Iqlim o’zgarishi va uning O’zbekiston ekologiyasiga ta’siri Sadikova Shirin

Iqlim o'zgarishi ta'sirini yumshatish
Ushbu muammolarning jiddiyligini tan olgan holda, O‘zbekiston iqlim o‘zgarishining o‘z ekologiyasiga ta’sirini yumshatish bo‘yicha bir qancha choralar ko‘rdi:
1. Suv boshqaruvi: O‘zbekiston suv resurslarini tejash va tuproq sifatini yaxshilash uchun suvni tejovchi texnologiyalarga, samarali sug‘orish amaliyotiga va degradatsiyaga uchragan yerlarni tiklashga sarmoya kiritmoqda.
2. Oʻrmonlarni qayta tiklash va oʻrmonlarni koʻpaytirish: Choʻllanishga qarshi kurashga qaratilgan saʼy-harakatlar oʻsimliklarni tiklash va tuproq eroziyasining oldini olishga qaratilgan “Yashil makon” tashabbusi kabi keng koʻlamli daraxt ekish loyihalarini oʻz ichiga oladi.
3. Yovvoyi tabiatni muhofaza qilish: O‘zbekistonda o‘zining noyob biologik xilma-xilligini muhofaza qilish maqsadida qo‘riqlanadigan hududlar va qo‘riqxonalar tashkil etilgan. Tabiatni muhofaza qilish harakatlari yo'qolib ketish xavfi ostida turgan turlarning yashash joylarini saqlash va tiklashga qaratilgan.
4. Qayta tiklanadigan energiya: Mamlakat asta-sekin toza va barqaror energiya manbalariga o‘tmoqda, uglerod gazini kamaytirmoqda va iqlim o‘zgarishiga qarshi kurash bo‘yicha global sa’y-harakatlarga hissa qo‘shmoqda.
Iqlim oʻzgarishi Oʻzbekiston ekologiyasiga jiddiy tahdid solib, suv resurslari, qishloq xoʻjaligi, biologik xilma-xillik va aholining turmush tarziga taʼsir koʻrsatmoqda. Biroq, O‘zbekiston bu qiyinchiliklar oldida qo‘l qovushtirib turmayapti. Barqaror amaliyotlar, tabiatni muhofaza qilish bo'yicha sa'y-harakatlar va xalqaro iqlim kelishuvlariga sodiqlik orqali mamlakat o'z ekotizimlarini himoya qilish va yanada mustahkam kelajakni ta'minlash uchun astoydil harakat qilmoqda. Jahon hamjamiyati bu sa’y-harakatlarda O‘zbekistonni qo‘llab-quvvatlash va hamkorlik qilishda davom etishi kerak, chunki iqlim o‘zgarishi ta’siri hech qanday chegaraga ega emas va bizning umumiy sayyoramiz ushbu inqirozga qarshi birgalikda kurashishga bog‘liq.
Iqlim oʻzgarishining Oʻzbekistonga taʼsirini boshqa davlatlar bilan umumiy taqqoslaymiz:
1. Haroratning oshishi:
- O‘zbekiston: O‘zbekistonda ham dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan ko‘plab mamlakatlar kabi havo haroratining ko‘tarilishi kuzatilmoqda. Yoz issiq bo'lib bormoqda, bu esa issiqlik stressining kuchayishiga va suv tanqisligiga olib keladi.
- Boshqa mamlakatlar: Haroratning ko'tarilish tezligi har xil bo'lishi mumkin, ba'zi hududlarda boshqalardan ko'ra ko'proq haddan tashqari isish kuzatiladi. Masalan, Arktika mintaqalari global o'rtacha ko'rsatkichdan deyarli ikki baravar ko'p isimoqda.
2. Suv resurslari:
- Oʻzbekiston: Iqlim oʻzgarishi Oʻzbekistondagi suv resurslariga, birinchi navbatda, yogʻingarchilikning oʻzgarishi va qoʻshni togʻ tizmalarida muzliklarning erishi tufayli taʼsir koʻrsatmoqda. Bu qishloq xo'jaligi va aholining suv bilan ta'minlanishiga ta'sir qiladi.
