In correction exercises spoken speech of

www.novateurpublication.com 
15 
yuzaga kela boshladi. «Eshitish mashqlari metodi»ning muallifi V.Urbanchich 
eshitish qobiliyatini tadqiq etishda o‘zi tomonidan yaratilgan maxsus moslama 
(Urbanchich garmonikasi) dan foydalanish samara berishini namoyish etgan 
bo‘lsa, nemis olimi F.Besold (1842-1908) ham kar bolalar ta’limida eshitish 
qoldig‘iga tayanish lozimligi va bunda «kamertonlar tizimi»ga tayanish 
lozimligini ko‘rsatib o‘tgan edi.Eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni tadqiqot 
ob’ekti sifatida o‘rgangan rus pedagog va olimlari V.I.Fleri, J.Itar, 
Ya.T.Speshnevlar bunday o‘quvchilar orasida u yoki bu holda murojaat etilgan 
nutqni tushuna oladigan, qisman lug‘at boyligiga ega bo‘lgan, ba’zan, hatto, 
sodda jumlalar tuza oladigan bolalar borligini, agar nutq ularga qarata 
balandlatilgan holda aytilsa, bunday bolalar ta’lim-tarbiyasining barcha 
muammolari hal etilishi mumkinligini ta’kidlab, eshitishi qisman buzilgan 
bolalarga, ular nutqining o‘ziga xos rivojlanishiga alohida e’tibor 
qaratganliklariga guvoh bo‘lamiz. V.I.Fleri bola shaxsining shakllanishi uchun 
atrofidagi yaqinlari va, ayniqsa, onasi alohida g‘amxo‘rlik, e’tibor ko‘rsatishi 
zarurligi hamda kar bola nutqining rivojlanishi uchun ilk yosh davri alohida 
o‘rin tutishini ta’kidlagan holda: «Kar-soqov bola qancha kichik bo‘lsa, uning 
o‘zlashtirish layoqati shuncha yuqori bo‘ladi», - deb yozadi. Olim, shuningdek, 
dastlabki so‘zlarni bola ko‘rish asosida
21
1900 yilda F.A.Rau va N.A.Raular
tomonidan Rossiya, xususan, Yevropada ilk bor kar bolalar bog‘chasi tashkil 
etilib, unda kar bolalar 
og‘zaki nutqini shakllantirishga
qaratilgan ishlar 
yo‘lga qo‘yildi.1920 yilda karlarni o‘qitish va tarbiyalash tizimining davlat 
tasarrufiga o‘tishi munosabati bilan eshitishida muammosi bo‘lgan shaxslar 
ta’lim tizimini tubdan isloh qilish masalalariga ahamiyatga molik ish sifatida 
yondashilishi yuzaga keldi . Tarixan barham topgan o‘qitish tizimlari zamonaviy 
surdopedagogikaga muhim bo‘lgan muammolar majmuasini meros qilib 
qoldirdi-ki, ularning еchimiga o‘tmishda bo‘lgan turli-tuman yondashuvlar 
haqida ma’lumotga ega bo‘lgandagina hal etish mumkin. Har bir yondashuvlar 
21
Вопросы обучения и воспитания детей с нарушениями cлуха / Под ред. М.И. Кузьмицкой. М., 1994. 
- 
135 с. 35 
. 

---