67
İsgəndər Atilla
tirak edirdi. Peyğəmbərin qızı Fatimə və nəvələri Həsən və
Hüseynə həsr edilmiş “matəm nəğmələrinə” həvəslə qulaq asırdı.
Naxçıvanın dindar mühiti yeniyetmədə dini hissləri bir qədər də
alovlandırırdı. O, Kərbəla hadisələrindən mütəəssir olur, məclisə
qatılaraq, şəhid olmuş imamlara yas saxlayırdı...
Məhərrəmlik ayı idi. Hüseyn təziyədən təzəcə qayıtmışdı.
Hələ də Kərbəlada baş vermiş hadisələrin təsiri altında idi. Həmin
hadisələr gənc şairə möhkəmcə təsir etmişdi. Daxilən çox narahat
hallar keçirirdi. Əlinə qələm alıb, fars dilində bir mərsiyə
yazmağa başladı. İlk beyti bu cür yazdı: “Kərbəla padşahın adını
eşidən kəs, // Dərhal o əza məclisinə matəm saxlar.”
Müsəlman
ölkələrində,
o
cümlədən
Naxçıvanda
müsəlmanlar Kərbəla hadisələrinə matəm saxlayırdılar. Şairin
ailəsi də beləcə. O, bu haqda düşünürdü...
Haşiyə. 1950-ci illər idi. Mən Naxçıvan şəhərində orta
məktəbdə oxuyurdum. Atam çox dindar kişi, anam azadfikirli
qadın idi. Sovet hökumətinin qılıncının dalı da, qabağı kəssə də,
Naxçıvan mahalında məhərrəmlik mərasimləri daha çox
Nehrəmdə və Bənəniyarda keçirilirdi. Atam çox vaxt məni həmin
mərasimlərə özü ilə aparırdı. Müsəlmanlar zəncir vurur, “Şaxsey-
vaxsey!..” sədaları göyə ucalırdı. Mən şəbihlərə - məhərrəmlikdə
göstərilən faciəli tamaşalara maraqla baxırdım. Amma nə zəncir
vurur, nə “Şaxsey-vaxsey!..” deyir, nə də qırxılmış başımı ülgüc
altına verirdim. Atam narazı qalsa da, təkid etmirdi. Milis işə
qarışmasa da, yerli partiya və sovet orqanları məhərrəmlikdə
ciddi ideoloji və təbliğat işi aparırdılar...
XIX əsrin sonları idi. Naxçıvanda Kərbəla hadisələri qeyd
edilirdi. Hüseyn də həmin mərasimlərdə iştirak edirdi. Təziyə
bitsə də, o, hələ də Kərbəla hadisələrinin təsiri altında idi. O,
faciəli hadisələri gözləri qarşısında canlandırır və düşünürdü:
“Həmin əza məclisində şah ilə gəda arasında fərq yoxdur. Ürək
bu cür müsibətdən qafil olmaz. Yas günündə onun şərafətindən
başqa heç bir mükafat yoxdur...”
68
Əsrin şairi IX
Şair qələmə sarılıb həmin faciəni nəzmə çəkirdi. Pey-
ğəmbərin qızı Fatimənin və Həzrəti Əlinin qızı Zeynəbin sonsuz
kədərini, göz yaşlarını, Həsən və Hüseynin başına gətirilən
müsibətləri farsca kağıza köçürürdü.
- Əgər bir an açıq gözlə baxsan,
Şəhidlər ağası, susuz şaha sən;
Fatimə bir küncdə kədərli oturduğunu görərsən.
O gecə nalə çəkərək, əza saxlamışdır.
Oğlunun cənazəsinə baxaraq, deyir:
Məgər sənin qatilin Allahdan şərm
*
etməyib?
1
Bu mərsiyəni “Arif” təxəllüsü ilə yazan şair, fikrini bu cür
tamamlayır: “Bir an, Arif, bu müsibətdən qafil olma, // Ariflər
məclisinə sənin vücudun bir qənimətdir.”
