İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
36 
Arqonn  milli  laboratoriyasını,  Nyu-York,  Kornell  və  Kolumbiya  universitetlərini, 
Compaq, Giqanet, IBM, Kuck & Associates və s. şirkətləri göstərmək olar. 
Rusiyada hazırlanmış layihələr içərində Sankt-Peterburq universitetində Fast Ethernet 
texnologiyası
74
  bazasında  reallaşdırılmış  klasterlər  vahid  sərbəst  tədris  sinfi  kimi  istifadə 
edilən  hesablayıcı  müəssisədə  iri  elmi-tədqiqat  məsələləri  həll  edilir.  Samara  elmi 
mərkəzində heterogen hesablayıcı klaster yaratmaq yolu seçilmişdir. Bu klaster Alpha və 
Pentium  III  prosessorları  bazasında  qurulmuş  kompüterlərə  əsaslanır.  Sankt-Peterburq 
Texniki universitetində Alpha prosessorları və Myrinet şəbəkəsi əsasında klaster yaradılır. 
Bu  klasterdəki  hesablayıcı  düyünlərdə  lokal  disklərdən  istifadə  edilmir.  Ufa  dövlət 
aviasiya  texniki  universitetində  12  Alpha-stansiya  və  Fast  Ethernet  və  OS  Linux 
şəbəkələri
75
 bazasında klaster layihələşdirilir. Superkompüter və klaster texnologiyaları ilk 
olaraq elmi tələbatın ödənməsi üçün, yəni, nəhəng hesablayıcı güc tələb edən fundamental 
və  tətbiqi  fizika,  mexanika,  astronomiya,  meteorologiya,  materiallar  müqaviməti  və  s 
məsələlərinin həlli üçün inkişaf etdirilirdi. 
Bu  məhsuldarlıq idarə  edilən  mürəkkəb  sistemlərin  (təyyarələrin,  raketlərin, kosmik 
stansiyaların)  layihələşdirilməsində,  verilmiş  xassələrə  malik  sintetik  dərmanların 
yaradılmasında, 
gen 
mühəndisliyində, 
hava 
və 
təbiət 
kataklizmalarının 
proqnozlaşdırılmasında,  atom  elektrik  stansiyalarının  səmərəliliyinin  və  etibarlılığının 
yüksəldilməsində,  makroiqtisadi  effektlərin  və  bir  çox  başqa  məsələlərin  həllində 
əvəzedilməzdir.  
3.2.4 Növbəti nəsil kompüterləri. 
Hesablayıcı qurğuların ölçüləri daim kiçilir. Vaxt var idi ki, elə bilirdilər, maşınların 
gücü  artdıqca  periferiya  qurğularına  və  yaddaşa  daha  böyük  sahə  tələb  olunacaqdır.  Bu 
təsəvvürün yanlış olduğu aşkara çıxdı. 1965-ci ildə Qordon Mur müəyyən etdi ki, hər 18 
ayda  hesablayıcı  sistemlərin  məhsuldarlığı  2  dəfə  artır
76
.  Bu  qayda  hal-hazırda  Q.Mur 
qanunu  adlanır.  Q.Murun  inteqral  mikrosxemlərdəki  tranzistorların  sayının  zamandan 
asılılığı  üçün  aşkarladığı  empirik  qanuna  əsasən  ayrı-ayrı  tranzistorların  miniatürləş-
dirilməsi  templərini  müəyyən  etmək  mümkündür.  Q.Mur  qanununa  görə,  elementar 
hesablayıcı  modullarının  ölçülərinin  ildə  10-30%  azalması  göstərir  ki,  yaxın  5-10  il 
                                                 