- Boshqa davlatlar: Suv mavjudligi ko'plab mintaqalarda katta tashvish uyg'otadi. Hindiston va Afrikaning ba'zi qismlari kabi mamlakatlar yomg'irning o'zgarishi va bug'lanishning kuchayishi tufayli suv ta'siriga va Yer osti suvlari darajasining pasayishiga duch kelmoqda.
3. Qishloq xo‘jaligi:
- Oʻzbekiston: Oʻzbekistonda qishloq xoʻjaligi sohasi iqlim oʻzgarishiga juda moyil boʻlib, vegetatsiya davrining oʻzgarishi, zararkunandalar bosimining kuchayishi va ayrim hududlarda hosildorlikning pasayishi kuzatilmoqda.
- Boshqa mamlakatlar: Qishloq xo'jaligi dunyoning turli burchaklarida xuddi shunday ta'sir ko'rsatadi. Misol uchun, Amerikaning O'rta G'arbiy qismida qurg'oqchilik va yog'ingarchilikning o'zgarishi ekin yetishtirish uchun salbiy oqibatlarga olib keladi.
4. Ekstremal ob-havo hodisalari:
- Oʻzbekiston: Iqlim oʻzgarishi Oʻzbekistonda ekstremal ob-havo hodisalari, jumladan, qurgʻoqchilik, jazirama toʻlqinlar va suv toshqinlari chastotasi va intensivligining oshishiga olib kelishi mumkin.
- Boshqa davlatlar: Ko'pgina mamlakatlarda ekstremal ob-havo hodisalari kuchaymoqda. Misol uchun, Qo'shma Shtatlarda bo'ronlar va o'rmon yong'inlari ko'paygan, butun dunyo bo'ylab qirg'oqbo'yi hududlarida dengiz sathi ko'tarilib, bo'ronlar ko'tarilish xavfi ortib bormoqda.
5. Sog'likka ta'siri:
- O‘zbekiston: Haroratning ko‘tarilishi sog‘likka bevosita ta’sir ko‘rsatishi mumkin, jumladan issiqlik bilan bog‘liq kasalliklar. Kasallik shakllaridagi o'zgarishlar chivin kabi hasharotlar o'z diapazonini kengaytirganda ham sodir bo'lishi mumkin.
- Boshqa davlatlar: Sog'likka ta'siri global miqyosda farq qiladi, mintaqalar turli xavflarni boshdan kechiradi. Masalan, Afrikadagi ba'zi mamlakatlar harorat va yog'ingarchilikning o'zgarishi tufayli bezgak xavfini oshiradi.
6. Ekotizimlar va bioxilma-xillik:
- O‘zbekiston: Iqlim o‘zgarishi O‘zbekistondagi ekotizimlarni buzishi va biologik xilma-xillikka tahdid solishi mumkin. Bu o'simlik va hayvon turlarining o'zgarishiga olib kelishi mumkin, bu esa mahalliy ekotizimlarga ta'sir qiladi.
- Boshqa davlatlar: biologik xilma-xillikning yo'qolishi global tashvishdir. Marjon riflari okeanning isishi va kislotalanish xavfi ostida, Arktika ekotizimlari muzning erishi tufayli tez o'zgarib bormoqda.
Iqlim o'zgarishining ta'siri bir-biriga bog'liq va mavjud zaifliklarni kuchaytirishi mumkinligini tan olish muhimdir. Moslashuv strategiyalari va ta'sirlarni yumshatish bo'yicha sa'y-harakatlar O'zbekistonda va butun dunyoda ushbu muammolarni hal qilishda muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, ta'sirlarning jiddiyligi mamlakat ichida farq qilishi mumkin, shuning uchun iqlim o'zgarishini samarali rejalashtirish va javob berish uchun mahalliylashtirilgan baholash zarur.