İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏTİCƏ
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
552 552 türkçülükdən təşəkkül tapmış milli ruhlu azərbaycançılığa əsaslan- malıdır. Əgər kimlərsə azərbaycançılığın türkçülüyə əsaslanmasını Azərbaycanın çoxetnoslu dövlət olması, bu mənada etnik azlıqların maraqlarının nəzərə alınması baxımından təhlükə kimi görürlərsə, bizcə, yanılırlar. Ona görə ki, Azərbaycan Respublikasında yaşayan etnik azlıqlar kimi, bu dövlətin nüvəsini təşkil edən Azərbaycan türklərinin maraqlarının nəzərə alınması da eyni dərəcədə önəmlidir.
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 553
NƏTİCƏ Milli ideologiya problemi hər millətin həyatında ümumi yanaşmalarla yanaşı, özünəməxsusluqları da inkar edə bilməz. Çünki hər bir millətin adət-ənənələri, mədəniyyəti kimi, mövcud həyat tərzi də fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Bu mənada, daha çox Şərq mədəniyyətinə, o cümlədən İslam- Türk dünyasına aid olan, ancaq bununla yanaşı, Qərbin- Avropanın mütərəqqi dəyərlərinə də biganə qalmayan Azərbaycan xalqının milli ideologiyaya münasibətində də özünəməxsuluq qaçılmazdır. Çünki Azərbaycan xalqı Şərq və Qərb mədəniyyətinin qovşağında yaşamaları ilə yanaşı, özü də bu mədəniyyətlərdən yalnız qidalanmamış, eyni zamanda onların yaranmasında və inkişafında müəyyən pay sahibi olmuşdur. Azərbaycan milli ideyasının formalaşmasında da bu faktorlar mühüm rol oynamışdır. Hələ, XIX əsrin Azərbaycan mütəfəkkirləri (A.A.Bakıxanov, M.F.Axundzadə, H.Zərdabi) yaxşı anlayırdılar ki, Azərbaycan xalqının gələcəyi yalnız bir- tərəfli, yəni tamamilə İslam-Türk-Şərq mədəniyyəti ilə bağlı ola bilməz, müəyyən mənada Qərbin-Avropanın mütərəqqi dəyərlərinə də yiyələnmək lazımdır. Bu məqsədlə onlar Azər- baycan xalqının maariflənməsi və sivil cəmiyyətə çevrilməsi yolunda, bu və ya digər dərəcədə Qərb mədəniyyətinə də mür- aciət etmiş, İslam-Türk dünyasının bu hissəsində islahatlar ap- armağa cəhdlər göstərmişlər. Əgər Bakıxanov bu məsələdə daha mühafizəkar mövqədən çıxış edərək Qərb mədəniyyətin- dən bəhs edərkən İslamın müasirliyini və üstünlüyünü önə çə- kirdirsə, Axundzadə ondan fərqli olaraq İslam dinində radikal islahatlar aparılmasını və Qərb-Avropa mədəniyyətinin burada
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
554 554 tətbiqini təklif etmişdir. Ancaq H.Zərdabi isə onlardan fərqli olaraq həm hər iki mədəniyyətdən yararlanmağın faydalı olun- masını irəli sürmüş, həm də ümumilikdən xüsusiliyə doğru ad- dım ataraq konkret Qafqaz-Azərbaycan müsəlmanlarının-türk- lərinin milli oyanışı üçün əməli işlər görməyə çalışmış, Azər- baycan milli ideyasının yaranması prosesini sürətləndirmişdir. Fikrimizcə, 19-cu əsr mütəfəkkirlərmizin Azərbaycan milli idyeasının yaranması yolunda atdıqları ilk addımlar səmərəsiz qalmamış, onların davamçıları (Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə, Ə.Topçubaşov, M.Ə.Rəsulzadə, N.Yusifbəli və b.) azərbaycançılığın milli ideyaya çevrilməsi yolunda mühüm addımlar atmışlar. Şübhəsiz, onlar bu işə başlarkən sələflərinin Azərbaycan milli ideyası yolunda atıdığı ilk addımlardan ciddi «dərs» almış, bu milli dərs əsasında milli və müstəqil Azərbaycan yaratmağa çalışmışlar. Bizcə, Azərbaycan milli ideyasının müəyyənləşməsi zamanı milli ideoloqlar sələflərinin hər birinin ideyalarından yararlanmağa çalışaraq, onların milli dünyagörüşləri əsasında islamlaşmağı, türkləşməyi və yeniləşməyi-avropalaşmağı bir xətt olaraq qəbul etmişlər. Bu mənada Ə.Ağaoğlunun İslam-Türk birliyinə əsaslanan «İslam millətçiliyi», Ə.Hüseynzadənin türkləşmək, islamlaşmaq və avropalaşmaq «üçlüy»ü, M.Ə.Rəsulzadənin və N.Yusifbəylinin bu «üçlük» əsasında Azərbaycan türkçülüyü ideyasını – azərbaycançılığı irəli sürməsi bir təkamülün nəticəsi idi. Bu təkamülün kökü nə qədər qədimlərə gedib çıxsa da, çağdaş mərhələdə onun yeni cizgiləri 19-cu əsrdə meydana çıxmış, 20-ci əsrin əvvəllərində isə Azərbaycan milli ideyasının və onun bariz nümunəsi olan www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 555
Azərbaycan Cümhuriyyətinin (Respublikasının) yaranması ilə nəticələnmişdir. Bütün Şərqdə, o cümlədən İslam-Türk dünyasında ilk demokratik dövlət olan Azərbaycan Respublikasının əsaslan- dığı ideologiya milli-demokratik bir ideologiya idi. Çünki bu respublikada milli və demokratik dəyərlər bərabərlik təşkil edir, ölkə sözün həqiqi mənasında demək olar ki, bütün vətəndaşların maraqlarına uyğun olaraq idarə olunmuşdur. Hətta, həmin dövrdə Azərbaycan Milli hökumətinə müxalif olan, Azərbaycan parlamentində təmsil olunan bütün siyasi- ideoloji qüvvələrin (bolşeviklər, menşeviklər, ittihadçılar və b.) nümayəndələri belə, bu dövlətin demokratikliyini dəfələrlə etiraf etmişlər. Çünki Azərbaycan Respublikası Azərbaycan türklərinin milli azadlıq hərəkatı nəticəsində və onların nüvəsi ilə yaranmasına baxmayaraq, bu dövlətdə yaşayan yerli və gəlmə etnosların heç birinə qarşı ayrı-seçkilik siyasəti yürüdülməmiş, əksinə müəyyən mənada onlara güzəştlər belə edilmişdir. Bu baxımdan Azərbaycan Cümhuriyyəti dövründə hər hansı bir millətin, yəni konkret olaraq Azərbaycan türklərinin mütləq üstünlüyündən söhbət gedə bilməzdi. Sadəcə, o dövrdə türk və türk olmayan bütün Azərbaycan vətəndaşları yaxşı anlayırdılar ki, bu dövlətin qurulmasında «üçlük» və ona əsaslanan Azərbaycan türkçülüyü ideyası (indiki anlamda azərbaycançılıq) mühüm rol oynamışdır. Ancaq bu ideyaların (islamlaşmaq, türkləşmək və avropalaşmaq-yeniləşmək) hər birində də Azərbaycan türk millətinin digər etnoslardan üstünlüyü deyil, Azərbaycana bağlılıq və demokratik dəyərlərə əməl olunması önə çəkilirdi. Beləliklə, Cümhuriyyət dövründə milli-demokratik dəyərləri özündə əks etdirən Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|