Ebu Hanife, el-Fıkhu’l-Ekber, s. 75; el-Mağnisavi, Ebu’l-Münteha Ahmed b. Muhammed, Şerhu Fıkh-ı Ekber, İstanbul 2007, s. 55. 16 Ebu Hanife, el-Fıkhu’l-Ebsat, s. 45; en-Nesefi, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed Tabsıratu’l- Edille fi Usûli’d-Din, Ankara 2003, c. 2, s. 429-430. 17 Mâturidî, Kitabu’t-Tevhid, s. 495 en-Nesefi, age, c. 2, s. 430. 18 Âl-i İmrân 3/85. 19 Hucurât 49/14. 20 Mâturidî, age., s. 491. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|