Inson organizmiga tashqi muhit omilarining ta’sirlari

Salimova Xursanoy

Inson organizmiga tasir etadigon tabiy omillar va ularning gigiyenik tasnifi
Reja:
1. Organizm va muhit. Biologik ijtimoiy omillarning salomatlik holatiga ta’siri.
2. Iqlimiy omillarning salomatlikka ta’siri.
3. Suvning inson hayotidagi o’rni va unig gigienik xossasi.
4. Havoning gigienik xarakteristikasi.
Organizm butun rivojlanish protsessida-urug’langan tuxum hujayradan to voyaga yetgunga qadar to’xtovsiz genotipning nazorati ostida va tashqi sharoit ta’sirida bo’ladi.Xo’sh,odam o’ziga nimani meros qilib oladi? Odam o’zining butun “biofondini” meros qilib oladi,ya’ni butun organizmini ko’z,sochini rangini,organlar shaklini ,nerv sistemasini,sezgi organlarni va boshqalarni meros qilib oladi,biroq,bola tug’ilganidan boshlab ijtimoiy muhit sharoitlarida o’sib,rivojlanib boradi.Hayot jarayonida bola organizmi tashqi muhitning beto’xtov almashininb turadigan juda ko’p omillari ta’siriga duch keladi,biotik va abiotik omillar kasallik paydo qilmaydi,chunki organizm asab va gumoral boshqarish vositasida tashqi muhitga doimo moslashib boradi,organizm bilan tashqi muhit o’rtasida doimiy muvozanat saqlanib,bu holat yashash va sog’liqning zarur sharti hisoblanadi.
Biotik omillarga-tashqi muhitning o’zgaruvchan sharoitlari kiradi.Abiotik omillarga-psixologik sharoitlar va kasallik chaqiruvchi infeksiyalr kiradi.Tirik organizm ma’lum bir joyda yashar ekan,unga o’sha joyning sharoiti,harorati,namligi,havo bosimi,yorug’ligi,radiatsiyasi,havosi va boshqa omillar ta’sir qilib turadi;har bir organizm uzoq yillardan beri ma’lum bir joyda yashab kelganligi tufayli u o’sha joyga moslashadi.Mashhur fiziolog olim I.M.Sechenov bu borada shunday degan edi:”Biron tirik organizm tashqi muhitsiz yashay olmaydi”.
Tashqi muhit omillari organizmga sezgi organlari (teri,eshitish,ko’rish,hid bilish,ta’m bilish) orqali ta’sir etib,markaziy nerv sistemasida bu ta’sirlar analiz va sizntez qilinadi.Undan keyin ta’sir barcha to’qima va organlarga berilib,ulardagi fiziologik jarayonlar muayyan sharoitga moslashadi.
Qayta-qayta tekshirishlar natijasida,organizmdagi tiriklik jarayonlarining qanday borishi tashqi muhitning turli omillari qatoridan vaqr mintaqasining o’zgarishiga ham bog’liqligi aniqlanadi.
Tiriklik jarayonlarining vaqt mintaqasi o’zgarishiga bog’liqligi yer planetasining o’z o’qi atrofida va quyosh atrofida aylanishi oqibatida kechani kunduz bilan almashinuvi,yil fasllarining ketma-ket turishi ta’sirida kelib chiqadi.
Kechani kunduz bilan davriy almashinishi va fasllar o’zgarishi tirik mavjudotlar shu jumladan odamzod harakati aktivligining ,vegetativ funksiyalar,moddalar va energiya almashinuvi,ichki a’zolar ishi o’zgarishi kuzatiladi.Kecha –kunduz davomida fiziologik funksiyalar o’zgarishini birgina tana haroratining kecha-kunduz davomidagi ko’rsatkichlaridan bilish mumkin.Ko’p sonli tadqiqotchilar,fiziologik funksiyalarning kechasidagiga qaraganda kunduzi bir muncha shiddatli borishini aniqlashganlar.
Tashqi muhit omillari organizmga sezgi organlari (teri,eshitish,ko’rish,hid bilish,ta’m bilish) orqali ta’sir etib,markaziy nerv sistemasida bu ta’sirlar analiz va sizntez qilinadi.Undan keyin ta’sir barcha to’qima va organlarga berilib,ulardagi fiziologik jarayonlar muayyan sharoitga moslashadi.
Qayta-qayta tekshirishlar natijasida,organizmdagi tiriklik jarayonlarining qanday borishi tashqi muhitning turli omillari qatoridan vaqr mintaqasining o’zgarishiga ham bog’liqligi aniqlanadi.
Tiriklik jarayonlarining vaqt mintaqasi o’zgarishiga bog’liqligi yer planetasining o’z o’qi atrofida va quyosh atrofida aylanishi oqibatida kechani kunduz bilan almashinuvi,yil fasllarining ketma-ket turishi ta’sirida kelib chiqadi.
Kechani kunduz bilan davriy almashinishi va fasllar o’zgarishi tirik mavjudotlar shu jumladan odamzod harakati aktivligining ,vegetativ funksiyalar,moddalar va energiya almashinuvi,ichki a’zolar ishi o’zgarishi kuzatiladi.Kecha –kunduz davomida fiziologik funksiyalar o’zgarishini birgina tana haroratining kecha-kunduz davomidagi ko’rsatkichlaridan bilish mumkin.Ko’p sonli tadqiqotchilar,fiziologik funksiyalarning kechasidagiga qaraganda kunduzi bir muncha shiddatli borishini aniqlashganlar.