*
Oxucuların diqqətini daha çox cəlb edən şeirlərdən biri
“Növhə” müxəmməsidir. Onun ilk birinci bəndi Orucov qar-
daşlarının hər il Bakıda nəşr etdikləri təqvimlərdən birində çap
edilmişdir. Əziz Şərif şeirin bəzi bəndlərini gənc yaşlarında
əzbərləmişdir. Qulam Məmmədli kitabında həmin şeirin 6
misrasını və şeir haqqında Əziz Şərifin qeydlərini vermişdir.
2
Firidun bəy Köçərlinin verdiyi məlumata görə, şeir 9 fevral
1908-ci ildə “İrşad” qəzetində çap edilmişdir. Q.Məmmədlinin
yazdığına görə, şeir həmin qəzetdə 18 yanvar 1906-cı ildə çap
edilmişdir. Görünür, ya müəllif şeiri eyni qəzetdə müxtəlif illərdə
çap etdirmişdir.
1907-ci ildə Muxtar bəy Nəsirbəyov şeirin kimə aid oldu-
ğunu öyrənmək üçün “İrşad” qəzetinin naşirinə müraciət
etmişdir. Qəzet onun sualına səthi cavab vermişdir. Qazaxlı
“A.F.” imzalı bir nəfər şeirin Qazax şairi Kazım ağa Salikə deyil,
*
Allahdan utanmayıbmı, xəcalət çəkməyibmi?
1
Hüseyn Cavid. Əsərləri, beş cilddə, I cild, Bakı, 2005, s. 120.
*
Qeyd.
Kitabda şeirin sətri tərcüməsinin müəllifinin adı qeyd edilmir.
2
Ətraflı bax: Qulam Məmmədli. Cavid – ömrü boyu, Bakı, 1982, s. 32.
69
İsgəndər Atilla
naxçıvanlı Hüseyn Salikə aid olduğunu təsdiq etmişdir.
1
Haşiyə. Cavid Firidun bəy Köçərli ilə şəxsən tanış idi. O,
1912-ci ildə Tiflisdə yaşarkən işsiz qalır. Firidun bəyə müraciət
etməyə məcbur olur. Balaca bir məktub yazıb, onu Əli Səbri ilə
ona göndərir. Firidun bəy Qoridən Tiflisə gəlir. Cavidi buradakı
məktəblərdən birinə müəllim düzəlməsinə kömək edir.
Cavidin Bakıdakı ev muzeyində balaca bir fotoşəkil sax-
lanılır. Onun arxasında belə yazıb: “Ədəbi-möhtərəm Firidun
bəyə.” O zaman Firidun bəy Azərbaycan türk ədəbiyyatına aid
materiallar toplayırdı. Görünür, şair həmin fotonu ona vermək
istəmişdir. Əsərlərini və adını milli ədəbiyyatımızın ilk
tarixçisinin kitabında görmək fikrində olmuşdur. Lakin sonradan
fikrindən dönmüşdür.
“Hübuti-Adəm” – Adəmin göydən yerə enməsi.
Adəmlə Həvva haqqında Qurani-Şərifdə buyrulan bir neçə
ayəyə nəzər salaq.
“Əl-əraf” surəsi:
20. Şeytan Adəm və Həvvanın örtülü ayıb [övrət] yerlərini
özlərinə göstərmək məqsədilə pıçıldayıb dedi: “Rəbbinizin sizə bu
ağacı yalnız mələk olmamağınız və ya [Cənnətdə] əbədi qalma-
mağınız üçün qadağan etmişdir.”
22. Beləliklə Şeytan onları batil sözlərlə aldatdı [onları
aldadaraq uca yerlərdən, yüksək mərtəbələrdən aşağı endirdi].
Adəm ilə Həvva ağacın meyvəsindən daddıqda ayıb yerləri
[gözlərinə] göründü. Onlar Cənnət [ağaclarının] yarpaqlarından
[dərib] ayıb yerlərinin üstünü örtməyə başladılar. Rəbbi onlara
müraciət edib buyurdu: “Məgər sizə bu ağaca [yaxınlaşmağı]
qadağan etməmişdimmi? Şeytan sizin aşkar düşməninizdir,
1
Bu haqda
ətraflı bax: F.Köçərli. Azərbaycan ədəbiyyatı, I cild, Bakı, 1978, s.
22-23.
Dostları ilə paylaş: |