74
 
http://www.ptc.spbu.ru
 
75
 
www.osp.ru/os/2000/05-06/178019/
 
76
 
Moore H. // Electronics. 38, 1965, № 8
 

---

 
37 
ərzində elementar modulların ölçüləri təqribən 100-200 anqstrem, yəni, 0,01-0,02 mikron 
təşkil  edəcəkdir.  Bu  o  deməkdir  ki,  elementar  hesablayıcı  qurğuların  ölçüləri  sürətlə 
molekul və hətta atom ölçülərinə yaxınlaşır.  
Lakin  bu  səviyyədə  klassik  fizika  qanunları  işləmir.  Bu  səviyyə  kvant  fizikası 
qanunlarının  hökmünə  tabedir  ki,  bunların  da  təbiəti  nəzəri  səviyyədə  hələ  axıradək 
öyrənilməmişdir.  
Bu qurğuların işini təsvir etmək üçün informatikanın klassik obyektləri və metodları 
yaramır.  Belə  ki,  Heyzenberqin  qeyri-müəyyənlik  prinsipinə  əsasən  sözü  gedən 
mikroskopik sistemlərdə ―bit‖ anlayışına analoq tapmaq mümkün deyildir. Yeni qurğular 
2-lik rəqəmlər əvəzinə ―dalğa funksiyaları‖ ilə (―kvantlıq bitlərlə‖) iş görəcəkdir.  
İnformatika öz inkişafında, müəyyən mənada, ―hesab‖dan ―funksional təhlil‖ə keçid 
edəcəkdir.  Bu,  bir  tərəfdən,  əsas  klassik  alqoritmlərin  yenidən  düşünülməsinə  və 
əvəzlənməsinə  şərait  yaradırsa,  digər  tərəfdən  də  süni  intellekt  problemlərinin  həllinə 
yaxınlaşdırır. 
İri  universitetlərin  elmi-tədqiqat  laboratoriyalarında  və  transmilli  informasiya 
texnologiyaları  (TİT)  şirkətlərində  yeni  nəsil  hesablayıcı  qurğuların  element  bazasının 
yaradılması üzrə əsas istiqamətlərin aşağıdakı bir-neçə variantı üzərində işlər aparılır
77
: 
-nüvə  maqniti  və  ya  elektron  paramaqnit  rezonansı  prinsiplərinə  əsaslanan  element 
bazası; 
-Pauli  və  ya  Penninq  tələlərində  yerləşdirilən  atom  ionlarına  əsaslanan  element 
bazası; 
-yüksəkkeçiricilik hadisəsinə əsaslanan element bazası; 
-qeyri-üzvi yarımkeçirici sistemlərdə kvant nöqtələrinə əsaslanan element bazası; 
-kvant məntiqinin optik simulyasiyasına və ya metal-bioloji hibridə əsaslanan element 
bazası.  
Bu  istiqamətlərin  əksəriyyəti  ciddi  nöqsanlara  malik  olduqlarından,  hələlik 
rəqabətqabiliyyətli hesablayıcı qurğuların yaradılmasını qeyri-mümkün etməkdədir. Buna 
xarakterik misal olaraq IBM korporasiyasının 1999-cu ildə işləyib hazırladığı molekulyar 
element  bazası  layihəsini  göstərmək  olar.  Belə  ki,  bu  layihənin  reallaşdırılmasına  5  il 
ərzində 17 milyard dollar xərclənmiş və 5 və ya 7 kvantlıq bitlə əməliyyat apara bilən 7 
                                                 
77
 
Граничин О.Н., Молодцов С.Л. Создание гибридных сверхбыстрых компьютеров и системное 
программирование. СПб., 2006
 

---

 
38 
ton  çəkiyə  malik,  yalnız  primitiv  məsələləri
78
    həll  etməyə  qadir  olan  bir  maket 
hazırlanmışdı
79
.  
Hal-hazırda yeni nəsil kompüterlər üçün element bazasının yaradılması üzrə nisbətən 
daha  perspektivli  istiqamət  elektrostatik  və  ya  maqnit  tipli  qarşılıqlı  fəaliyyət  əsasında 
kvantlı bitllər funksiyasını icra edən bərkcisimli sistemlərdə özünü təşkil edə bilən kvant 
nöqtələrindən istifadəyə əsaslanan istiqamətdir. 
 
3.3 Fərdi kompüterlərin aparat təminatı 
Müasir  fərdi  kompüter  elektron  mikrosxemlər  üzərində  qurulmuş,  ixtiyari  növ 
informasiyanın qəbulu, saxlanması, emalı və ötürülməsi üçün yaradılmış sistemdir. 
Sadə  istifadəçilər  adətən  fərdi  kompüterlərlə  işlədiklərindən,  burada  əsasən  fərdi 
kompüterdən bəhs ediləcəkdir. 
İntel  firmasının  prosessorları  bazasında  yaradılmış  fərdi  kompüterlər  daha  geniş 
yayılmışdır. 
Son  zamanlar  çəkisi  2-2,5  kq  olan  daşınar  fərdi  kompüterlər  -  noutbuklar  sürətlə 
yayılmaqdadır. 
Aparat  təminatı  dedikdə,  kompüteri  təşkil  edən  və  onu  şəbəkəyə  qoşan  bütün 
avadanlıqlar çoxluğu (kompüter ―dəmiri‖ - hardware) nəzərdə tutulur. 
Aparat  təminatına,  ilk  növbədə,  prosessor,  ana  plata  və  onun  əsas  mikrosxemləri, 
yəni kompüterin bütöv arxitekturasını müəyyən edən  çipsetlər
80
, əsas operativ yaddaşın 
mümkün tipləri, videokart, disk qurğuları, monitor, printer və digər periferiya qurğuları 
aiddir. 
Hər  bir  fərdi  kompüter  istifdəçisi  texniki  vasitələr  və  onların  inkişaf  tarixi  barədə 
kifayət qədər dərin biliyə malik olmalıdır. 
Fərdi kompüterlərin bütün komponentləri son dərəcə böyük sürətlə təzələnməkdədir. 
Son  illərdə  stolüstü  kompüterlər  və  noutbuklar  üçün  çoxnüvəli  prosessorlar,  yaddaşla, 
video altsistemlə, sərt disklərlə yüksək sürətli iş təmin edən yeni şinlər, qiqabitlik naqilli 
və naqilsiz şəbəkələrlə işləmək üçün inteqrasiya edilmiş kontrollerlər yaradılmışdır. 
                                                 
78
 
məsələn, 15-i 5 və 3 kimi 2 vuruğa ayırmaq kimi
 
79
 
domino.research.ibm.com/comm/pr.nsf/-pages/rsc.quantum.html?Open&printable.
 
80
  Çipset  (chipset)  –  ana  platada  mikrosxemlər  yığımı  olub,  prosessorun  yaddaşla  və  xarici  qurğularla 
işləməsini təmin edir.
 

---