İQTİsadiyyati
Yüklə 119,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qloballaşma məsələsi *
Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı rilən yüksək miqdarda əmək axını da əməyin mobilliyini (hə‐ rəkətliliyini) günümüzdəkinə görə daha da artırmışdı. Həmçi‐ nin sərmayə hərəkətləri rahat bir şəkildə ölkələr arasında do‐ laşa bilməkdə idi. Fəqət o zamankı dünya şərtləri əlverişli ol‐ madığı üçün qloballaşma prosesi də daimi olmadı. Çünki milli dövlətlər buna hazır deyildi və ölkə bazarları istehsal edilən mal və xidmətlərin tamamını istehlak edə biləcək vəziyyətdə idi. Yenə iki dünya müharibəsi və ardından yaşanan iki qütb‐ lülük bu prosesi ciddi bir şəkildə axsatdı. Xüsusilə 1960‐cı il‐ lərdə, Afrikada yaşanan milli dövlətləşmə (müstəqillik) hərə‐ katları da bunda rol oynadı. Lakin günümüzdə yaşanan milli institutları tərk edərək dövlət üstü qurum və quruluşlara yönəlmə meylləri qloballaş‐ ma prosesini geri dönülməz hala gətirmişdir. Ayrıca keçmişdə xaricə açılma nisbətlərinin indikindən yüksək olmasına bax‐ mayaraq, günümüzdə xüsusən mal, xidmət və sərmayə hərə‐ kətləri qarşısındakı əngəllər daha azdır. Yəni bu əməliyyatla‐ rın yerinə yetirilə bilmə asanlığı daha yüksəkdir. Belə ki ölkə‐ lər mal və xidmətlərin önündəki əngəlləri ortadan qaldırmaq üçün rəqabət və ticarət hüquqlarını uyğunlaşdırmaqda, sər‐ mayə hərəkətlərinin önündəki əngəlləri qaldırmaq üçün birba‐ şa vergi nisbətlərini azaltmaqda (ölkələr daha çox Əlavə Də‐ yər Vergisi kimi dolaylı vergilərə yönəlməkdədirlər, məsələn, 1996‐2002‐ci illərdə OECD ölkələrində mənfəət vergisi 7 faiz azalmışdır ‐ 38 faizdən 31 faizə düşmüşdür) və nəhayət əmə‐ yin sərbəst hərəkəti önündəki əngəlləri azaltmaq üçün çalışma və sosial təminat hüquqlarını uyğunlaşdırmaqdadırlar. Hələ‐ lik bilginin özünə məxsus hüququ formalaşmadığından gələ‐ cəyin əsas mübahisələrinin daha çox bu müstəvidə gerçəkləşə‐ cəyini söyləyə bilərik. Çünki süni əngəllər Stiglitzin də dediyi kimi asimmetrik bilginin varlığına, bu da lazım olan strateqik ‐ 24 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı bilgini əldə edə bilməmə və ya gec əldə etməyə səbəb olmaq‐ dadır. Qısaca qloballaşma tənqid edilə bilər, daha insani bir çöh‐ rəyə bürünməsi üçün mübarizə aparıla bilər, fəqət bu WTO‐ nun 1999‐ci ildə Seattle və 2001‐ci ildə Genova Toplantılarında gerçəkləşən hadisələrdə olduğu kimi ifrat emosional reaksiya‐ lar yerinə daha elmi və soyuqqanlı müzakirələrlə həyata keçi‐ rilməlidir. Qloballaşmanın nemətlərindən bütün dünya ölkələ‐ rinin eyni ölçüdə faydalanmadığı həqiqətdir. ILO‐nun (Bey‐ nəlxalq Əmək Təşkilatı) 2004‐cü ilin fevral ayında hazırladığı “Qloballaşmanın Sosial Təsirləri İlə Əlaqədar Dünya Komissi‐ yası Raportu”na görə, qloballaşmanın ən geniş olaraq yaşandı‐ ğı 1990‐cı illərdə dünya iqtisadiyyatındakı artım 1980‐ci illər‐ dən daha aşağı olmuşdur. Ayrıca 1960‐1962‐cı illər arasında ən zəngin 20 ölkənin adam başına gəlir ortalaması ən yoxsul 20 ölkənin ortalamasından 55 qat artıq ikən, bu rəqəm 2000‐2002 dönəmində 121 qata çıxmışdır. Fəqət bunda nəticə etibarı ilə qloballaşmaya qarşı dirənən və məsafəli dayanaraq xalqını bu nemətlərdən məhrum buraxan milli ölkə elitalarının, ideoloji baxışların təsiri altında problem çözücü olma yerinə hələ də əməyin keçirdiyi dəyişiklikləri anlamamaqda dirənən əmək haqqı sendikaçılığının də böyük payı var. Son Söz Əvəzi: “Rüzgarın yönünü dəyişdirə bilmədiyin za‐ man, yelkənləri rüzgara görə tənzimlə.” (Xsentius) ‐ 25 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı ‐ 26 ‐ Yeni Dünyada Yeniləşən Azərbaycan İqtisadiyyatı Qloballaşma məsələsi * Vüqar Səlimov XIX əsrin axırlarında başlayan qloballaşma prosesi, ən ge‐ niş mənada, ölkələr arasındakı maneələrin ortadan qalxması nəticəsində ölkələrin bir‐birilərinə yaxınlaşması, bütünləşməsi deməkdir. Bu maneələrin növlərindən asılı olaraq, qloballaş‐ ma da müxtəlif istiqamətlərdə ola bilər; məsələn, siyasi, iqtisa‐ di, hüquqi qloballaşma və sairə. İqtisadçılar üçün daha maraq‐ lı olan iqtisadi qloballaşmanın özü də üç istiqamətdə ola bilər: beynəlxalq ticarətin sərbəstləşməsi, beynəlxalq kapital hərə‐ kətlərinin sərbəstləşməsi və nəhayət istehsalın qloballaşması (internationalization of production). İqtisadi qloballaşmanın təsirləri haqqında elmi ədəbiyyat‐ da uzun müddətdən bəri davam edən müzakirələr aparılmaq‐ dadır. Təbiidir ki, müxtəlif iqtisadçılar, hansı “pəncərədən” baxdıqlarından asılı olaraq, qloballaşmanın ya xeyrinə ya da əleyhinə mövqelər ortaya qoymaqdadırlar. Bu gün çox az iqti‐ sadçı uzun müddətdə ticarətin sərbəstləşdirilməsinə və birba‐ şa xarici investisiyalar nəticəsində istehsalın sərbəstləşməsinə qarşıdır. Əsasən qızğın mübahisələr beynəlxalq kapital hərə‐ kətlərinin sərbəstləşdirilməsi mövzusu ətrafında toplanmışdır. Məqaləmdə, bu müzakirələrdən günümüzdə əldə edilən bəzi nəticələrin xülasəsinə baxaraq öz rəyimi bildirmək istəyirəm. Məncə iqtisadi qloballaşma məsələsini, qısaca, bu dörd sual ətrafında təhlil etmək məqsədə daha uyğun olar: 1. Qloballaşma bizim idarəmiz altında olan bir prosesdir‐ mi? Qloballaşma bu gün elə bir səviyyəyə çatıb ki, bu prosesdə iştirak etmək artıq zəruri hala gəlib. Bu, xüsusilə də bizim ki‐ * 7 may 2005. ‐ 27 ‐ Yüklə 119,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|